به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به همت گروه فرهنگ پژوهی و گروه منطق فهم دین پژوهشگاه، در راستای همایش «بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور» دهمین نشست علمی با موضوع «منطق جهاد تبیین بر محور آیات وحی» با ارائه آقای دکتر رمضان علی‌تبار و حضور اعضا شورای علمی گروه‌های فرهنگ پژوهی و منطق فهم دین، روز شنبه ۷ اسفند سال جاری به صورت حضوری و مجازی برگزار گردید.
در ابتدا دکتر سید حسین فخرزارع، دبیر علمی نشست خاطر نشان کرد مسئلة جهاد تبیین از جمله مسائل مهمی است که اخیرا مقام معظم رهبری نیز آن را به‌عنوان یک فریضة قطعی و فوری معرفی کرده به‌طوری که از این طریق باید بسیاری از حقایق تبیین شده و افکار عمومی به سمت وسوی مسیری منطقی که در آن عقلانیت انقلابی وجود دارد رهنمون شود. این نوع جهاد که در مقابل جنگ روانی و شناختی دشمن است می‌تواند خنثی‌کنندة توطئه‌ها و دفع‌کنندة ابهامات موجود در جامعه باشد.
در همین رابطه دکتر رمضان علی‌تبار، عضو هیئت علمی گروه منطق فهم دین، ضمن طرح دقیق‌تر مسئلة با اهمیت جهاد تبیین اظهار داشت این نوع جهاد که مقام معظم رهبری بر آن تاکید دارند یک جهاد فرهنگی و شناختی است. تاکنون جنگ‌هایی که داشته‌ایم جنگ‌های زمینی، جغرافیایی، سرد و سخت یا نیمه سرد بوده است، اما در این عصر که امکانات و فضاهای مختلفی در خدمت بشر قرار گرفته نوع جنگ در عرصه‌های زندگی بشر نیز شکلی متفاوت به خود گرفته است. وی ضمن تفاوت‌هایی که این دو نوع جنگ‌ها در جوامع بشری دارند خاطرنشان کرد: انقلاب‌های رنگین، تهاجمات شناختی، تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و امثال آن، جنگ‌های هیبریدی و از قبیل جنگ‌های شناختی و نرم و از نوع ناتوی فرهنگی است که دشمن به‌کار گرفته است. در برابر جنگ‌های ترکیبی به‌ویژه جنگ شناختی، در حال حاضر نیازمند جهاد شناختی هستیم و دفاع در این زمینه نیز از حالت سخت به‌صورت نرم و شناختی سوق یافته و شکل متفاوت‌تری پیدا کرده است؛ لذا جنگ در میدان تبیین نوع متفاوتی از جنگ‌هایی سخت و نرمی است که تاکنون وجود داشته است.
شاید گفته شود جهاد شناختی همان عملیات روانی است و چه دلیلی بر طرح مجدد آن بوده است؛ باید گفت در جنگ روانی هدف این است که ذهن مخاطب به سمت وسوی خاصی برده شود، اما در جنگ شناختی بر این مبنا که ذهن قابل مدیریت و پیش‌بینی است، دشمن وارد عمل می‌شود و عملیات شناختی صورت می‌گیرد لذا این کنشی عمیق‌تر از جنگ روانی است به‌طوری که به‌جز هدایت ذهن، پیش‌بینی هم در آن صورت می‌گیرد.
سپس ایشان به ویژگی‌های جهاد تبیین پرداخت و گفت: این نوع جهاد عمدتاً در رسانه‌ها ظهور و بروز بیشتری دارد که روش‌آن تغییر الگوها، باورها و گرایش‌ها است و از طریق شایعه‌سازی، ناامیدسازی و شایعه‌پراکنی و با هدف مدیریت افکار صورت می‌گیرد. در این زمینه ما با بازیگرانی نامشخص و ناشناس به شکل غیر مستقیم روبرو هستیم که مدیریت و کار مقابله را دشوار می‌کند. از دیگر ویژگی‌ها این است که این نوع جهاد چه در حالت آفندی و چه در حالت پدافندی شروع و پایانش نیز مشخص نیست و کنشگران نیز بسیار نامشخص‌اند به‌صورتی که ممکن است خودِ افراد از مروجین دشمن بوده باشند. عرصة جنگ شناختی، ذهن بشر است و منابع قدرت در این جنگ از سنخ فرهنگ و محصول آن نیز معرفتی و شناختی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یادآور شد در آیات زیادی از قرآن به خوبی در مورد این نوع جهاد روشنگری شده است و حقایقی که در زمینه مواجهه با غیر وجود دارد همچنین نقطة مقابل تبیین که کتمان یا تحریف و انحراف است به خوبی بیان شده است.
مدل‌ها و روش‌ها و قواعدی را که قرآن در تبیین حقایق ارائه می‌کند جنبه‌ها و سویه‌های مختلفی دارد، اما در این مجال ما بیشتر به منطق و سویة اخلاقی قرآن در تبیین حقایق پرداخته‌ایم. در واقع یکی از محورهای جهاد تبیین، قواعد اخلاقی است که می‌توان چند قاعده را با توجه به آیات مختلف برشمرد. لینت کلام، مناسبات عقلانی و رعایت عقلانیت، عدالت محوری در بیان، اتقان در بیان و اندیشه، سلاست و روانی بیان، صراحت بیان و بلاغت کلام، فخامت و فاخربودن ادبیات در مواجهه با دوست و دشمن از جمله مواردی است که با استناد به آیات زیادی می‌توان نوع تبیین‌های اخلاقی قرآن را استفاده کرد:
- با زبان نرم، روشنگری کنیم: «فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى» (طه/۴۴). قاعده مهم در اثربخشی تبیین، بيان نرم است. به عبارت دیگر، تبیین و روشنگری باید با زبان نرم و بر مبناى محبّت باشد: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ» (آل‌عمران/۱۵۹).
البته بیان نرم منافاتی با برخورد جدی، شدید و تند با دشمنان ندارد؛ زیرا بر مبنای آیه «مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ وَالَّذينَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ رُحَماءُ بَينَهُم» (فتح/۲۹) نو تعامل با دوست و دشمن، متفاوت باید باشد.
- با آگاهی و عقلانیت، روشنگری کنیم: «لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ» (اسرا/۳۶)؛ لذا تبیین، بايد براساس علم واطلاعات صحيح و منطق درست باشد.
- در تبیین و روشنگری، منصف باشیم و عدالت را رعایت کنیم: «وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا» (انعام/۱۵۲).
- تبیین باید مستند و متقن باشد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا» (احزاب/۷۰) «قول سديد» سخنى است كه در آن سستى، لغو، دروغ و نفاق نباشد. سخنى كه همچون سدّى محكم، جلو شكّ و شبهه و فساد را بگيرد.
- با زبان سادہ و روان، روشنگری کنیم: «فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَيْسُورًا» (اسرا/۲۸).
- تبیین باید رسا و بلیغ باشد: «وَقُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِيغًا» (نسا/۶۳). نسبت برخی افراد (به ویژه منافقین) بايد با صراحت، آنان را نسبت به عواقب كار و سرنوشتشان هشدار داد.
- با ادبیات زیبا و نیکو، تبیین کنیم: «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» (بقره/۸۳)
- در تبیین، بهترین کلمات را انتخاب کنیم: «یَقُولُ الَّتی هِیَ أحْسَن» (اسرا/۵۳)
ایشان در جمع‌بندی مباحث خاطرنشان کرد: ما اکنون در برابر دشمنی قرار داریم که با انواع جنگ‌ها و دشمنی‌ها علیه جهان اسلام دست به‌کار شده و وارد جنگی شده که سویة شناختی آن، غلبه دارد؛ لذا هم در کنش‌ها (آفندی) و هم واکنش‌ها (پدافندی)، باید شیوه و روش مناسبی اتخاذ گردد و قرآن در سویه‌های مختلف، به‌ویژه در جهاد تبیین، بهترین منطق را به ما نشان می‌دهد.
