یادداشت سوم
بهشت کجاست و وسعت آن چه اندازه است؟
نوشتاری از حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین عضو هیات علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه برگرفته از کتاب ارزشمند «زندگی در بهشت»
در شماری از احاديث آمده است که «سدرة المنتهي»، «جنّة المأوي»، «عرش»، «كرسي»، «معراج» و «ملكوت» همه كنار هم؛ يعني همه در آسمانها قرار گرفته است. بنابراین میتوان گفت که بهشت نزد سدرة المنتهي و نزد عرش است.
همچنین روايات فراواني دلالت دارد که معناي محسوس و ظاهري این مفاهیم مراد نيست.[۱] بنابراين:
اولا: نبايد بهشت و جهنّم و بسياري از معارف قطعي اسلام را در چهارچوب مكان دنيايي ارزيابي كرد. آنها حقایقی آسماني بوده و انديشهای آسماني ميطلبد. این نگرش آسمانی ویژه اهل ایمان است و کفرپیشگان از ساحت آن دورند. قرآن مجید از این حقیقت پرده برداشته و اعلام میدارد که هرگز براي نامحرمان درهاي آسمان گشوده نخواهد شد: (إنّ الذين كذّبوا باياتنا واستكبروا عنها لا تفتّح لهم أبواب السّماء ولا يدخلون الجنّة)[۲]
ثانيا: مراد از آسمانها مقام يا مقامهاي عالي انسانيّت است كه بهشت را در خود جاي داده است، نه اين فضاي بيكران و جاي گردش كهكشانها و اجرام مادي؛ چه آنکه اگر مراد از آسمان، جهان اجرام باشد، امروزه كافران آن را گشوده و به آن راه يافتهاند. بنابراين، ابواب آسمانها، درهاي ظاهري فضا نيست، بلكه درهاي فضاي ملكوت است كه بر كافران هيچ گاه گشوده نميشود.[۳]
بر این اساس میتوان گفت که بهشت و جهنّم محدود به نقطه خاصی از زمان و مكان نیست تا در جستجوی مکان آن باشیم؛ بلکه محیط بر زمان و مکان است. برخی از روایات وارده درباره اماکن مقدس و فضایی که در آن عبادت پروردگار میشود نشانگر این حقیقت است که بهشت باطن و ملکوت آنها است، چنانکه از پيامبر اكرم (ص) نقل است که فرمود: « ميان خانه و منبر من باغي از باغهاي بهشت است…. راوی گويد: گفتم: آيا هم اكنون اینگونه است؟ فرمود: آري! اگر پرده برداشته شود آن را خواهيد ديد! »[۴]
از طرف دیگر قرآن كريم گستره بهشت را همچون پهناي آسمانها و زمين معرفی کرده و فرموده است: «بشتابيد براي نيل به آمرزشي از پروردگارتان و بهشتي كه پهناي آن آسمانها و زمين است و براي پرهيزكاران آماده شده »[۵] جالب اینکه چنين گسترهای مربوط به مساحت خانه هر مؤمن است؛ نه همه بهشت.
امام صادق (ع) ميفرمايد: «كمترين منزلهاي اهل بهشت به اندازهاي گسترده است كه اگر جنّ و انس در آن گردآيند و از طعام و شراب آن استفاده كنند چيزي از آن كاسته نميشود. پايينترين درجه منزلهاي اهل بهشت آن است كه براي آنها سه باغ در نظر گرفته شده. وقتي در پايينترين آنها درآيند تا چشم ميبيند پر از جويبارها، ميوهها و… است…» [۶]
به نظر میرسد اینگونه آيات و روایات در مقام بيان ظرف و مظروف نیست، بلکه نشانگر آن است که محدودیتها و تزاحمهاي فيزيكي و عنصري در آنجا راه نداشته و بهشت و دیگرحقایق اخروی را بايد فوق نظام دنيوي دانست.
[۱]آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج ۵، ص ۲۴۳.
[۲] سوره اعراف، آيه ۴۰. آنان كه آيات خدا را تكذيب كنند و از سر تكبر و نخوت بر آنها سر فرود نياورند هرگز درهاي آسمان بر روي آنان گشوده نشود و به بهشت وارد نميشوند.
[۳]بنگرید: آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج ۵، ص ۲۴۸.
[۴] علم اليقين، ج ۲، ص ۱۲۱۷ به نقل از كافي، ج ۴، ص ۵۵۴، ح ۳. «ما بين بيتى ومنبرى روضة من رياض الجنّة ومنبرى علي تُرعة من ترع الجنّة وقوائم منبرى رُبِّت فى الجنّة. قال: قلت: «هى روضة اليوم»؟ قال: «نعم، لو كشف الغطاء لرأيتم».
[۵]سوره آلعمران، آيه ۱۳۳. (وسارعوا إلي مغفرة من ربّكم وجنّة عرضها السّموات والأرض أُعدّت للمتّقين)
[۶] تفسیر نورالثقلين، ج ۵، ص ۲۴۶، ح ۸۳.
