به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، خبرنگار ایکنا در این باره با حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم ترخان، مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه، گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید:
درس‌های عاشورا به عنوان واقعه‌ای که هزار و چهارصد سال قبل اتفاق افتاده برای ایرانیان امروز چیست؟
شهید مطهری فرمودند که کربلا تجسم عینی اسلام است؛ یعنی اگر بخواهیم اسلام را نقاشی و ترسیم کنیم، همان کربلا با همه پیام‌های آن خواهد شد که قرار است تا سبک زندگی ما بر این اساس شکل بگیرد و حسینی شود. یکی از مهمترین مواردی که مردم ایران می‌توانند از عاشور درس بگیرند، احترام به حقوق دیگران است. امام حسین(ع) وقتی در روز دوم محرم وارد کربلا شدند در سرزمین کربلا متوقف شدند و فرمودند که اینجا همان سرزمینی است که خون‌های ما ریخته خواهد شد و همانجا اردو زدند، ولی حضرت زمین کربلا را از بنی‌اسد به ۶۰ هزار درهم خریدند تا مبادا در سرزمینی که غصبی است دفن شوند. بنابراین، اگر همین یک درس را از زندگی امام حسین(ع) بگیریم، سعی خواهیم کرد که در زندگی بیشتر به حقوق دیگران احترام بگذاریم و حق‌الناس اعم از مالی و غیرمالی را بیشتر مراعات کنیم.
متأسفانه با وجود اینکه ائمه(ع) به رعایت حقوق دیگران توجه می‌کردند، برخی افراد توجه چندانی به این موضوع ندارند. درس‌ها و پیام‌های متعددی در کربلا وجود دارد؛ از جمله ظلم‌ستیزی که در قالب تعبیر مشهور هیهات من الذله؛ در زندگی امام تجلی یافت. بر اساس گزارش‌های تاریخی، امام حسین(ع) در روز عاشورا و قبل از آغاز نبرد در برابر سپاهیان عمر بن سعد خطبه‌ای خواند و فرمود: «… أَلَا وَ إِنَّ الدَّعِی ابْنَ الدَّعِی قَدْ تَرَکنِی بَینَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیهَاتَ لَهُ ذَلِک مِنِّی هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة»؛ این فرومایه(عبیدالله بن زیاد)، فرزند فرومایه‌ای دیگر(زیاد بن ابیه)، مرا بین دو راهی کشته شدن با شمشیر و یا قبول خواری قرار داده است؛ هیهات که ما زیر بار ذلّت و خواری برویم. امام فرمودند مرگ را ترجیح می‌دهم و می‌پذیرم و این سخن درس و پیام مهمی برای امروز دارد و می‌تواند سیاستگذاری خارجی ما را ترسیم و تبیین کند، یعنی باید در سیاست خارجی عزت نفس داشته باشیم و ذلت را نپذیریم و برای داشتن عزت، هزینه بدهیم ولو اینکه منجر به محاصره نظامی و اقتصادی و شهادت شود.
در بحث حجاب، که الان موضوع مهمی در کشور است، می‌توان نکته‌ای را از کربلا آموخت؛ مثلاً در مقاتل بیان شده است که حضرت اباعبدالله الحسین(ع) با نحوه لباس پوشیدنشان تاکید کردند که لباس نباید شبیه اهل ذلت و ذمه باشد؛ یعنی از لباس مناسب استفاده کنیم و طوری لباس نپوشیم که خود را شبیه بیگانگان کنیم یا لباس باعث تحقیر ما شود. پس غیرت حسینی و عفت و حجاب زینبی برای ایرانیان درس بزرگی است.
در ماجرای عاشورا و آن شرایط سخت، امام و یارانش دور خیمه‌ها را خندق کردند تا دشمن فقط از یک طرف هجوم بیاورد و این امر نشان‌دهنده اهمیت ناموس و غیرت است. لذا کسی که در مسیر امام حسین(ع) باشد به این مسائل توجه خواهد کرد و البته موارد دیگری هم دال بر اهمیت حجاب وجود دارد؛ از جمله در فرمایش حضرت زینب(س) در دربار یزید. ایشان فرمودند که تو حاضر شدی خانواده خودت را در پس پرده قرار دهی، ولی خانواده پیامبر را در بین شهرها گرداندی.
اگر بخواهیم مجالس عزا را از نظر زمانی تقسیم‌بندی کنیم، چقدر باید به عزاداری و چقدر به معارف و پیام‌های عاشورا بپردازیم؟
نباید افراط و تفریط در مجالس حسینی وجود داشته باشد و باید شور و شعور در کنار هم باشد؛ به تعبیر شهید مطهری، اگر کربلا صرفا پیام بود و با عاطفه و احساس پیوند نخورده بود، ماندگار نمی‌شد. در روایات بر اقامه مجلس عزا و گریه تأکید شده است و اگر کسی خودش بگرید و دیگران را بگریاند، بهشت بر او واجب می‌شود؛ امام رضا(ع) به ابن شبیب فرمودند: «یَا ابْنَ شَبِیبٍ اِنْ سَرَّکَ اَنْ تَکُونَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی مِنَ الْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَیْکَ بِوَلَایَتِنَا فَلَوْ اَنَّ رَجُلًا تَوَلَّی حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ مَعَهُ یَوْمَ الْقِیَامَه»؛ ابن شبیب اگر کسی در شادی اهل بیت(ع) شاد باشد و در حزن آنها محزون و اهل ولایت باشد، همراه اهل بیت در بالاترین درجات بهشت خواهد بود. در اینجا واژه «مَعَنا» است و این جزء مقامات محسوب می‌شود. پیامبر(ص) و اهل بیت در والاترین درجات بهشت هستند و یکی از راه‌های دستیابی به این مرحله طبق تعبیر امام رضا(ع)، شادی در مجالس شادی اهل بیت و حزن و اندوه در عزاداری آنان است.
امام باقر(ع) هم در حمایت ای به مقام «منا» اشاره کرده و فرمودند: «من احبنا فهو منا اهل البیت»؛ هر کسی ما اهل بیت(ع) را دوست باشد از خود ماست. همه اینها مقدمه اتصال ما به اهل بیت(ع) و امام حسین(ع) است تا زندگی ما حسینی شود. ما باید به اباعبدالله گره بخوریم تا سبک زندگی‌مان عوض شود؛ بنابراین شور و شعور دو بال برای تحقق این هدف هستند و افراط و تفریط در هر کدام آسیب‌زاست و ما را از اهداف دور خواهد کرد. متأسفانه در برخی هیئت‌ها و مجالس عزا آن‌طور که باید پیام امام(ع) منتقل نمی‌شود.
به نظر می‌رسد وجود یک شبکه تبلیغی برای هدفمند شدن پیام‌های مجالس عزاداری لازم است. دیدگاه شما چیست؟
الان چنین چیزی دارد اتفاق می افتد؛ سازمان تبلیغات سامانه جامعی را برای این هدف طراحی کرده است و مبلغان بسیاری عضو آن هستند. این سامانه «شمع» نام دارد که به صورت یک اطلس تبلیغی عمل می‌کند و در حال تکمیل است.
امروز جوانان و مردم گره‌های ذهنی و شبهاتی درباره انقلاب و برخی موضوعات مانند حجاب و مسائل اجتماعی و سیاسی دارند و این شبکه تبلیغی باید با ظرافت خاص وارد این بحث شود. پایگاه‌های خوبی که حاوی پاسخ مناسب باشند وجود دارند و در دسترس مبلغان هستند و مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه یکی از آنهاست یا مطالب اسلام‌کوئست، که بنده مدتی مسئولیت آن را برعهده داشتم، به بیش از ۱۴ زبان ترجمه می‌شود و روزانه ۸۰ هزار بازدیدکننده دارد و بعید است سؤال جدیدی باشد که به آن پاسخ داده نشده باشد؛ لذا از نظر منابع و محتوای تبلیغی با کمبود مواجه نیستیم.
با تغییر ذائقه مخاطب جلسات مذهبی مواجه هستیم و برخی مجالس مداحی شبیه خوانندگی‌های پاپ شده و منابر تکراری و سطحی است. فکر می‌کنید دلیل این وضعیت چیست؟
مداحان باید بیشتر مطالعه کنند و مقتل بخوانند و سخنان مستند به کار ببرند و به شنیده‌ها اکتفا نکنند؛ اگر مداحان اهل مطالعه و پژوهش باشند، به یکسری اشعار و مضامین فاخر گرایش پیدا خواهند کرد. اگر ذائقه مخاطب تغییر کرده است، شاعران خوبی برای اشعار جوان پسند هم داریم که محتواهای خوبی هم دارند و امکان استفاده از آنها هم وجود دارد. اقبال لاهوری از اندیشمندان و شاعران بزرگ پاکستانی معاصر و اهل سنت بود و اشعار پرمغزی دارد، زیرا اهل مطالعه و اندیشه بود.
او سروده است: آن امام عاشقان پور بتول/ سرو آزادی ز بستان رسول/ معنی ذبح عظیم آمد پسر/ بهر آن شهزاده خیر الملل/ در میان امت ان کیوان جناب/ همچو حرف قل هو الله در کتاب/موسی و فرعون و شبیر و یزید/ این دو قوت از حیات آید پدید/ چون خلافت رشته از قرآن گسیخت/ حریت را زهر اندر کام ریخت/ خاست آن سر جلوه ی خیرالامم/ چون سحاب قبله باران در قدم/ بر زمین کربلا بارید و رفت/ لاله در ویرانه ها کارید و رفت این اشعار را با برخی شعرها که در مجالس عزا خوانده می‌شود مقایسه کنید و عمق آن را ببینید.
بنابراین اگر قرار است به مداحی و مجالس عزا عمق ببخشیم، باید از اشعاری استفاده کنیم که عمیق و پرمحتوا باشند و این امر در پرتو مطالعه و تحقیق ممکن است. لذا بیش از هر چیز باید مداحان را به مطالعه تشویق کنیم تا ذائقه مخاطب را با اشعار پرمحتوا شکل دهند.
