به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین «ابوالفضل ساجدی»، در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در خصوص توبه و استغفار گفت: «توبه» در لغت به معنای بازگشت است و در اصطلاح هم توبه به معنی بازگشت از گناه و ترک آن می باشد. معنای اصطلاحی توبه در مباحث اصطلاحی به معنی بازگشت از گناه است و معنای لغوی اش بازگشت مطلق است البته بین توبه و عنابه هم تفاوت قایل شدند، عنابه درجه والاتری از توبه است. به قول برخی از علما عنابه علاوه بر ترک معاصی، رویگردانی از مباهات هم تلقی شده است. در هر صورت توبه، استغفار و عنابه همه مستلزم توجه خداوند هستند اما در میان اینها عنابه درجه شدیدتری از توبه را بیان می کند.
عضو شورای علمی قطب فلسفه دین اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به تفاوت توبه و استغفار اظهار کرد: استغفار ابزار و وسیله ای برای توبه است، یعنی وقتی شما می خواهید به خداوند باز گردید از استغفار استفاده می کنید. استغفار در لغت به معنی طلب پوشاندن و مستور کردن است و در اصطلاح هم به معنای درخواست آموزش از خداوند می باشد لذا ما از طریق استغفار توبه می کنیم و با استغفار از خداوند طلب بخشش می کنیم ،این معنای بازگشت ما به خداوند است. ما با استغفار گام به سمت توبه بر می داریم. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ یا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یَزِدْکُمْ قُوَّهً إِلى قُوَّتِکُمْ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ » و (هود ادامه داد) اى قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوى او باز گردید و توبه نمایید تا او از آسمان پى در پى بر شما باران بفرستد، (چنانکه گویى همه‌ى آسمان در حال ریزش است) و نیرویى بر نیروى شما بیفزاید، و (از راه حق) به خاطر گناه اعراض نکنید و روى برنتابید.در اینجا بین استغفار و توبه فرق گذاشته شده است، یعنی استغفار مقدمه توبه است، طلب بخشش کنید، سپس به سوی او بازگردید.
وی تصریح کرد: البته گاهی کلمه توبه و استغفار به معنای واحد هم به کار رفتند. قرآن می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً »و ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر براى آنکه با اذن خداوند فرمان برده شود و اگر آنان هنگامى که به خود ستم کردند (از راه خود برگشته و) نزد تو مى‌آمدند و از خداوند مغفرت مى‌خواستند و پیامبر هم براى آنان استغفار مى‌کرد قطعاً خداوند را توبه‌پذیر و مهربان مى‌یافتند. به قول برخی از محققان در این آیه این دو واژه به معنای واحد به کار رفته است البته شاید بتوان گفت که در این آیه هم منافاتی ندارد که بگوییم استغفار مقدمه پذیرش توبه از جانب پروردگار تلقی می شود، یعنی استغفار گامی به سوی توبه باشد.
حجت الاسلام ساجدی در ادامه تصریح کرد: در هر صورت آنچه قابل ذکر است، این است که درجه «عنابه» شدیدتر از درجه توبه را نشان می دهد. توبه هم گاهی مترادف، استغفار است و گاهی هم متفاوت از آن به کار رفته است. آنجایی که متفاوت به کار می رود، استغفار نوعی دعا است. امام صادق (ع) فرمودند: استغفار جامع ترین دعا است. اگر استغفار نوعی دعا باشد، استغفار یعنی طلب بخشش و طلب بخشش یعنی دعا کردن، یعنی از خداوند می خواهیم که گناهان ما را ببخشند لذا استغفار یک نوع دعا محسوب می شود در حالی که توبه از مقوله دعا نیست.
وی افزود: تفاوت دیگر این است که توبه نیابت بردار نیست و کسی نمی تواند به جای دیگری توبه کند اما استغفار و طلب آمرزش نیابت بردار است، شما می توانید برای والدین، اقوام و دوستان خود طلب آمرزش کنید کما اینکه حضرت یعقوب (ع) برای فرزندان خود استغفار کردند یا فرشتگان برای مومنان و پیامبران الهی برای پیروان خود طلب آمرزش کرده اند.
این عضوهیت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) بیان کرد: لذا توبه نیابت بردار نیست اما استغفار نیابت بردار است؛ این معنای لغوی توبه و استغفار است، ضمن اینکه استغفار یک عمل مستحبی محسوب می شود اما توبه واجب و فریضه است.
حجت الاسلام ساجدی خاطرنشان کرد: تفاوت دیگری که می توان برای توبه و استغفار بیان کرد، این است. از جمله شرایط توبه عزم برتر است اما شریط استغفار چنین نیست؛ در واقع استغفار اعم از توبه است، برای توبه شرایطی ذکر شده اما برای استغفار شرایطی بیان نشده است. به هر حال شما به واسطه استغفار توبه می کنید و استغفار مقدمه توبه تلقی می شود لذا در مجموع توبه یعنی بازگشت ما به سوی خداوند. یعنی ما در مسیری که به سوی خداوند می رویم، دچار انحراف شدیم. در واقع از مسیر انحرافی به مسیر اصلی بر می گردیم که آن را توبه تلقی می کنیم،توبه یعنی از جاده انحرافی خارج شدن و وارد شدن به جاده اصلی در مسیر کمال و قرب الهی است.
