به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه در پنجمین نشست از هشتمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «آینده پژوهی انقلاب اسلامی» که در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود، گفت: مفروضات آینده‌پژوهی دوگونه است که بخشی پذیرش بیرونی است و بخشی مسائل اعتقادی است که همان دین و باورهای دینی ماست.
وی خاطر نشان کرد: این مفروضات ایدئولوژیک و اعتقادی مخصوص ماست و در دیگر اندیشکده های آینده پژوهی دنیای غرب به آن اعتقاد ندارند.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجر نیا یادآور شد: ما چون اعتقادات دینی داریم بنابراین چنین پیش فرض‌هایی داریم و این جز مسلمات فکری ما محسوب می‌شود و آرمان، اعتقادات و اهداف ما تحت تأثیر همین ایدئولوژی دینی است و این ایدئولوژی انگیزه بخش و حرکت زاست.
وی این مفروضات را به دو بخش مفروضات هستی شناختی (که اراده انسان دخالت در آنها ندارد) و به صورت تکوینی وجود داشته و همه جهان آفرینش و همه مخلوق تحت کنترل و پرورش خداوند است و نظام هستی یک نظام دقیق، عالمانه و بر اساس عدالت است و دیگری مفروضات ایدئولوژیکی ما می‌باشد.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه، ادامه داد: این که دنیا دارای حرکت عدالت محور و رو به جلو است، ناشی از اعتقادات و ایدئولوژی ماست و بر همین اساس، هیچ چیزی در دنیا عبث و بیهوده خلق نشده است و در نظام هستی هیچ پدیده‌ای اضافی و نابجا نیست حتی وجود شیطان در عالم بسیار مهم است، زیرا با وجود وسوسه‌های شیطانی اراده انسانی خود را نشان می‌دهد و انسان خوب از انسان بد متمایز و شناخته می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا تصریح کرد: همه موجودات عالم در حال حرکت هستند و هیچ موجودی رکود و سکون ندارد و بر اساس اعتقاد ما، این حرکت رو به کمال است. بنابراین ما آینده‌ای داریم که در آن همه موجودات حرکت رو به جلو و تعالی گونه دارند.
وی اضافه کرد: خداوند این نظام را به صورت نظام علّی و معلولی آفریده است و هرچیزی علّتی دارد و این قاعده برای ما قابل فهم است و برای رسیدن به کمال باید علل آن ایجاد شود و نظام هستی دقیقاً بر اساس نظام علّت و معلول پیش می‌رود بنابراین اگر علت به وجود نیاید معلولی شکل نخواهد گرفت.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه افزود: هیچ موجودی در جهان به صورت جبری، تصادفی و بیهوده خلق نشده است و همه چیز بر اساس خواست خداوند و منطق علّت و معلولی آن است.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا بیان کرد: ما به چهار قید اعتقاد داریم که جز ایدئولوژی هستی شناختی ما هستند و ویژگی‌های آینده پژوهی ما مبتنی بر این چهار قید شکل گرفته است؛ اول آنکه ما بر اساس این هستی شناختی و جهان بینی که از آینده داریم اجمالا آینده پیش روی ما یک آینده روشن و تحت اراده و تدبیر الهی است. دوم اینکه این آینده‌ای که ما به آن اعتقاد داریم خود باعث ایجاد حرکت می‌شود و روشن بودن هدف باعث ایجاد انگیزه برای انسان می‌شود. در حالی برای دیگران این تحرک و انگیزه باید بر اساس یک نوع منافع و سودی اتفاق بیفتد. سوم اینکه آینده پژوهی ما حتماً باید رو به تکامل باشد و چهارمین نکته اینکه همه موجودات در حال حرکت هستند و هیچ سکونی در عالم وجود ندارد در حقیقت این آینده پژوهی هم حرکت زاست و نشان می‌دهد که همه موجودات جهان خلقت در حال حرکت هستند.
وی تاکید کرد: ما براساس مفروضات آینده پژوهی معتقدیم که آینده قطعی اتفاق خواهد افتاد و تخلف و تغییری در آن وجود ندارد.
وی در پاسخ به اینکه برخی معتقدند آینده‌ها قطعی نیستند و احتمالاتی در آن وجود دارد، گفت: بر اساس اعتقادات ما بستر آینده که همان زمان است و بر اساس این موضوعات تکوینی، تحقق این آینده قطعی است و حرکت ما در این دالان زمانی به سمت هدف قطعی است، برای نمونه «پیروزی حق بر باطل» چیزی است که ما قطعاً به آن باور داریم و این‌جا است که مسیر آینده‌پژوهی ما با مسیر آینده‌پژوهی غرب تفاوت پیدا می‌کند.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با اشاره به دسته بندی‌های مفروضات ایدئولوژیک گفت: در برخی پدیده‌ها اراده انسان در آن دخیل هست و انسان قدرت تغییر و عدم تغییر آن را دارد. بنابراین ما برای بررسی آینده انقلاب اسلامی باید به این نکات توجه داشته باشیم که برای احتمال هر یک از گزینه‌ها مثلاً اینکه آیا انقلاب اسلامی ادامه پیدا خواهد کرد و یا به سمت رشد و تکامل بیشتر حرکت خواهد کرد؟ آیا قدرت اول جهان خواهیم شد؟ یا به سمت انحطاط و زوال پیش خواهیم رفت؟ باید برنامه داشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه پیامبر (ص) در پاسخ حضرت علی (ع) که پرسیدند این قوم نورانی که شما می‌فرمایید در سمت راست عرش الهی هستند، چه کسانی هستند؟، فرمودند: «هُمْ قَوْمٌ تَحَابُّوا بِرَوْحِ اللَّهِ عَلَی غَیْرِ أَنْسَابٍ وَ لَا أَمْوَالٍ؛ أُولَئِکَ شِیعَتُکَ وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ» آن قوم کسانی هستند که بر مبنای محبت و عشق به روح الهی و بدون هیچ چشم‌داشتی و بدون تعصبات قومی و قبیله‌ای و تبار و ریشه دور هم جمع می‌شوند و این‌ها شیعیان و دوستان تو هستند و تو امام آنها هستی.
وی افزود: این روایت در واقع تفسیر آیه‌ای که می‌گوید مردمی در آینده تاریخ می‌آیند.” پیامبر (ص) ۱۴۰۰ سال پیش گفته است “که این قومی که قرار است بیایند، چه کسانی هستند. ممکن است ما این قوم باشیم و ممکن هم هست که بعداً مردمان دیگری بیایند یعنی پیامبر (ص) یک آینده‌پژوهی کرده است که فرض کنید که اگر ما باشیم ۱۴۰۰ سال طول کشیده است. این آینده‌پژوهی قطعی را به ما یاد می‌دهد و چون روایت به گونه‌ای است که در واقع حالت تشریعی هم دارد و اراده انسان‌ها هم در آنها دخیل است یعنی ایرانی‌ها می‌توانند این بستر را فراهم کنند که مصداق این روایت واقع شوند.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه سپس افزود: و امام کاظم (ع) فرمودند: «یخرج رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی الْحَقِّ یَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ» یک مردی از اهل قم مردم را به حق دعوت می‌کند و قومی مثل پاره‌های آهن مستحکم دور او را می‌گیرند و این‌ها از هیچ چیزی ترس ندارند و از هیچ چیزی نمی‌ترسند وبا توکل به خدا می‌ایستند.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در ادامه گفت: خیلی‌ها این روایت را تفسیر به انقلاب اسلامی و به امام راحل (ره) کرده اند که حقیقتاً هم می‌دانیم در گذشته بعد از ائمه علیهم السلام چنین اتفاقی نیفتاده است که چنین مردی که مردم دنبال او عاشقانه، پروانه‌وار دور او را بگیرند نبوده است و او هم در قم بوده است و از قم برخاسته است. همه این ویژگی‌ها این‌جا هست. اگر چه ما نمی‌توانیم تطبیق عینی بدهیم و بگوییم که این مراد است ولی در عین حال یک آینده‌پژوهی است که امام کاظم (ع) انجام داده است که شاید ۱۴۰۰ سال بعد تحقق می‌یابد و این آینده‌پژوهی قطعی است. ما اعتقاد داریم و جز ایدئولوژی و باور و اعتقادات ما است که این اتفاق افتاده است یا خواهد افتاد و وقوع این پدیده قطعی است.
به گفته وی حضرت علی (ع) در خطبه ۱۶۷ نهج البلاغه به مسئولیت انسان در برابر نظام آفرینش تاکید می‌کند که انسان در برابر دیگر انسان‌ها، حیوانات و حتی خانه‌ها و قلعه‌ها مسئولیت دارد چراکه نظام آفرینش در تسخیر انسان است. بنابراین ما نسبت به آن مسئول هستیم و نسبت به ساختن آینده و حال مسئولیت داریم.
وی با اشاره به آیه ۷۹ سوره نساء که می‌فرماید: «مَا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَکَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ» خاطر نشان کرد: خداوند در این آیه فرموده است بدی که به انسان می‌رسد از ناحیه خود انسان است چون بنای نظام آفرینش بر پایه حق و خیر است. پس اگر به انسان بدی برسد از خود اوست ولی اگر خوبی به انسان برسد به دلیل آنکه خداوند خیر و خوبی مطلق است و همه خوبی‌ها از اوست، حتی اگر انسان در آن خیر دخیل هم نباشد آن خوبی از سوی خداوند است.
عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه ادامه داد: ساختن آینده با بخت و اقبال و تصادف میسّر نمی‌شود. اراده دقیق انسان‌ها در ساخت آینده تأثیرگذار است و تقدیر و جبر هم نیست.
حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با توجه به قطعیت آینده و نیز اراده انسان در ساخت آینده افزود: انسان می‌تواند در اتفاقات آینده و آینده‌های قطعی تأثیر بگذارد. باید توجه داشت که آینده قطعی است ولی زمان آن مشخص نیست ولی با همه این وجوه اقدام و فعل انسان واجب است.
وی با تاکید بر این سوال که آینده بر چه مبنایی ساخته می‌شود گفت: در خصوص ظهور امام عصر (عج) برخی معتقد بر قدرت و سلطه محوری هستند که این همان تفکرات لیبرالی است که می‌گویند قدرت در دست کسی است که امکانات دارد و آمریکا قدرت جهان است و ما در آینده نمی‌توانیم نقشی داشته باشیم.
وی افزود مبنای دیگر مبنای ایدئولوژیکی است که برای ساخت آینده بسیار مهم می‌باشد. ساختن آینده مبتنی بر حق و عدالت و اراده خدا در نصرت حق است و لزوماً با ابزار مادی نیست و آینده را حق می‌سازد نه قدرت. همۀ ابزار آینده، قدرت نیست. در بحث آینده اعتقاد و باور به نصرت الهی یک اصل است. بنابراین باورها آیندۀ مطلوب را می‌سازند.
