به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی با موضوع “ارزشیابی لایحه برنامه هفتم از منظر حکمرانی سایبری” توسط مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه با حضور آقایان دکتر احسان کیان‌خواه، دکتر عباس آسوشه و دکتر عزیز نجف‌پور آقابیگلو تیرماه سال جاری به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
دکتر احسان کیان‌خواه رییس مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ابتدا بیان داشت: موضوع نشست «ارزشیابی لایحه برنامه هفتم از منظر حکمرانی سایبری» است. اساسا برنامه توسعه برای تحقق امر مشخصی و یا اهداف متمایزی طراحی می‌شود و قرار است شاکله‌ای متمایزی برای کشور محقق شود. قبل از انقلاب تجربه‌ای شش دوره برنامه‌ی توسعه از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۶ وجود داشته است و از شروع دولت آقای هاشمی رفسنجانی (دوران سازندگی)، تاکنون ۶ برنامه توسعه تدوین و اجرا شده است. برنامه‌های توسعه‌ی کشور عجین شده با چشم‌انداز ۱۴۰۴ پیش می‌رفت، اما به مرور به‌نظر می‌رسد برنامه توسعه از جایگاه اصلی خود خارج شده و قرار نیست محقق کننده‌ی بخشی از کلان هدف کشور باشد و بودجه‌ریزی کشور را جهت بدهد. برنامه‌ها با تاخیر نوشته می‌شود و بین برنامه‌ها فاصله می‌افتد و عملاً برنامه در بودجه‌ریزی موثر نیست و ارتباط جدی وجود ندارد. یکی از نمایندگان مجلس گفته است، حدود سی درصد از برنامه ششم توسعه محقق شده که به‌نظر خیلی خوشبینانه است. به‌عبارت دیگر مدل اداره کشور با برنامه‌های توسعه پیش نمی‌رود و سطح برنامه‌ی‌ریزی مقطعی و اقتضایی است. در دهه‌ی گذشته تاکید بر بودجه‌ریزی عملیاتی بود، یعنی برنامه‌محور شدن و تخصیص بودجه، مبتنی بر دستیابی به شاخص‌هایی از تحقق برنامه؛ اما اثرات حقیقی این روش نیز دیده نشده است. شاید مشکلی در دانش برنامه‌ریزی و مدیریت برنامه و کنترل برنامه وجود دارد. در هر صورت این مشکلی جدی برنامه‌محوری است که باید فکر چاره کرد. عجین‌نشدن برنامه با بودجه‌ریزی یعنی هم منجر به محقق‌نشدن برنامه‌ها می‌شود و هم دستگاه‌ها بی‌ضابطه بودجه را مصرف می‌کنند. سوال اینجاست که پس از شش دوره برنامه توسعه چه اهدافی دنبال و چه تصویری محقق شده است. باید نهاد مشخصی در کشور به امر برنامه‌ریزی و کنترل برنامه بپردازد و توازن در برنامه و توجه به آمایش سرزمینی و طراحی گام‌هایی برای تحقق افق مشخص، هدف کلیدی برنامه‌نویسی‌هاست. این شاید به نداشتن نظریه مشخصی در برنامه‌ریزی برگردد و اینکه هنوز شاکله‌ی سازمان برنامه نسبت به قبل از انقلاب تغییر نکرده است.
وقتی از حکمرانی سایبری صحبت می‌شود نیاز به تبیین دو مسئله است. اول اینکه حکمرانی سایبر با حکمرانی سایبری متفاوت است. وقتی فضایی را تصور کنیم که فناورانه ساخته شده و امتداد اجتماعی دارد، که بعضا به آن فضای مجازی یا فضای سایبر اطلاق می‌شود، نیازمند روشی برای مدیریت، مقرره‌گذاری و سیاستگذاری و اجرا و کنترل است. این حکمرانی سایبر یا حکمرانی فضای مجازی است. اما در یک نگرش متعالی و آینده‌نگرانه حکمرانی، سایبری می‌شود و شده است. یعنی جنس حکمرانی، سایبری شده و اقتضائات سایبری دارد. به عبارت دیگر مدل اداره کشور سایبری شده و تغییر کرده است، مخصوصا وقتی در افق پنج‌ساله نگریسته شود. گسترش هوش مصنوعی و به‌ویژه هوش مصنوعی مولد، نیازمند برنامه‌ی منسجی برای هم‌گرایی و هم‌افزایی همه‌ی ظرفیت‌ها است. اینکه مقام معظم رهبری در ۱۴ خرداد امسال یا پیشتر در جلسه شورای عالی فضای مجازی سال ۹۵ فرمودند مدل حکمرانی در حال تغییر است و هوش مصنوعی، کوانتوم و اینترنت ابزار اداره‌ی کشور را تغییر داده و تغییر می‌دهد لزوم برداشتن گام‌هایی استوارتر در برنامه‌ریزی را می‌طلبد.
در ادامه دکتر عباس آسوشه معاون سابق مرکز ملی فضای مجازی و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس به عنوان دومین سخنران این نشست علمی با ابراز تشکر از برگزار کنندگان این نشست علمی بیان داشت: به‌نظرم به جهت تدوین و ارسال لایحه برنامه هفتم به مجلس این قبیل جلسات به‌صورت موثر کارکرد خود را ندارند. وقتی می‌خواستم برای این جلسه آماده شوم، غیر از مباحث نظری که درست، ضروری و اساسی است و عدم توجه به آن موجب عدم موفقیت جدی برنامه خواهد شد، به‌نظرم باید برای برنامه موجود که روی میز است کاری انجام داد. تجربه این بیست سی سال اخیر به ما نشان داده است که هر تاخیری منافعش حتما کمتر از مزایایش است. یادم می‌آید در یک جلسه شورای عالی فضای مجازی که در سال ۱۳۹۴ در حضور حضرت آقا تشکیل شده بود، آنجا ایشان فرمودند که اگر نجنبیم و تکان نخوریم، حتی ترافیک توی خیابان‌های ما را هم آنها کنترل و برنامه‌ریزی می‌کنند. بنابراین عقب افتادن با هر بهانه و دلیلی خیلی مفید نخواهد بود.
مواد لازم برای جهت‌دهی به برنامه، موجود بوده است، اما خودم را اینگونه قانع می‌کنم که سهوا و نه عمدا جاهایی فراموش شده است. در ده سال اخیر مصوبات شورای عالی فضای مجازی که توسط رهبر معظم تایید شده‌اند در برنامه هفتم به‌کارگیری نشده است. به‌رغم کم‌کاری‌ها و عدم توفیق مرکز در انجام وظایف، ولی کارهایی انجام شده و نمی‌شود بی‌انصافی کرد و گفت که هیچ اتفاقی نیفتاده، اتفاق‌های خوبی هم افتاده است. بنابراین جهت صحبتم را اینگونه ادامه می‌دهم که با توجه به صحبت‌های نظری و بنیادی که آقای دکتر فرمودند که همه‌ی آنها را قبول دارم اما حل این مسائل زمان زیادی لازم دارد و یک برنامه‌ریزی بلندمدت لازم است، اما برای اینکه بشود برنامه را درست کرد و بدون برنامه‌‌نویسی دوباره، باید نقاط اساسی را حل کرد. اگر در یک منطقه زلزله‌زده وارد شویم، خیلی مساله برای حل‌کردن هست، اما اولویت‌بندی جزء مسائل اساسی و حیاتی است. برویم به سمت کارهایی که با منابع موجود سریع‌تر می‌شود به نتیجه رسید و نتیجه دادن آن می‌تواند در رفاه مردم، مسایل فرهنگی ـ اجتماعی مردم، سهولت زندگی و به امنیت و آرامش رسیدن مردم اثر داشته باشد.
دکتر عزیز نجف‌پور آقابیگلو مشاور رییس دانشگاه آزاد اسلامی و دبیر شورای فضای مجازی دانشگاه و همچنین رییس واحد الکترونیکی این دانشگاه سخنان خود را اینگونه آغاز نمود که: در نظام حکمرانی جمهوری اسلامی، شوراهای عالی بازوان سیاستگذاری تخصصی رهبری هستند. به همان دلیل که رهبری انحصارا وظیفه سیاستگذاری کلان کشور را دارد و دستگاه‌ها اعم از قوه مقننه و مجریه موظف‌اند طبق سیاست‌های کلانی که توسط ایشان ابلاغ می‌شود، اقدام به قانونگذاری، توسط مجلس، و همچنین برنامه‌ریزی و اجرا توسط دولت بپردازند، به همان میزان و دلیل، مصوبات و سیاستگذاری‌های شوراهای عالی باید بالاسر این دو تا مجموعه قرار بگیرد. به همین دلیل مثلا احکام برنامه هفتم باید توسط شوراهای عالی مورد تایید قرار بگیرد. اگر در ساختار برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور این خلأ وجود دارد و این سیستم درست طی نمی‌شود، بالاخره باید اصلاح شود و شوراهای عالی شأن مشورتی صرف ندارند. هر چند ظواهر برنامه نشان می‌دهد در این برنامه مشاوره درست هم از شوراهای عالی و مشخصا شورای عالی فضای مجازی گرفته نشده است و در ادامه مصادیقش را عرض خواهم کرد. اینکه آن سیاست‌های کلان که تدوین و ابلاغ می‌شود و بر اساسش قانون برنامه باید تهیه شود، آیا این قانون برنامه با آن سیاست‌های کلان تطبیق دارد یا نه، وظیفه این شوراهای تخصصی است. مشخصاً شورای عالی فضای مجازی باید از حیث تطبیق این قانون برنامه با سیاست‌های کلانی که ابلاغ شده باید ورود کند و به‌نظر من قبل از اینکه مجلس بررسی کند باید نظر بدهد. در نهایت مهر تأیید اینکه این برنامه در مسیر تحقق آن سیاست قرار دارد. یک محور کلی و مهم است.
متن کامل نشست علمی «ارزشیابی لایحه برنامه هفتم از منظر حکمرانی سایبری» را از اینجا دریافت کنید.
