به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای برگزاری همایش ملی حکمرانی اسلامی کرسی علمی- ترویجی با موضوع “خوانش حکمرانی مطلوب در امتداد پارادایم امامت”، توسط گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه با همکاری انجمن مطالعات سیاسی حوزه علمیه و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی موسسه آموزشی طلوع مهر به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در ابتدا حجت الاسلام محمد ملک‌زاده ضمن تبریک ولادت با سعادت حضرت زینب کبری (س) بزرگ پرچمدار واقعه کربلا در مقدمه‌ای در خصوص برگزاری این نشست علمی توضیح داد:
میزان حضور و تعامل مردم با حکومت همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های مهم در نظام‌های سیاسی به ویژه نظام اسلامی مطرح بوده است. دو اصل محوری حکمرانی اسلامی، دین و مقبولیت مردمی است؛ این امر، نشان از مردم‌پایه بودن حکمرانی اسلامی دارد.
حکمرانی (Governance) به معنای لغوی فرماندهی و فرمانروایی کردن پدیده‌ای است که در ادبیات سیاسی معاصر ناظر به حیات جمعی و زیست اجتماعی تمام گروه‌های انسانی می‌باشد. بر اساس این تلقی، حکمرانی در اصطلاح امروزی تنها ناظر به حکومت و دولت نیست بلکه کل جامعه را در برمی‌گیرد که دولت فقط یکی از بازیگران آن است. به عبارتی در حکمرانی، میان دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی (سازمان‌های مردم‌نهاد) تعامل وجود دارد و رویکردی یکپارچه به تصمیم‌گیری و مدیریت اجتماعی بوجود می‌آورد. یک حکمرانی خوب از دید محققان، به معنای اداره امور کشور و جامعه و تنظیم رابطه دولت و شهروندان توسط مردم است و شامل مولفه‌هایی چون مشارکت جمعی، حاکمیت قانون، شفافیت، پاسخگویی، مسئولیت‌پذیری، توافق جمعی، برابری و اثربخشی می‌باشد. حکمرانی خوب را شامل حق اظهار نظر مردم و پاسخگویی دولت در قبال سیاست‌هایی می‌دانند که به نحوی بر مردم تاثیرگذار باشد. مردم باید بتوانند دولت را در قبال چنین سیاست‌هایی مورد سوال و بازخواست قرار دهند. در این نشست علمی نیز حکمرانی مطلوب در راستای آموزه امامت مورد بحث قرار می‌گیرد.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر «محسن مهاجرنیا» به عنوان ارائه دهنده در این نشست گفت: خوانش حکمرانی مطلوب در امتداد پارادایم امامت جزو بحث های جدید و مستحدث که جدید اختراع شده اند به یک تبارشناسی و بحث مهم نیاز دارد.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه افزود: حکمرانی خوب اصطلاح مدرنی است که نیاز به تبارشناسی دارد و باید بدانیم حکمرانی خوب چه نسبتی با اندیشه دینی، حکومت اسلامی و دولت اسلامی دارد.
وی خاطرنشان کرد: اگر سه پارادایم را در حوزه علوم انسانی تصور کنیم، علوم طبیعت گرایی که همه علوم و دانش ها را در ذیل خودش تعریف می کند و فطرت گرایی که در قرون وسطی توسط مسیحیان مطرح شد، این دو پارادایم طبیعت گرایی و فطرت گرایی در ذیل آن تعریف می شود. نظریه قرارداد اجتماعی پارادایمی است که ادبیات نوین در ذیل آن شکل گرفته و پدیده نوینی است و ذیل پارادایم قراردادگرایی مدرن شکل گرفته و در دوره متاخر ایجاد شده است.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا ادامه داد: آن چیزی که در مفهوم حکمرانی مطرح شده و در این تحقیق نیز آمده است، سه سطح معنایی دارد. حکمرانی در سطح دولت یعنی بالاترین سطح معرفتی سیاسی در این حکمرانی، حکمرانی برای حکومت کردن و در سطح حکومت و حکمرانی در حد مدیریت درون حکومت و در چهارچوب حکومت.
وی تاکید کرد: پس از اتمام جنگ جهانی دوم غربی ها بر آن شدند تا جهان را به سمت چهارچوب اراده قدرت های غربی برده که جهانی شدن در پس این اتفاق بود. در حدود ۶۰- ۷۰ سال پیش نهادهای بین المللی علاوه بر هویت درون دولت ها باید سیستمی به وجود می آوردند و نسخه واحدی ایجاد می کردند تا مسیر غربی را پیش بگیرند؛ بنابراین حکمرانی خوب مطرح شد.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا تصریح کرد: حکمرانی مطلوب یا شایسته در امتداد پارادایم امامت موضوع مورد بحث ما است؛ بنابراین باید حکمرانی مورد نظر غرب را تعریف کنیم و بر اساس آن تفاوت های مبنایی را احصا کنیم.
جامع ترین چهارچوب سیاسی را در پارادایم امامت می بینیم
وی تاکید کرد: در خصوص پارادایم امامت باید گفت جامع ترین چهارچوب سیاسی را در پارادایم امامت می بینیم که یک وجه مشترک با پارادایم غرب گرایی دارد. همان طور که در بررسی موضوع حکمرانی به سطوح سه گانه اشاره می کنیم، در حوزه حکمرانی مد نظر ما نیز سطوح حاکمیت مطرح می شود.
وی خاطرنشان کرد: حکمرانی حاکمیت اولا به ذات از آن خدا است و خدا خودش اذن داده است و تفویض کارگزارانه کرده و حاکمیت را به پیامبر و ائمه معصومین واگذار کرده است که این در سطح دوم قرار دارد. در مرحله سوم پس از ائمه و در عصر غیبت اعتقاد داریم که امامت یک پارادایمی است که تا ابد ادامه دارد و به حکومت مردمی در قالب ولایت فقیه واگذار می شود؛ بنابراین به سه سطح حاکمیت باور داریم اما با این تفاوت که غربی ها منشأ اولیه حاکمیت را مردم می دانند، بنابراین حکمرانی پارادایمش را به حکمرانی مردم بر می گرداند در حالی که ما یک گام جلوتر رفته و به حکمرانی الهی می رسیم.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا تاکید کرد: حکمرانی خوب یک نقشه راهی است برای جهان سوم و هدایت آنها در چهارچوب مسیری که در دنیای پیشرفته طی کرده است و با همین رویکرد تلاش می کند تا کشورهای جهان سوم را مدیریت کند.
وی تصریح کرد: به پنج دلیل نمی توانیم با حکمرانی خوب مطرح شده از سوی غربی ها همراهی کنیم. حکمرانی خوبی که سازمان ملل مطرح کرد و نهادهای اقتصادی برای حمایت از کشورهای جهان سوم به آن پرداختند و پشت این نوع حکمرانی ایستادند در واقع به کشورهای جهان سوم اعلام کردند برای آنکه از حمایت اقتصادی ما برخوردار شویم باید حکمرانی مد نظر ما را بپذیرید. این حکمرانی خوب در چهارچوب پارادایم قراردادگرایی غربی واقع شده که مبتنی بر مبانی خاص لیبرالیسم است و به لحاظ مبانی ما نمی توانیم در این چهارچوب همه ارزش های والای انسانی و اخلاقی را قرار دهیم؛ بنابراین ما در این حوزه تفاوت مبنایی با حکمرانی خوب مورد نظر غرب داریم.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا افزود: در دوران ۸۰ ساله ای که مقوله حکمرانی مطرح شده کارآمدی نظریه در کشورهایی که با دنیای غرب همراهی کرده اند نیز مطرح شده است چرا که حکمرانی خوب مد نظر غرب کارآیی خود را نشان نداد و به ندرت پیدا می کنیم که بر پایه این تفکر کشور جهان سومی به باشگاه ابرقدرت ها راه یابد و کشورهای جهان سوم روز به روز حقیرتر می شوند.
حکمرانی مد نظر غربی ها با حکمرانی حاکم در کشورها همخوانی ندارد
وی گفت: حکمرانی خوب امروز به بحران هویت تبدیل شده است چرا که حکمرانی مد نظر غربی ها با حکمرانی حاکم در کشورها همخوانی ندارد. نسخه بعدی که دنیای پست مدرن به آن ایراد می گیرد، این است که چرا باید نسخه واحد لیبرالیسم و سوسیالیسم را به دنیا دیکته کنیم در حالی که هر جامعه یک نسخه جدا دارد و این در حالی است که غربی ها تلاش می کنند تا حکمرانی خوب را به زور به همه دنیا دیکته کنند و این در جهت مخالف پست مدرنیسم است. حکمرانی زیرمجموعه حکومت و دولت محسوب می شود و در جاهایی که دولت، حاکمیت و حاکمیتی که بر کشور حاکم است، دقیقا با حکمرانی خوب ناهمخوان است و چگونه می خواهند اینها را با هم سازگار کنند.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در ادامه تصریح کرد: با این پنج دلیل آمده ایم می گوییم با این حکمرانی خوب ما حکمرانی شایسته و مطلوب را جایگزین می کنیم و با این ادبیات وارد بحث پارادایم امامت محوری می شویم. پارادایم در قالب یک الگو خود را نشان داده است. وقتی می خواهند در خارج محقق شود در قالب الگوهای سیاسی محقق می شوند، بنابراین پارادایم یک الگوی گسترده است و جمهوری اسلامی ایران در قالب نظام ولایی یکی از الگوهای پارادایم ولایت است.
الگوی حکمرانی امامت محور در جمهوری اسلامی ایران در اصل دوم قانون اساسی آمده است
وی تاکید کرد: در قالب این پارادایم بحث حکمرانی مطلوب و شایسته را مطرح می کنیم و در چند حوزه اختلافات موجود بین حکمرانی شایسته با حکمرانی غربی را تبیین می کنیم. به لحاظ مبنایی یک حکمرانی شایسته و مطلوب را مطرح می کنیم که با حکمرانی مطلوب مطرح شده از سوی غرب متفاوت است. الگوی حکمرانی امامت محور در جمهوری اسلامی ایران در اصل دوم قانون اساسی آمده است که بر آن تاکید می کند جمهوری اسلامی ایران نظامی است مبتنی بر اصول دین و در کنار آن یک تبصره با عنوان کرامت و ارزش والای انسانی به این اصول دین اضافه شده است.
حجت الاسلام محسن مهاجرنیا گفت: رویکردها و روش فهم و استقرار و استنباط حکمرانی شایسته و مطلوب موضوع دیگری است که باید به آن پرداخته شود. حکمرانی مبتنی بر مبانی و اصول دین را چگونه می خواهید مطرح کنید؟ ما به پشتوانه اجتهادی و استنباطی حکمرانی شایسته و مطلوب دایما داریم حکمرانی را با اجتهاد به روز رسانی می کنیم، بنابراین با روش اجتهاد حکمرانی مطلوب و شایسته همواره به روز است. استفاده از علوم و فنون بر پایه هرگونه سلطه پذیری و برقراری عدل و قسط، برپایی انتخاب آرای ملت از دیگر رویکردها و روش های حکمرانی است.
شاخصه های حکمرانی شایسته مبتنی بر مبانی دینی و اصول انسانی است
وی در ادامه با اشاره به شاخصه های حکمرانی مطلوب گفت: در قانون اساسی ما شاخصه های حکمرانی شایسته را در ۱۶ بند مطرح کرده است که مطابق با حکمرانی مورد نظر غرب است با این تفاوت که مبتنی بر مبانی دینی و اصول انسانی است در حالی که در اصل سوم قانون اساسی مواردی مانند شایسته سالاری، مشارکت حداکثری، شفافیت، تامین آزادی های سیاسی و اجتماعی، محو استعمار (در حالی که بانی حکمرانی مطرح از سوی غرب خود استعمار است)، رفع تبعیضات ناروایی که در نظام بین الملل حاکم است، شفافیت اداری و نظام اداری، پی ریزی اقتصاد و رقابت اقتصادی عادلانه از جمله شاخص های حکمرانی مطلوب است.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا تاکید کرد: چهارچوب حکمرانی شایسته در جمهوری اسلامی ایران از اصل پنج قانون اساسی گرفته شده است که در آن تصریح می کند «در زمان غیبت حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه)، در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه عادل و با تقوی، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است که طبق اصل یکصد و هفتم عهده‌دار آن می‌گردد.» بنابراین این یکی از آن چهارچوب های اصلی است که حکمرانی باید ذیل این الگو ارایه شود. حکمرانی ای که معادل تنظیم گری درون حکومت است و چهارچوبش را از اینجا می گیرد.
وی ادامه داد: ارزش های سکولاری و لیبرالیستی بر حکمرانی خوب مورد نظر غرب حاکم است در حالی که در الگوی جدید و قانون اساسی تصریح شده که همه باید بر اساس موازین اسلامی باشد یعنی از ناحیه حاکم مطلق باید اینها گرفته شود. جامعه مدنی در حکمرانی شایسته موضوع دیگری است که مورد توجه است. در حکمرانی خوب بر این تاکید دارد که حکومت ها نظام زندگی و اجتماعی شان در تعامل با مردم، جامعه مدنی و نخبگان محقق می شود و در اصل ۲۶ و ۵۶ قانون اساسی در خصوص حکومت بر اساس مردم تاکید شده است.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه با اشاره به شاخصه های کارآمدی الگوی حکمرانی شایسته و مطلوب گفت: در قانون اساسی جمهوری اسلامی دو نکته وجود دارد که شاخص کارآمدی را نشان می دهد، سازوکار و دستگاه اجتهادی که این حکمرانی را به روز کرده، کارآمد کرده و بر اساس نیاز روز و آرمان ها و اهداف فعال سازی می کند، پیوند وثیقی که بین ایدئولوژی بنیادین با ساختارها ایجاد شده است. جمهوری اسلامی ایران نظامی است کاملا مدرن و پیشرفته که توانسته ایم از طریق اجتهاد فعال به حکمرانی شایسته و مطلوب برسیم.
در ادامه حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا بهروزی لک به عنوان نخستین ناقد این کرسی علمی، ضمن تایید اساس دیدگاه آقای مهاجرنیا در تفاوت حکمرانی مدرن با حکمرانی اسلامی، در عین حال افزود: حکمرانی مطلوب در انگاره امامت بسیار متفاوت از حکمرانی خوب مورد نظر صندوق بین المللی پول است اما باید زوایای این موضوع و شرایط آن در این نشست بیشتر شفاف می‌شد. در قانون اساسی جمهوری اسلامی حاکمیت از آن خدا دانسته شده و خداوند مردم را بر تعیین سرنوشت خود حاکم قرار داده اما باید به این نکته تاکید شود که مردم به لحاظ تشریعی حق ندارند هر طور خواستند عمل کنند بلکه باید در چارچوب امامت و ولایت امر باشد. در بحث کارآمدی نیز که در حکمرانی خوب مطرح می‌شود در الگوی امامت محور به معنای مشارکت سیاسی مسئولیت محور همه شهروندان است. چنین مشارکتی در مشارکت سیاسی امامت محور با مدل حکمرانی غربی کاملا متفاوت است.
در ادامه حجت‌الاسلام دکتر محمدصفر جبرئیلی عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه به عنوان ناقد دوم، نقدهای خود را در قالب سه نکته به شرح زیر ارائه کرد:
- عنوان نشست حکمرانی مطلوب در امتداد پارادایم امامت است اما در مباحث مطرح شده بحثی از امامت و تبیین زوایای آن به میان نیامد. باید تبیین شود اولا مراد از امامت چیست؛ ثانیا مساله و ارتباط امام با امامت باید توضیح داده شود.
- از امتداد نیز که در عنوان نشست به آن اشاره شده در مباحث طرح شده سخنی به میان نیامد و مورد تبیین قرار نگرفت. در اینجا نیز باید توضیح داده می شد که منظور از امتداد امامت چیست و جایگاه آن در این بحث کجاست؟
- اشاره شد که محل بحث تعاملات داخلی حکومتی است اما عملا بحث به نظریات و اصول قانون اساسی خلاصه شده است. بحث نشد که آیا این اصول قانون اساسی در عرصه عملی هم به درستی اجرا شده یا خیر؟ این موضوع باید از جدا از مباحث تئوریک، در مرحله عمل و اجرا توضیح داده می‌شد.
