پژوهشگاه آنچنان که ما شناخته و دیده‌ ایم

پژوهشگاه آنچنان که ما شناخته و دیده‌ایم

نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر عضو هیأت علمی گروه عرفان پژوهشگاه
به مناسبت آغاز بیست و نهمین بهار تاسیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

اگرچه تحلیل و تعلیل کارکردهای همه جانبه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سه دهه فعالیت‌های گسترده امکان پذیر نبوده و نیست(زیرا اکنون نه اطلاعات کامل و نه زمان کافی در اختیار داریم)، لکن براساس آنچه شناخته و دیده‌ایم، حداقل نَمی از یَم و قطره ای از دریای فعالیت‌های  آن در سالروز تآسیس پژوهشگاه را می توان در دو نکته کلان و نُه نکات کلیدی ذیل صورت‌بندی کرد:

دو نکته کلان:

الف) پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیش از سه دهه فعالیت متراکمِ متناظر به زمان در صراطِ مکتب توحیدی – ولایی که از مجموعه جهان بینی و ایدئولوژی اسلامی تشکیل و ترکیب یافت سلوک کرده و دارای گفتمان فکری و هندسه معرفتی – مدیریتی جامع اندیشانه و جامعه گرایانه با روش معقول و معتدل بود و هست که همانا گفتمان امام خمینی(رض)، علامه طباطبایی(رض)، استاد شهید مطهری(رض) و آیه اللله العظمی امام خامنه ای(ادام الله ظله الوارف) معطوف به گفتمان پویا و پایای انقلاب و نظام اسلامی می باشد. پژوهشگاه با توجه به تولیدات علمی در تمامی مراحل تآسیس، تثبیت، توسعه و تعمیق فعالیت های خود در اَشکال و قالب های نوآمد براساس ریل گذاری مبتنی بر آن مکتب و این گفتمان حرکتِ تکاملی واستکمالِ استعلایی داشت و در عرصه های فکری، فرهنگی و اجتماعی مفید و موثر بود.

ب) تمامی اهتمام پژوهشگاه در تعریف، تنظیم و تحققِ فعالیت های معرفتی – مدیریتی پژوهشگاه براساس تآمین نیازه سه گانه به هم پیوسته:۱. نیازهای نظام ۲.نیازهای حوزه ۳.نیازهای جامعه بویژه جامعه جوانِ فرهیختگانی وجامعه علمیِ نخبگانی به صورت منظومه ای نه جزیره ای شکل وشاکله یافت و این واقعیت انکارناپذیر مرهونِ مدیریت عالمانه، عاقلانه و مبتنی بر شرح صدر و حسن سلوکِ اخلاقی ریاست محترم آن که خود موسس پژوهشگاه هست، می باشد.

نکات کلیدی:

1. پژوهشگاه در سیر تکاملی خود، هماره به جهادِ نرم افزاری به تمام معنای کلمه در راستای اولا”تولید فکر”(فکرِ صائبِ متقن و صادقِ عمیقِ اسلامی) ثانیا”نشرِ” آن با اِشراف و تسلطی که به نظامِ موضوعات، نظامِ مسائل و نیازهای نوپدید فکری داشت اهتمام ورزید در حقیقت به “جهادی تبیین” و “جهادِ نرم” در جبهه های فکری گوناگون پرداخت که آثار منتشر شده(اعم از کتب و فصلنامه ها و مجلات) دهه های یاد شده، گواه روشنی بر این حقیقت است.
2. پژوهشگاه با ایده پردازی های سیال و هماهنگ با مراحل تکاملی انقلاب و نظام اسلامی در مسیر دولت، جامعه و تمدن نوین اسلامی برنامه ریزی های سازنده داشته و تفکراصیل اسلامی و معارف ناب وحیانی را روزآمد سازی کرده و به زبان زمان درآورد. حضور فعال و بالفعل پژوهشگاه در عرصه های فکری دهه هفتاد آن هم در ساحات متکثر معرفتی(کلامی، فلسفی، کلام جدید و فلسفه دین) و ظهور آن در دهه هشتاد با تربیت نیروهای حوزوی – دانشگاهی کارآمد و تولید اندیشه در راستای ایضاح، اثبات و دفاع عقلانی – منطقی از معرفتِ جامع و کامل اسلام، آن هم اسلامِ اجتماعی و سپس پاسخگویی به پرسش های نوآمد، شبهاتِ متفاوت و متهافت در عرصه دین و دینداری، نظام مبتنی بر ولایت فقیه و حکومت و سیاست، اقتصاد و حقوق اسلامی و…انجام وظیفه نماید. پژوهشگاه در دهه سوم عمرِ مبارکِ خود با دانایی و توانایی مبتنی بر تجربیات اندوخته، در پژوهشکده های مختلف توانست به تولید مبانی، منطق و نظامِ سیاسی، اقتصادی، فقهی، حقوقی و اخلاقی، فرهنگ و مطالعات اجتماعیِ متقومِ برمنابع اصیل اسلام یعنی کتاب و سنت بپردازد و در جهت تآمین نیازهای نظام، حوزه و جامعه اسلامی گام های بنیادینی و بلندی بردارد.
3. یکی از کارکردهای پژوهشگاه “تولید نظریه”، “نظر”، “تقریر نوین” از نظریات ناب اسلامی، “تکمیل و بازسازی تفکر دینی” در حوزه های مفاهیم و معارف اسلامی در ساحات گوناگون بود و هست که در کتب، مقالات و دانشنامه های تولید شده ظهور داشته و قابل ردیابی است.
4. از مختصاتِ روشن فعالیت های تولیدی – تبیینی پژوهشگاه، ورود در عرصه های جدیدی مانند منطقِ فهم دین، فلسفه های مضاف، فلسفه علوم انسانی – اسلامی،تولید علوم اسلامیِ قرآن بنیان، امتداد اجتماعی فلسفه اسلامی، نظام سازی در عرصه های مختلف معرفتی و پاسخگویی به سوالات و شبهات بسیار نوین می باشد.
5. از جمله کارکردهای شفافِ پژوهشگاه تربیت نیروهای کارآمدِ علمی در حوزه های متکثر دینی است که در مقام پژوهش و نگارش، در مقام تولید و نشر فکرِ ناب اسلامی که از دو ویژگی:۱- خلوص ۲- توانایی برخوردارباشند. درمقام تبیین،تعمیق،توسعه و ترویج معارف زلال اسلامی و در مقام مواجهه رو در رو و سینه به سینه با چهره های آشنای فکری در جریان های روشنفکری دینی معاصر آن هم در اَشکالِ حوزوی و دانشگاهی است. تربیت نیروی کارآمد و چهره سازی های دینی در ساحات معرفتی کارکرد بسیار مهم و سرنوشت سازی است که نباید با نادیده انگاری و غفلت و تغافل مواجه شود.
6. تولید برخی روش های پژوهشی نوین با منطق و انتظارات خاص و تعریف شده مانند تعریف تمحض های علمی اول و دوم برای محققان و تواناسازی آنان در تآمین نیازهای نوآمد و فعالیت های: ۱- انتزاعی۲-انتزاعی- انضمامی ۳- انضمامی و تجربه موفق در این زمینه براساس مکتب و گفتمان یاد شده پیشین و در راستای برآورد سازی نیازهای سه گانه نظام، حوزه و جامعه یکی دیگر از موفقیت های علمی پژوهشگاه در تربیت نیروهای بالفعل و فعال می باشد.
7. تولید دانشنامه های استاندارد(به خصوص پس از تجربیات علمی و عملی) مانند دانشنامه فاطمی و دانشنامه قرآن و حرکت صبورانه و عالمانه در این جهت نیز از جمله کارکردهای پژوهشگاه در یکی از عرصه های بسیار مهم می باشد.
8. عنایت ویژه پژوهشگاه در تکمیل و تعمیق جبهه فکری خود به علوم شناختی و امتدادِ اجتماعی کلام، فلسفه، فقه و عرفان اسلامی و فرهنگ مقاومتی و فعالیت های ایجابی – سلبی روزآمد نیز اکنون از عرصه های جدید فعالیت های آن است که در تعریف و تحقق مسئولیت های خویش گام های اولیه خوبی برداشته است.
9. تدبیر، تلاش و تولید آثاری در تولید عرفان وحیانی و اهل بیتی نیز یکی از فعالیت های آشکار پژوهشگاه در راستای عرفان و معنویت ناب اسلامی، نقدتهذیبی – پالایشیِ عرفان اسلامی تاریخی، نقد ایجابی و سلبی به اصطلاح عرفان های نوپیدا و کاذب و معنویت ها و جنبش های نوپدید معنوی با هدف تآمین نیازهای صادقِ معنوی جامعه اسلامی به خصوص نسل جوان است.

در پایان این نکته نگاری های کلان و کلی بار دیگر لازم است به این مسئله مهم توجه دهیم که سه عنصر:۱. تدبیرِ همه جانبه ۲. تلاشِ مداوم ۳. توکلِ جهادی مدیریت کلان و مدیران میانه و سطوح دیگر، حاکمیت تفکر و روحیه بسیجی و گفتمان جهادی بر مجموعه نیروهای علمی و مدیریتی پژوهشگاه و همچنین پشتیبانی های معرفتی و معنوی امام خامنه ای و شخصیت های برجسته ای مانند مرحوم علامه مصباح یزدی، استاد علامه جوادی آملی، شیخ المتکلمین آیه الله سبحانی و عنایات مراجع مکرم و معزز تقلید از جمله آیاتِ عظام مکارم شیرازی، نوری همدانی و …سرمایه های معنوی عظیمی برای پژوهشگاه جهت نیل به اهدافش بوده اند.

ناگفته پیداست که پژوهشگاه برای تضمین و تعالی حرکت تکاملی و انجام رسالت های جدید خویش بایسته است به تولید فکر و برنامه های گره گشا و کارساز روی آورد و به بازسازی، بلکه نوسازی متناظر به نیازهای نوین اهتمام ورزد.