به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، احمد شاکری، عضو هیأت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه، شامگاه ۲۱ مردادماه در نشست «روایت حماسه حسینی در چند رمان برگزیده»، که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) برگزار شد، گفت: کسی که می‌خواهد در مورد عاشورا بنویسد باید بداند علاوه بر اینکه باید داستان و روایت تاریخی باشد، باید متناسب با شأن و سیره معصومان(ع) و غیرمتضاد با روش، منش، فعل و فکر و قول آنان باشد و موضوعاتی چون کلام و امام‌شناسی و فعل امام باید بیان شود. همچنین مسائل این حوزه برای ما معلوم و مکشوف نیست و کسانی باید وارد این حیطه شوند که از یک سو داستان‌نویس خوبی باشند و از سوی دیگر فقه و تاریخ و کلام و امام‌شناسی را به خوبی بدانند تا بتوانند حکم نهایی صادر کنند و چنین افرادی کم هستند.
وی با اشاره به ضرورت ورود به این عرصه، افزود: این ضرورت فراتر از ضرورت مناسبتی است. ما در زمانی زندگی می‌کنیم که از عمر ادبیات داستانی معاصر بیش از صد سال نمی‌گذرد و پس از انقلاب، شاهد شکل‌گیری گونه‌های مختلفی از ادبیات داستانی مانند دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و پایداری و مقاومت هستیم و در طول ۴۰ گذشته به موضوعات تاریخی و داستان معصومین(ع) توجه شده است.
شاکری با بیان اینکه نباید به دلیل مناسبت یا تنوع به سراغ این نوع ادبیات داستانی برویم، تصریح کرد: این گونه واجد اهمیت است و یکی دیگر از دلایلی که ضرورت ورود به این عرصه را دوچندان می‌کند کم شنیدن و کم سخن گفتن است و برخی نوشته‌ها در تقابل با مرام و اندیشه و قول و فعل و تقریر معصومین(ع) هستند و به لحاظ کلامی و فقهی قابل نقدند.
نقد ادبیات داستانی بی‌هویت شده است
عضو هیأت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه با اشاره به اینکه جریان نقد ما بی‌هویت است و آسیب‌های بسیار عمیقی را هم به جا گذاشته است، اظهار کرد: مثلا داستان‌هایی نوشته می‌شود که شخصیت‌های شکاک و متزلزل را وارد دفاع مقدس می‌کند. این آثار تاریخ درخشان دفاع مقدس و انقلاب اسلامی را تخریب و تحریف می‌کنند و باید جلوی آنها ایستاد.
شاکری اضافه کرد: عالی‌ترین آثار ادبیات داستانی به لحاظ رتبه و شرافت و جایگاه، آثاری است که در مورد شارع مقدس و پیامبر(ص) و معصومان(ع) نوشته شده باشد و بین کسی که جانباز و شهید و رزمنده دفاع مقدس است با افراد معصوم رتبه و فاصله بسیار زیادی هست. حرف و کار و تایید آنها متن دین است و وقتی اثری در مورد این ذوات مقدس نوشته می‌شود، لغزش‌ها بسیار هراسناکتر و آسیب‌ها خطرناکتر است.
نقد کتاب حیدر
وی با بیان اینکه داستانی مانند «حیدر» خطای زاویه دید و امام‌شناسی دارد، ولی پرفروش بوده است، گفت: نویسنده و ناشر دانش لازم برای تفکیک سره از ناسره را نداشتند و تصویر ارائه‌شده از امام علی(ع) واقعی نیست. حتی در آن از الفاظ و لهجه تهرانی امروزی استفاده شده است و نشانه تاریخی کمی درآن دیده می‌شود. وقتی در مورد داستان تاریخی معصومین حرف می‌زنیم، باید از مجموعه پیش‌فرض‌ها عبور کرده باشیم، یعنی هرقدر موضوع مضیق شود، دشواری کار ما هم بیشتر خواهد شد ولی متاسفانه برخی نویسندگان پیش‌فرض‌‌های مهم را نادیده می‌گیرند.
شاکری تصریح کرد: ما در کشور گرایش مهم فلسفه داستان و روایت را، که در غرب اندیشمندان برجسته‌ای دارد، رها کرده‌ایم. باید چارچوب کلی ضرورت، اهمیت و لوازم داستان‌نویسی دینی را ترسیم کنیم. چرا یک رمان‌نویس باید به تاریخ توجه کند؟ آیا ورود به عرصه داستان‌نویسی از بُعد فقهی برای معصومین(ع) برای ما متعین است؟ استحباب دارد یا واجب است؟ زیرا عمدتا به نیت ثواب وارد این عرصه می‌شوند، ولی این تجویز اولیه می‌تواند سهم به‌سزایی در تاریخ داشته باشد و باید تکلیف آن را روشن کنیم.
نوشتن در مورد معصومین(ع) وجوب شرعی ندارد
وی اضافه کرد: کسی که گمان می‌کند باید در مورد معصوم(ع) داستان نوشته شود، در نوشتن برخی محدودیت‌ها را رعایت نخواهد کرد و این مورد در رفتارشناسی برخی نویسندگان قابل شناسایی است؛ یعنی افراد وقتی حس کنند که واجب است در مورد معصومین بنویسند، در نتیجه برایش عبور از برخی خطوط قرمز ایرادی ندارد.
عضو هیأت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه با بیان اینکه چرا و چقدر به ادبیات داستانی نوین نیاز داریم؟ گفت: اصل اینکه مفاهیم دینی باید با هنر آمیخته شود مورد تردید نیست و شعر به خوبی این کار را در طول تاریخ انجام داده است و برای شادی و عزای معصومان سروده می‌شود، ولی چه ضرورتی دارد که داستان‌نویس، یک متن تاریخی، آن هم در مورد ذوات مقدس، را به یک متن تخیلی تبدیل کند. یعنی چرا و چگونه و چقدر فرد مجاز است در پردازش یک داستان تاریخی و دینی از تخیل استفاده کند.
شاکری با بیان اینکه اگر کسی نتواند در مورد امام حسین(ع) رمان بنویسد، مکتب تعطیل خواهد شد، اظهار کرد: براساس تواریخ متعدد با مراقبت ویژه، روایات صحیح حتی با پذیرش خطر جانی به ما رسیده و در دسترس ماست. بنابراین داستان‌نویسی تاریخی در مورد معصومان(ع) وجوبی ندارد، به خصوص اینکه تصور کنیم که این وجوب می‌تواند محملی برای عبور از برخی خطوط قرمز باشد.
دلیل علاقه به ادبیات داستانی دینی
وی با طرح این پرسش که چرا داستان‌نویسان به این ادبیات علاقه دارند، گفت: تاریخ مجمل است و می‌توان آن را تفصیل داد و ماجرایی مانند عاشورا رخدادی بی‌نظیر است و همین امر سبب می‌شود که افراد به سراغ این مقوله بروند. همچنین هویت ما با عاشورا پیوند خورده است و جامعه‌ای که قصد دارد این هویت را بازیابی کند و به کمال برساند نیازمند مرور تاریخ است. البته مردم از کتب تاریخی استقبال نمی‌‌کنند، ولی از ادبیات داستانی تاریخی استقبال می‌کنند. اشتیاق به دانستن زندگانی معصومین(ع) هم دلیل دیگری است و نیز مخاطب بسیاری دارد. در دهه اول محرم حتی جناح‌های سیاسی چپ و راست و اصول‌گرا و اصلاح‌طلب تلاش کردند تا اصالت سخن خود را با ماجرای عاشورا گره بزنند و این کار فرصت و تهدیدهایی دارد.
شاکری تصریح کرد: در نمایشی کردن تاریخ می‌توانیم آن را باور پذیر کنیم و مخاطب را به وادی عبرت ببریم و یزید و شمر و عمر سعد و حسین زمانه را به او نشان دهیم. آیا دوره ما عاشورایی است و کنش ما هم می‌تواند عاشورایی باشد؟ نوشتن در مورد معصومین کاری سخت است و نباید تصور کنیم که می‌توان به راحتی و بدون تجربه درباره آنها نوشت و نمونه‌های موفق کمی وجود دارد.
ادبیات داستانی مذهبی را صفر و صدی نبینیم
وی با بیان اینکه درباره ادبیات داستانی مذهبی صفر و صدی نیندیشیم و نباید گشاده‌دست و تنگ‌نظر باشیم گفت: نباید زندگی معصومین(ع) را عرصه آزمون و خطا برای داستان‌نویسی تاریخی بدانیم و باید مسیری میانه را انتخاب کنیم. نوشتن در مورد معصومین(ع) و قرار دادن امام معصوم(ع) در جایگاه قهرمان داستان بسیار دشوار است که محمدرضا سرشار با تدبیر خوب در مورد پیامبر(ص) نوشته و در چارچوب ضوابط باقی مانده است.
وی با بیان اینکه برخی ادبیات را محکوم می‌کنند که درباره موضوعات مهم شیعه مانند غدیر و عاشورا آثار فاخر فراوانی انجام نشده است، افزود: اگر ما بر نوشتن رمان درباره عاشورا و غدیر تاکید می‌کنیم، آیا نگران معارف غدیر و عاشورا هستیم؟ اگرچه موضوعات تاریخی محملی برای معارف تاریخی و نبوی هستند، ولی این طور نیست که اگر کسی به موضوع تاریخی نپردازد، به مضامین بلند شیعی هم نپرداخته است.
ادبیات دفاع مقدس مروج زندگی معصومین(ع) است
عضو هیأت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه تاکید کرد: ادبیات دفاع مقدس با تیراژهای میلیونی، معارف امام حسین(ع) و حضرت زهرا(س) و ائمه و پیامبر(ص) را منتقل کرده است. اگر داستان جنگ دوست‌داشتنی، زندان الرشید و… را بخوانیم، حکایتگر چیست؟ جز این است که ذکر داستان یک شهید یادآور ماجرای حضرت اباعبدالله(ع) است. اگر اسیری را می‌بینیم، یاد زندگی امام کاظم(ع) و اسارت اهل بیت(ع) در عاشورا می‌افتیم.
شاکری در پایان اظهار کرد: در رمان «پس از ۲۰ سال» نویسنده تلاش کرده است تا از برخی شیوه‌های شناخته‌شده استفاده کند و به واقعیت نزدیک شود. البته این اثر تحت تاثیر عدالت‌جویی نویسنده و فضای امروز قرار گرفته است.
