به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست علمی «تصرف شناختی و تلاطمات اجتماعی» ذیل سلسله نشست‌های مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر مسعود اسماعیلی، آقای مهدی جمشیدی و محمدهادی رشادی به عنوان دبیر علمی نشست روز یکشنبه مورخ ۱۴ اسفندماه جاری در کانون اندیشه جوان برگزار شد.
در ابتدای این نشست محمدهادی رشادی، دبیر علمی نشست، ضمن اشاره به نقش شناخت در درک واقعیت و اثرگذاری تصرفات شناختی در فاصله گرفتن از واقعیت؛ ارتباط موضوع نشست با مرکز فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی را بستر بودن فضای مجازی برای تصرفات شناختی عنوان کرد.
در ادامه این نشست مهدی جمشیدی، با بیان این موضوع که چند نوع تحلیل می‌توان در خصوص بروز تلاطمات اجتماعی ارائه کرد و تبیین مبتنی بر روایت یکی از آن‌هاست افزود: نامعقولیت آرمان های انقلاب، ناکامی های اقتصادی انقلاب و ناتوانی دستگاههای فرهنگی از جمله تحلیل‌هایی است که در خصوص بروز ناآرامی‌های اخیر به آن‌ها اشاره می‌شود. این چند چارچوب با هم تداخل دارند و متباین هم نیستند تقسیم جنبه منطقی دارد. و واقعیت هم تک علتی نیست و بحث ما معناش نادیده انگاشتن نیست منتها امر برجسته و نقطه تاکید دارد مثلا در تحلیل ما وزن روایت بیشتر از واقعیت بود.
در ادامه نشست؛ حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود اسماعیلی، با اشاره به این که حس تجسم و حالت تجسم گری ذهن ماست که باعث می شود فضای مجازی شکل بگیرد، گفت: فضای مجازی با تجربه حضور و تعامل کاربران در زمینه رایانه و شبکه ایجاد می شود (البته رایانه همین گوشی موبایل و انواع دستگاههای با این قابلیت را شامل می‌شود) و باعث تشکیل اجتماعی مجازی می شود. وزن این تعریف بر روی تجربه حضور و تعامل است و لذا اجتماعی مجازی است، روی این تاکید می کنم که فضای سایبر یک اجتماع است یعنی اصحاب علوم اجتماعی و فلسفه فضای سایبر روی این تاکید می کنند که از آن فضای تکنیکال بیرون آمدیم و یک فضای اجتماعی داریم و تعامل در آن اصل است و فضا تعاملی تعریف می شود. چرا که ما در اجتماع عادی می توانیم باشیم و حضور به ظاهر داشته باشیم اما تعامل نداشته باشیم اما در فضای مجازی اگر تعامل نداشته باشیم مثل یک فرد و عضو مرده می مانیم، چون فضای فیزیکی نیست و حضور مساوی با تعامل است.
همچنین اضافه کرد: واقعیت مجازی از این هم بالاتر است واقعیت مجازی ادعای واقعیت دارد البته روشن است واقعیت مجازی ویرچوآل است اکچوآل نیست. اگر ادعای واقعیت داشته باشد واقعیت دوم می شود، واقعیت دوم نه اینکه ما بگوییم ما باید دو گانه فکر کنیم نه یک واقعیت را فرض می کنیم که این واقعیت در جهات جدیدی توسعه یافته و آن جهات توسعه یافته نسبت به جهات اولیه خیلی دارد جلوترمی رود و رشد فزاینده ای دارد و اعا دارد من می توام واقعی‌تر از افراد باشم این واقعیت مجازی این حالات را دارد.
بین فضای سایبر و مجازی مجازی و واقعیت مجازی و واقعیت افزوده و واقعیت ترکیبی رابطه طولیت قائلیم یعنی هر یک بیاید می‌خواهد پدیده قبلی را در خود حذف کند، هر چند در عرض هم نیز رشد دارد ولی آن چه در طول می‌آید می‌خواهد همه خصوصیات قبلی را داشته باشد با خصوصیات جدید تر آن چه در ادامه می‌آید، یعنی در واقعیت ادعای واقعی دارد و حتی واقعیت بالاتری.
در ادامه نشست، مهدی جمشیدی، به این مطلب اشاره داشت که هر چه رسانه بیشتر به میدان بیاید سهم واقعیت کمتر و سهم روایت بیشتر می شود، همچنین ایشان افزود: فضای مجازی اگر ماهیتی اعتباری داشته است اما خواص واقعی دارد، مگر جامعه این طور نیست؟ جامعه همه می گویند امری انتزاعی است اما خاصیت انتزاعی نیست. اینکه چه طور بر امر اعتباری خواص انتزاعی وارد می شود مشخص نیست اما خواص واقعی دارد، درون این فضا کنش گر هست، کنش گری و قومیت‌گری و آداب و قواعد و مناسبات است، بلکه بسیار پررنگ‌تر است و همچنین امکان تحرک و تبادل در آن فضا بیشتر از فضای واقعی است سرعت دسترسی بیشتری دارد چون بدن در حالت محدودیت نیست، به نظر من این یک زیست جهان مستقل و سبک زندگی می پروراند یعنی فاعلیت دارد و معتقدم عمده تصرف شناختی از این فضاست یعنی پایه اصلی همین فضاست و شما دیدید در این قصه اخیر نیز عمده این اجتماعات در همین فضا شکل می گرفت یعنی فضای ساخته و پرداخته شده که قدرت صورت بندی اغتشاش داشت این فاعلیت را نشان می دهد و به نظرم فاعلیت حقیقی است.
در ادامه نشست؛ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مسعود اسماعیلی، درباره ماهیت فضای سایبر گفت: اگر بخواهیم با مقایسه نظرات فلاسفه درباره جامعه تطبیق دهیم باید بگوییم با مذاق فلسفه اسلامی فضای سایبر یک اجتماع است ولی این اجتماع حقیقی نیست. ایشان در ادامه افزود: فضای مجازی را در سطح علوم اجتماعی و فلسفه داریم در واقع بررسی می‌کنیم که ذاتا یک فضای اجتماعی است و سوژه محور است. فاعل‌های شناختی در آن دخالت می‌کنند انسان ها در آن دخالت می کنند و انسان به عنوان یک موجود روان مند دارای ذهن و آگاهی و شناخت دارای روح در این فضاست و در واقع حالت اجتماع داریم.
فرق این فضا با فضای اجتماعی واقعی این است که در فضای اجتماعی نظارت ها هست انواع کنترل‌ها برای ما اعلام می‌شود. ساختارهایی وجود دارد هنجارها وجود دارد قانون و پیگیری‌ها وجود دارد محرومیت‌ها و معاشرت‌ها و یا عدم معاشرت‌هایی وجود دارد. لذا انسان به راحتی نمی تواند خودش را فرافکن کند. فردیت ها بسیار کوتاه می شود در منصه اجتماع حقیقی. ولی در فضای سایبر حضور اجتماعی شدگی با فردیت عجیبی پیوند خورده است گویی شخصی از سیاره دیگر را به زمین بیاوریم و رها کنیم با آداب و رسومی که هیچ ساختاری را نمی شناسد نه ساختارهای ارزشی و نه اجتماعی، یک ذهن محض است، البته به بیرون فرافکن می‌شود بدون هیچ چیزی که بتواند فضا را ساختمند کند.
ایشان افزود: بنابراین بسیار مهم است بدانیم فضای مجازی کنترل شده باشد، البته ذات فضای مجازی این اجازه را نمی دهد ولی کسی که فضای مجازی را گسترش می دهد به نام پیشرفت، آن خود کسی که این را ابداع کرده حواس جمع است که نباید به سمتی برود که جامعه را دچار فروپاشی کند، ولی ما این افسارگسیختگی را به عنوان پیشرفت تعریف کرده ایم. حالا عقیده داریم این باید کنترل شود خیلی از ماها در یک دهه و دو دهه قبل قائل بودیم این نیز پیشرفت است می تواند در خدمت ارزشهای انسانی باشد ولی دیدیم ضد ارزش های انسانی به کار می رود، چراکه متوجه نشدیم ذات این پدیده و تکنولوژی چیست اگر تکنولوژی را رها کنیم تکنولوژی می‌تواند کنترل بشریت را به دست خودش بگیرد. کما اینکه بسیاری از فیلسوفان غربی این را گفته اند فضای سایبر به شدت در این جهت تقویت شده است فضای کاملا ارتباطی و دارای فردیت ها و همان حالت فردیت را بروز و ظهور کند روشن است این فضا باید کنترل شود این فضا به فروپاشی اجتماع می‌انجامد. بنابراین نباید به این سمت برود به صورت افسار گسیخته هر گونه آزادی اعمال شود نهایت این است همه ساختارهای اجتماعی و سنتی و مدرن و خود همین ساختارهای مدرن را از بین می برد و به ضد خودش می انجامد. ما تصور کردیم چون فضای مجازی، مجازی است نیازی به حکمرانی نیست، امروز پول‌ها نیز اعتباری است ولی این‌جا واقعی است این را می‌توان شنید حکمرانی حقیقی، حکمرانی فضای مجازی است یعنی کسی که فضای مجازی را از دست داده گویا همه چیز را از دست داده است چون واقعیت‌مندی کاردکردی و حداکثری دارد.
