به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به همت گروه فرهنگ پژوهی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه در راستای همایش «بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور» هفدهمین نشست علمی با عنوان «معضلات بنیادین در مواجهه با ساحت فرهنگ» با ارائه آقای دکتر مهدی اعتمادی فرد عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و حضور اعضا شورای علمی گروه فرهنگ پژوهی و گروه مطالعات انقلاب اسلامی، روز یک‌شنبه ۵ تیر ماه سال جاری به صورت حضوری و مجازی برگزار گردید.
دبیر علمی نشست دکتر فخرزارع پس از بیان اهداف برگزاری همایش، خاطر نشان کرد: مقرر است مجموعه نشست‌ها و کرسی‌های علمی پیش از همایش در چهار محور اصلی هویت ساختار انقلابی فرهنگ؛ نقَادی ساختار فرهنگی کنونی؛ وضعیت مطلوب ساختار فرهنگی کشور؛ چگونگی بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور برگزار گردد.
وی اظهار امیدواری کرد که نتایج حاصل از این همایش و تلاش‌های دیگر بتواند در جهت تاکیدات مقام معظم رهبری مدظله پیرامون تحول ساختار فرهنگی کشور که در بیانات مختلف خود بر آن تأکید داشته‌اند به این امر مهم و بنیادی کمک کند.
در ادامه دکتر اعتمادی فرد به طرح بحث پرداخته و بیان کرد: فرهنگی یک بحث پیچیده و چندگانه اما سهل است و به تعبیری می‌توان گفت امری سهل و ممتنع است. فرهنگ، نهادی است که به جهت عمومیت و سیالیت آن، معضلات بنیادینی دارد که در حین مواجهه روشمند و بروز مسائل و فقدان‌ها، وجوه آن آشکار می‌شود مانند زمانی که انسان درگیر یک بیماری شود و به جایگاه سلامتی پی ببرد. اگر به طور خودآگاهانه نسبت به منطق فرهنگ و معضلات آن دقت نظر نداشته باشیم، لزوما به کلیشه‌ها خواهیم رسید. ابتر و ناقص ماندن بسیاری از سیاستگذاری‌‌ها در عرصه‌های مختلف به خاطر همین بی‌توجهی به بنیادهای فرهنگی امور است.
وی افزود: در برخورد با معضلات فرهنگی باید به شدت مراقب بود تا به صورت پروبلماتیک و تخصصی طرح و بررسی گردد در غیر این‌صورت درگیر مسائل تتولوژیک و این همان‌گویی خواهیم شد. در حوزه فرهنگ حرف‌های توتولوژیک خیلی زده می‌شود. به عنوان مثال مقام معظم رهبری که از دغدغه‌ای در کشور سخنی می‌فرمایند می‌بینیم مجددا همان فرمایشات و نقل ضرورت‌های آن مکرر تکرار می‌شود و کمتر با روش‌های علمی و بهره‌گیری از نظر متخصصان به سوی راه‌حل‌ها و پاسخ علمی به آن دغدغه‌ها حرکت می‌کنند و لذا اتفاق خاصی در حوزه‌های مختلف از جمله فرهنگ را شاهد نیستیم.
اعتمادی فر گفت: نمونه این امر، بحث تولید علم است که بارها بر آن تاکید شده است ولی اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد، جز یکسری نهادسازی‌ها و کارهای حاشیه‌ای. البته در یکی دو دهه اول انقلاب گام‌هایی توسط برخی علما و مراکز مختلف حوزوی و دانشگاهی برداشته شد، ولی بعدا دوباره به افت محسوس رسید زیرا گفتمان این همان‌گویانه حاکم است و دائما از بایدها و نباید‌ها سخن گفته می‌شود بدون این‌که با میانجی‌گری پروبلماتیک موضوعات، سازکارهای عملیاتی مسائل مورد لحاظ قرار گیرد و این امر به خاطر همان سهل و ممتنع دیدن فرهنگ است.
دانشیار دانشگاه تهران، سپس به معضلات اساسی در مواجهه با ساحت فرهنگ پرداخت و خاطرنشان کرد: اولین چیزی که بین نظریه‌پردازان عرصه فرهنگ نزاع ایجاد کرده، خاص‌بودگی و عام‌بودگی فرهنگ است. آیا فرهنگ را باید فرایندهای عمومی دانست که زمینه‌ساز آفرینش‌گری خاص فرهنگی، هنری و حتی دینی و … است و یا فرهنگ، راه‌هایی است که امکان تحقق بخشیدن چنان نتایجی را فراهم کرده است؟ در اینجا نزاع جدی این است که تأکید باید بر فرهنگ عمومی و امکانات و معضلات آن باشد یا بجای پرداختن به فرایندهای عمومی باید به تجزیه و تحلیل و واسازی منطق درونی خاص فرهنگی پرداخت. این معضل اول است که معلوم نیست کدامیک باید مدنظر باشد و این ابهام باعث می‌شود که برخی سیاست‌های فرهنگی عقیم بماند. اینگونه معضلات را در ساحات نظری فرهنگ هم مشاهده می‌شود مثلا این‌که فرهنگ آیا نهاد است یا نه؟ همچنان که در مورد دین هم این بحث وجود دارد که آیا نهاد است یا قوام‌بخش نهادهای دیگر است؟
وی افزود: معضل دیگر، محلی‌گرایی و جهان‌گرایی است؛ مباحث جهانی شدن اعم از اثباتی و سلبی آن، از دهه ۱۹۷۰ میلادی نزاع زیادی ایجاد کرد و بزرگ‌ترین سرمایه‌داران دنیا کسانی بودند که به نحوی با فرهنگ و رسانه مرتبط بودند مانند بیل گیتس و اخیرا ایلان ماسک. این هم یک دلیل روشن دارد چون ساحت فرهنگ با عرصه سخت‌افزاری یعنی پلتفرم‌ها گره خورد و به همین دلیل از آن دوره وارد یک چالش بنیادی شد. از یکسو به لحاظ ساختاری، سخت‌افزارها در تمام دنیا مثل هم هستند یعنی تلفن و اپلیکشینی که در دست مردم دنیا هست یکی است ولی مضامینی که در آن استفاده می‌شود، خاص هر قوم و محل و منطقه است. ما ممکن است تلاش کنیم تا مردم بیایند و مضمون ما را گوش بدهند و بپذیرند ولی از یکسو سخت‌افزارها هم می‌توانند در ادبار و اقبال مردم نقش داشته باشد. در واقع این معضل یک لبه تیغ را به وجود می‌آورد و یک حوزه پرتنشی می‌سازد که هریک از دوسویه بحث اخذ شود سویه دیگر نیز سربرمی‌آورد و درگیری‌های دوگانه‌ای در این میان وجمود دارد و هریک دارای تبعاتی می‌باشند این بحث خصوصا در اشاعه فرهنگی خیلی معنادار است بدین‌صورت که آیا می‌توان در معرکه و فضای عمومی حرف خود را به کرسی نشاند؟
اعتمادی فر ادامه داد: معضل سوم بحث مرئیت‌پذیری و پنهان‌بودگی است. فرهنگ از جمله عناصری است که مرئین آن در عین نامرئی‌بودنش است. فرهنگ از سویی مجبور است به طور نامرئی حرکت کند و از سوی دیگر قرار است ما در باره‌اش سیاستگذاری داشته باشیم؛ اما آیا می‌توان به نقطه ثابتی دست پیدا کرد؟ آیا کفایتی برای آن وجود دارد؟
وی افزود: معضل چهارم مسئله ایستایی و پویایی است. این‌که آیا فرهنگ باید به سوی جنبه‌های به سوی جنبه‌های قطاعی و ایستا سیاستگذاری می‌شود یا در جنبه‌های پویا نیز فعال است؟ از یکسو ما چاره‌ای نداریم جز این‌که به صورت مقطعی و ایستا به نقاط عطف فرهنگی بپردازیم و از سوی دیگر جنبه‌های دینامیکی فرهنگ ما را به سوی پویایی می‌کشاند تا از نسلی به نسل دیگر و از یک ساحت به ساحت دیگر عبور نماییم. این مباحث و دغدغه‌های از جمله مسائلی است که بحث سیاستگذاری فرهنگی را در عین ابهامات و سختی‌هایش تشدید می‌کند.
ادامه جلسه به طرح پرسش‌های شرکت‌کنندگان در نشست علمی اختصاص داشت که آقای دکتر اعتمادی فرد به این سوالات پاسخ دادند و تفصیل مباحث و پاسخ‌های ایشان به سوالات انشالله در مجموعه جستارها ارائه خواهد شد.
در پایان آقای دکتر فخرزارع دبیر علمی همایش یادآور شد: مجموعه ایده‌هایی که در نشست‌های مختلف ارائه شده به همراه یادداشت ارائه‌کنندگان و نیز پرسش‌های مهم طرح شده و پاسخ‌آن‌ها، در مجموعه جستارهایی پیرامون موضوع همایش منتشر خواهد شد. همایش بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور در مرداد ماه با حضور و ارائه سخنرانی توسط صاحب‌نظران حوزه فرهنگ برگزار می‌گردد.
