به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای برگزاری همایش ملی حکمرانی اسلامی نشست علمی با موضوع “ابعاد و الزامات حکمرانی مجازی”، یکشنبه ۲ بهمن‌ماه توسط گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی با همکاری مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه و انجمن مطالعات سیاسی حوزه علمیه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
دکتر احسان کیان‌خواه در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: در حکمرانی چند مسئله مهم وجود دارد، یکی اینکه در ذات حکمرانی، جنس هدایتگری قرار دارد یعنی قرار است مجموعه بازیگران کلیدی در آن محدوده‌ای که حکومت وجود دارد، مورد هدایتگری قرار گیرند. مسئله دیگر در حکمرانی، جریان کنترل است یعنی مسیر به درستی طی شده و انحرافی از آن رخ ندهد. قید دیگر در حکمرانی، جریان ارزیابی و الویت‌بندی مجموعه اقداماتی است که قرار است ما را به هدف برساند. مسئله بعدی مبانی حکمرانی است. در اینجا باید مشخص کنیم آیا حکمرانی ما دارای مبانی متقن و دقیق است یا خیر؟ اما کلیدی‌ترین نکته در ذات حکمرانی ان است که بر جریان داده و پالایشی که روی داده صورت می‌گیرد استوار است و بدون آن چیزی به نام حکمرانی نخواهیم داشت.
مراد از جهان سایبری چیست؟
وی افزود: بیش از ده سال است که در کشور ما ادبیاتی با عنوان فضای مجازی در کنار فضای سایبر شکل گرفته که اشاره به جهانی دارد که بر اساس ارتباطات داده‌ای شکل گرفته است. از سوی دیگر فضای مجازی، جهانی را شکل میدهد که در بردارنده مجموعه‌ای از موضوعات سایبری هستند. ما در جغرافیای فکری و معرفتی ایران، اسم این پدیده را فضای مجازی گذاشته‌ایم و بنده فضای مجازی را معادل فضای سایبر در نظر گرفته‌ام. اما سؤال این است که از این فضای سایبر برای تحقق چه چیزی می‌توان استفاده کرد؟ فضای سایبر چند ویژگی دارد که از جمله جهان‌زیست است یعنی مجموعه‌ای از این نرم‌افزارها و سخت‌افزارها، محیط تعامل جدیدی را برای بشر شکل داده و تمام ابعاد زندگی انسان را در برگرفته است. الان برخی دقیقاً در این فضا زیست می‌کنند و برخی در حال ورود به آن هستند.
کیان‌خواه یادآور شد: خصوصیت دیگر فشردگی زمان و مکان است. این فضا در عین اینکه ابزار است اما فرهنگ هم هست و کسی در فضای سایبر قدرتمند است که بتواند عوامل و سبک زندگی و فرهنگ را در درون آن شکل دهد. نکته مهم این است که فضای سایبر انگاره‌ساز است. یعنی چیزی است که باعث می‌شود افراد انتخاب‌ها و تصمیماتی داشته باشند. فضای سایبر انسان را مجبور به برخی رفتارها می‌کند و به همین دلیل است که می‌گوییم انگاره‌ساز است و باعث تحرک انسان می‌شود.
دیدگاه فارابی درباره اهمیت خیال‌سازی
پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: فارابی معتقد است که انسان‌ها قدرت فهم و تصور معقولات را ندارند و ما با استدلال نمی‌توانیم مسائلی را برای بشر تبیین کنیم بلکه باید بیشتر از ابزار قصه‌گویی و خیال‌سازی استفاده کنیم. وی می‌‌گوید بیشتر مردم که به سعادت ایمان دارند از روی تخیل به آن معتقد هستند. به همین دلیل است که فارابی در مدل مدینه فاضله تأکید زیادی دارد که باید افرادی که توان تخیل‌سازی و ایجاد هنر و شعر دارند به عنوان رابط بین مردم و حکما عمل کنند. نکته مهم این است که انگاره‌ها در قلب رشد و نمو می‌کنند و این قلب است که انسان را از حالتی به حالتی دیگر سیر میدهد و عملا این قلب وقتی به قلب سلیم و پایدار تبدیل می‌شود آرامش پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: اگر قرار است انگاره‌هایی که از طریق سایبر، انسان را مدیریت می‌کند به سطحی قابل توجه برسد ما نیاز به حکمت داریم تا بتوانیم از این فضای سایبر استفاده کنیم تا به اهدافمان برسیم. حکمت به مستحکم‌ترین افکار و اندیشه‌ها اشاره دارد که مسیر حرکت را به درستی روشن می‌کند. فضای سایبر خنثی نیست بلکه بر یکسری بنیان‌ها استوار است که بعد از رنسانس در غرب شکل گرفته و تکنولوژی هماهنگ با این فرهنگ شکل گرفته و توسعه پیدا کرده است. به همین دلیل غربی‌‌ها می‌گویند باید بتوانیم از طریق تکنولوژی و فناوری، ارزش‌ها و عقاید خود را نشر دهیم.
لوازم حکمرانی در فضای مجازی
کیان‌خواه بیان کرد: بنده چند گام برای حکمرانی فضای مجازی کشور ترسیم کرده‌ام. معتقدم حکمرانی اساسا در حال سایبری و مجازی شدن است. اساساً همه جریانات سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ذیل حکمرانی مجازی قرار می‌گیرد. معتقدم برای رسیدن به مدل حکمرانی باید در ابتدا مدل سیاستی خودمان یعنی نحوه مداخله برای اداره فضای سایبر را مشخص کنیم. گام دوم این است که مشخص کنیم باید به چه سمتی برویم چون حکمرانی بدون غایت و هدف قابل تصور نیست. مثلاً اگر هدف ما این باشد که بهترین گوشی جهان همانند اپل را بسازیم پس بر اساس مدل آنها عمل کرده‌ایم و آن وقت سوال پیش می‌آید که پس هدف از الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست؟
وی افزود: طبیعتاً قانونگذاری و اجرای آن در کشور کاری سخت است؛ نمونه آن طرح صیانت از فضای مجازی است که طرح خوبی بود اما به دلیل پیچیدگی‌های اجرایی در نهایت به نتیجه نرسید. نکته‌ای که ضروری است دکترین تصمیم است چون با این مدل قانونگذاری در کشور نمی‌توانیم جریان فضای سایبر را حکمرانی و مدیریت کنیم. مقام معظم رهبری به صراحت فرموده‌اند باید در این زمینه ترتیب اثر قانونی داده شود. مسلم است که در این زمینه باید فاعلی وجود داشته باشد که ترتیب اثر دهد و از جمله سه قوه اصلی در کشور ما باید تصمیمات لازم را در این زمینه اتخاذ کنند. اساساً فلسفه شورای عالی فضای مجازی این بوده که به چنین مواردی رسیدگی کند اما متأسفانه عملکرد مناسبی نداشته است. به همین دلیل معتقدم که به دکترین تصمیم نیازمندیم.
وی یادآور شد: همچنین ما نیازمند یک مدل حکمرانی در زمینه فضای مجازی هستیم. وقتی حکمرانی را حکمرانی مجازی ترسیم میکنیم یعنی قرار است همه جریانات اداره کشور از طریق فضای مجازی و با فضای مجازی باشد پس وقتی از فضای مجازی صحبت میکنیم بدین معنی است که از فرهنگ و امنیت ملی هم صحبت میکنیم. به همین علت است که بر اساس اسناد بالادستی و منویات مقام معظم رهبری باید جریان قوای کشور و بخش عمومی و بخش خصوصی از طریق مصوبات شورای عالی فضای مجازی شکل بگیرد و توسعه پیدا کند.
رقابت‌ها برای تسلط بر فضای مجازی
محمد صادق نصراللهی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، ناقد این جلسه نیز گفت: از حیث محتوایی لازم است به چند نکته در این زمینه اشاره کنم؛ نکته اول نوع نگاه ایشان به حکمرانی است. به نظرم نگاه مثبت به حکمرانی در آنچه گزارش شد کاملا غلبه دارد و رویکردی مثبت به کلمه حکمرانی وجود دارد و هیچگونه رویکرد انتقادی را نسبت به حکمرانی نمی‌بینیم در حالی‌که مفهومی همانند حکمرانی خوب، کاملا در یک فضای چند ذی‌نفعی تعریف شده و به نوعی تضعیف حاکمیت متمرکز را در پی دارد.
وی ادامه داد: درباره برداشت ایشان از نظریه سیاستی باید گفت که این نظریه در دیدگاه ایشان غیر کاربردی و زینت المجالس است. بنده کاری مفصل در زمینه نظریه سیاستی فضای مجازی جمهوری اسلامی انجام داده‌ام و به نظرم نظریه سیاستی قبل از فلسفه، قبل از نظریه کلان و قبل از نظریه خاص مطرح می‌شود. بدین معنا که اگر فلسفه ما اومانیستی باشد از دل آن نظریه لیبرالیستی و از دل آن نظریه خاص فضای مجازی با عنوان جامعه شبکه‌ای شکل می‌گیرد.
نصراللهی تأکید کرد: درباره علل غایی وجود فضای مجازی معتقدم نباید آن را صرفاً آمریکایی و غربی بدانیم هرچند که معتقدم آمریکا در بزنگاه‌ها ابزارهای قدرت خود در فضای مجازی را دارد اما رقابت چین با آمریکا را نباید فراموش کنیم به همین علت سوال پیش می‌آید که آیا ما هم می‌توانیم روزی در زمینه فضای مجازی به رقابت با آمریکا بپردازیم و دیگر فضای مجازی را صرفاً غربی ننامیم؟
