به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دومین پیش همایش ملی عرفان اهل‌بیتی؛ به مناسبت بزرگداشت چهره ماندگار ادبیات و عرفان” حجت‌الاسلام والمسلمین استاد دکتر علی شیخ الاسلامی(رض) با موضوع “عرفان اسلام یا اسلامی؟”، عصر سه‌شنبه یازدهم خرداد ماه جاری توسط گروه عرفان پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به صورت مجازی برگزار شد.
این نشست با حضور و ارائه حجج اسلام دکتر محمدمهدی گرجیان، دکتر محمد شیخ‌الاسلامی، دکتر محمدجواد رودگر و آقای دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی دنبال شد.
ابتدا دبیر علمی نشست حجت الاسلام دکتر محمدجواد رودگر عضو هیات علمی گروه عرفان پژوهشگاه درخصوص فلسفه وجودی گروه عرفان، برنامه ریزی جهت برگزاری همایش عرفان اهل بیت (ماهیت و ضرورت) فعالیت‌های مرتبط باهدف گفتمان سازی و ایده پردازی برای تولید نظربه و نظام عرفان اهل بیتی و طراحی مدل پیش همایش مسئله محور، جایگاه علمی و معنوی چهره ماندگار ادبیات و عرفان حجت الاسلام والمسلمین استاد دکتر علی شیخ الاسلامی(رض) نکاتی را مطرح کرد و گفت: دیدگاه استاد در تحول معنایی عرفان در پنج مرحله قابل بیان است:
۱- عرفان به معنای دانشی در قبال دانش های دیگر مانند فلسفه، کلام،فقه و فیزیک و…که مبتنی بر کشف و شهود است و مکاتب و ادیان از حیث نظری و سلوکی آن را مطرح می کنند.
۲- عرفان اسلامی که از حیث ماهوی با عرفان اول متفاوت است زیرا شناخت خدا از طریق اسماء و صفات و عمل برمقتضای آن است.
۳- عرفان به عنوان وجهه فرهنگی تصوف.
۴- عرفان اسلامی در قرون و دوره های اخیر که برمعنویت ناب ولایی و شیعی تکیه دارد و عارفانی مانند سید بن طاووس، سیدبحرالعلوم، علامه طباطبایی و امام خمینی(ره) نماینده این معنا بوده و در قالب هیچ مکتب و مشرب و فرقه ای قرار نمی‌گیرند.
۵- عرفان اسلام نه عرفان اسلامی، بدین معنا که خود اسلان و آیات و احادیث و کتاب و سنت چه عرفانی را عرضه کرده اند نه عرفانی که در درون فرهنگ اسلامی رشد و رواج یافت.
در ادامه اساتید حاضر در نشست به ارائه مطالب خود پرداختند که چکیده‌ای از آن ارائه می‌گردد:
- حجت‌الاسلام دکتر محمدمهدی گرجیان:
وی در ابتدا به عنوان عرض ادب به پیشگاه استاد مرحوم شیخ الاسلامی، به برخی ویژگی های ایشان مانند:
خلیق بودن، متضلع در ادبیات و عرفان بودن، عاشق بودن و باعشق زیستن و مردن، اسوه اخلاق و عرفان و سلوک در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی بودن، اهل محبت و ولایت اهل بیت عصمت علیهم السلام بودن و عالم پروری و عشق به روحانیت اصیل و امام و اندیشه های عرفانی و سیاسی امام و…اشاره کرده اند.
و سپس به مراحل شکل گیری عرفان و تصوف در ادوار مختلف تاریخی اشاره و بر این باور بوده اند که:
تصوف غیر از عرفان است و انگیزه و خاستگاه اولیه تصوف ضد اهل بیتی و همراه با نواقص فراوان بود و اگرچه با نظریه خلافت مخالف بوده اند اما با نظریه امامت و ولایت نیز مخالف بوده و راهی دیگر را درپیش گرفته و نه تنها مدح اهل بیت نمی کرده اند بلکه گاهی قدح هم می کردند.
عرفان اسلامی در طول تاریخ پیدایش و گسترش از دو ویژگی برخوردار بود:الف) اصالت اسلامی به معنای برگرفته از کتاب و سنت و دارای زمینه کاملا وحیانی ب) استقلال به معنای عدم وارداتی و تلفیقی و التقاطی بودن.
وی در ادامه به تولید عرفان وحیانی یا اهل بیتی و نقش دبیر جلسه و گروه عرفان پژوهشگاه در این خصوص اشاره کرده اند.
ازجمله نکاتی که حجت‌الاسلام گرجیان مطرح کردند این بود که امثال سیدحیدر آملی آن عارفِ جامع نقش فراوانی در زیرساخت عرفان اسلامی داشته اند لکن اینکه علت محدثه بوده اند تردیدی نیست اما اینکه علیت مبقیه باشند محل تردید و قابل بحث است.
وی در پایان به اسلامیت عرفان اسلامی و دیدگاه برخی مستشرقین و سپس استاد شهید مطهری و شواهدی از آیات قرآن اشاره کرده اند و معتقد بودند که عرفان اسلامی، اسلامی است نه این عرفان مسلمانان باشد. درعین حال به عرفان وحیانی نیاز داریم. - دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی:
وی با اشاره به تاریخ تصوف و عرفان، نتیجه تحقیقشان را در چهار مرحله: پیدایش، تحول، تکآمل و زوال و فرود و فراز تاریخی آن به تفاوت تصوف و عرفان پرداخته و از موقعیت فصوص ابن عربی در فلسفی سازی عرفان و اشعار مولوی و حافظ گفتند و سپس با توجه به کتاب راه و رسم منزل‌های استاد شیخ الاسلامی و مقدمه جلد اول و تعریف عرفان و تبیین وجه تسمیه کتابش در شرخ منازل السائرین به راه و رسم منزلها اهتمام ورزیده و با عنایت به آیه:” وقدخلقکم اطوارا” دیدگاه علامه حسن زاده آملی را در خصوص عرفان و سلوک عرفانی و نوشوندگی سلوک و عرفان و شهود تشریح کرده اند. وی مجددا به برخی آیات و فقراتی از نهج البلاغه و نقوله تآویل و راسخون در علم نیز اشاراتی داشتند.
در پایان این پیش همایش حجت‌الاسلام دکتر محمدمهدی گرجیان در ادامه و تکمیل مباحث پیشین خویش گفت: مناسب است در کنار عرفان اهل بیتی به عرفان دینی و سکولار نیز اشاره شده و علل و ریشه های معنویت گرایی و انگاه ترویج عرفان سکولار و معنویت غیر دینی بپردازید. وی در این زمینه به نقش نظام سلطه و سامری های زمان پرداخته و تجربه عقل خود بنیاد و علم مدرن و بازگشت بشر به معنویت فطری و دینی را نیز مورد تحلیل قرار داده و براین اعتقد بوده اند که بایسته است از ظرفیت عرفان اسلامی و کارآمدی آن در مقابل عرفان و معنویت های انحرافی استفاده کرده و رسالت حوزویان را در این زمینه متذکر شدند.
البته ایشان به نقش انقلاب اسلامی و امام عارف و اهل معنویت را نیز در تحول جهانی و گرایش به معنویت نیز اشاره نموده و تحلیل کرده اند و گفته اند نباید زمینه های جلوگیری از ترویج عرفان اسلامی فراهم شود.
گزارش کامل این نشست به زودی منتشر می‌شود…
