به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامحسن محرمی عضو هیئت علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه در مدرسه تابستانی شبهه پژوهی عاشورا تا اربعین که به همت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه و با همکاری نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها برگزار شد با بررسی مقتل نویسی و برشمردن مهمترین مقاتل گفت: مقتل نویسی یکی از پرنوشتارترین عرصه در موضوعات اسلامی است.
وی افزود: مقتل جامع سیدالشهداء نوشته مرحوم استاد مهدی پیشوایی را می توان خاتم مقاتل دانست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: لفظ «مقتل» بر وزن مفعل بوده و هم مصدر میمی می باشد و هم اسم مکان به معنای محل کشته شدن است.
وی عنوان مقاتل امام حسین علیه السلام در دوران ابتدایی را به صورت مضاف دانست و گفت: در گذر زمان لفظ مقتل فقط به مقاتل مربوط به شهادت امام حسین علیه السلام اختصاص یافته و همین امر باعث شده از شکل مضاف خارج شود.
حجت الاسلام محرمی تصریح کرد: در قرن اول هجری اصبغ بن نباته که از اصحاب امیرالمؤمنین بوده از بزرگان اهل فضل و ادب به شمار می رفته است؛ می توان گفت در برخی آثار و کتب تاریخی تألیف اولین مقتل را به این شخص نسبت داده اند.
وی با اشاره به اینکه برخی گفته اند فرزند اصبغ بن نباته نیز کتابی در موضوع مقتل امام حسین به نگارش درآورده افزود: گفته می شود قاسم بن اصبغ کتاب مقتلی نوشته است که برخی هم گفته اند این همان کتاب پدرش بوده است.
این پژوهشگر تاریخ اسلام بیان داشت: به جز این کتاب ها هر کتاب مقتل دیگری که نوشته شده است از قرن دوم هجری به بعد بوده است.
وی گفت: یکی از مقاتل مهم که قبل از سال ۱۱۴ هجری نوشته شده است متعلق به یکی از شاگردان امام محمد باقر علیه السلام به نام عمار ابن ابی معاویه بجلی دُهنی می باشد.
حجت الاسلام محرمی اظهار کرد: تاریخ طبری به اندازه یک مقاله از این کتاب مطالبی نقل نموده است اما همین مقدار نشان دهنده وجود آن و اهمیت این مقتل می باشد.
وی با تأکید بر اهمیت آثار تاریخی نوشته شده در قرن های اول و دوم هجری عنوان داشت: کتاب فضیل بن زبیر اسدی که اصحاب امامین باقرین علیه السلام بوده است نیز یکی دیگر از آثار و مقاتل قرن دوم به شمار می آید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: مقتل جابر جعفی نیز یکی دیگر از مقاتل مهم مورد نگارش در قرن دوم هجری قمری بوده که کتابی بسیار گسترده است.
وی ادامه داد: کتاب ابی مخنف که متوفای ۱۵۷ هجری می باشد یکی از کتاب های اصلی در زمینه مقتل است؛ کتاب هشام بن محمد کلبی نیز یکی دیگر از کتاب های مهم است که در حال حاضر می توان از آن مقتلی استخراج نمود.
حجت الاسلام محرمی هشام را یکی از بزرگترین دانشمندان شیعی و اسلامی برشمرد و خاطرنشان کرد: اگر مطالب نوشته شده توسط این دانشمند را از آثار تاریخ اسلام برداریم کتاب تاریخ طبری دچار چالش و کمبودهای جدی خواهد شد.
وی گفت: یکی دیگر از مقاتل نوشته واقدی است که یکی از بزرگترین نویسندگان جهان اسلام می باشد؛ کتاب «مغازی» وی با موضوع جنگ های پیامبر اکرم از مشهورترین کتب تاریخی به شمار می آید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: گویا احمدبن حنبل نیز کتاب مقتلی داشته و ابن قطیبه دینوری نیز یکی دیگر از اهل سنت است که در زمینه مقتل صاحب تألیف می باشد.
وی ضمن بیان سیر کلی مرثیه خوانی در تاریخ تشیع افزود: مقاتل در وهله اول برای روضه و مرثیه نوشته نشده اند؛ زیرا شکل مرثیه خوانی در آن دوران با شکل امروزی آن متفاوت بوده است.
حجت الاسلام محرمی اظهار کرد: در آن دوران نوشتن مقاتل جنبه ترویجی و تبلیغی نداشته است و فقط از باب گزارش مورد نگارش واقع می شده اند؛ در آن زمان مقتل در مورد حاکمان بنی امیه نیز نوشته شده است.
وی گفت: به طور کلی تاریخ یکی از زمینه هایی است که در صدر اسلام و قرن های اول تاریخ اسلام مورد توجه زیادی واقع شد و مسلمانان علاقه زیادی به حفظ وقایع گذشته داشتند.
این پژوهشگر حوزوی با تأکید بر اینکه در قرن های اول بعد از وقوع حادثه عاشورا مرثیه خوانی به صورت امروزی و از روی مقاتل منثور نبوده عنوان داشت: مرثیه خوانی در آن دوران از روی مقاتل منظوم بود و بعدها به سمت مقاتل منثور رفته است.
وی با اشاره به شاعرین اهل بیت علیهم السلام ادامه داد: دعبل خزائی از جمله شعرایی است که در محضر امامان اهل بیت علیهم السلام به شعرسرایی پرداخته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: سلیمان بن صرد خزائی شعر زیبایی در باب مقتل چند روز پس از واقعه عاشورا سروده است.
وی افزود: کتاب مقتل ابی مخنف که در تا عصر کنونی تقریباً باقی مانده است را می توان یکی از منابع غنی در موضوع مقتل دانست؛ با وجود اینکه در مورد شیعه یا سنی بودن ابی مخنف اختلاف است اما به نظر من ابی مخنف یکی از بزرگان شیعه می باشد؛ خودِ اهل تسنن ایشان را شیعه می دانند.
حجت الاسلام محرمی گفت: از قرن سوم به بعد حَمَله علوم شیعیان بوده اند و در نتیجه حکمای سنی مذهب در پی سانسور و یا مصادره به مطلوب آثار علمی تشیع رفته تا نقش شیعه را در زمینه های علمی، فرهنگی و ادبی کمرنگ جلوه دهند.
وی افزود: آقای یوسفی غروی بخش عمده ای از مقتل ابی مخنف را که در تاریخ طبری آمده است به صورت کتابی مستقل به نگارش در آورده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: گفته می شود کتاب ابی مخنف که در حال حاضر به طور متداول استفاده می شود از قرن شش به نگارش درآمده و متعلق به قرون اول و دوم هجری نیست.
وی اعتبار کتب مقتل را بر اساس حضور فرد نقل کننده وقایع در صحنه حوادث دانست و گفت: اگر فرد ناقل خودش در روز واقعه حضور داشته باشد می توان به کلام او تکیه کرد؛ در صورت عدم حضور فرد ناقل می بایست با واسطه یا بدون واسطه از فرد حاضر در صحنه واقعه نقل نماید تا اتکا به سخنان وی علمی تلقی شود.
این پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: کتاب لهوف بر اساس مشهورات بوده و به همین دلیل از ذکر اسناد در آن خودداری شده است؛ اما تمام روایات کتاب الارشاد دارای سند می باشند.
وی با اشاره به اینکه تاریخ نگاری اسلامی منطبق است با تاریخ نگاری علمی با نگاه امروزی افزود: در محافل علمی غربی هم در حال حاضر تاریخ نگاری اسلامی را به عنوان شیوه منطبق با روش های علمی یاد می کنند.
حجت الاسلام محرمی بیان داشت: «مقاتل الطالبیّین» نیز عنوان کتابی می باشد که روایات را با سند و به صورت فنی آورده و در اوایل قرن چهارم به نگارش درآمده است؛ این کتاب در مورد شهادت فرزندان حضرت ابوطالب علیه السلام است؛ این کتاب هم از منابع مقتل امام حسین علیه السلام به شمار می آید.
وی گفت: از قرن سوم به بعد مقاتل زیاد دیگری نوشته شده است که مقتل خوارزمی یکی از مفصل ترین آن ها به شمار می آید؛ این کتاب در قرن ششم نوشته شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: کتاب لهوف سید ابن طاووس نیز یکی دیگر از این آثار می باشد که قابل اعتنا است.
وی با تأکید بر دقیق بودن کتاب «مقتل جامع سیدالشهداء علیه السلام» عنوان داشت: یکی از خصوصیات این کتاب آوردن اقوال دقیق و گزارش های صحیح می باشد؛ خصوصیت دیگر آن جامع بودن در زمینه مباحث پیرامونی قیام امام حسین علیه السلام است و به همین دلیل می توان آن را یکی دانشنامه در این زمینه دانست.
حجت الاسلام محرمی در پایان خاطرنشان کرد: باید در روایات تاریخی شیعه بودن یا سنی بودن شخص ناقل مدنظر قرار گیرد و شیعیان اقدم بر اهل سنت هستند.
