به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفتگویی کوتاه با حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا شاکرین به تبیین ساختار معرفتی گروه منطق فهم دین پرداختیم که در ادامه خدمتتان ارائه می‌گردد:
- در ابتدا بفرمائید ساختار معرفتی گروه منطق فهم دین چگونه است؟
با توجه به وقوع انقلاب اسلامی و مقتضیات تشکیل حکومت اسلامی، و نظر به ضرورت تحول، تکامل و توسعه‌ی معرفت دینی و علوم اسلامی، و با لحاظ نیاز وافر به تاسیس علم دینی بویژه در عرصه‌ی علوم انسانی، از یک سو؛ و با توجه به سرریز سیل‌آسای نظریه‌های گوناگون در زمینه‌ی فلسفه دین، فهم دین و معرفت دینی از سوی دوم؛ و با توجه به فقر نظری در قلمرو روششناسی فهم دین از سوی سوم؛ و با توجه رسالت و اهداف مصوب پژوهشگاه به عنوان نهاد فکری ـ معرفتی پیشرو در ساحت دین‌پژوهی، معرفت دینی و گفتمان فکری انقلاب اسلامی، گروه منطق فهم دین برای نظریه‌پردازی در حوزه‌ی روششناسی فهم و کشف دین و مباحث دین‌شناختی، تاسیس شد.
- گروه منطق فهم دین چه حوزه‌های تمحضی دارد، هر حوزه توسط چه کسانی دنبال میشود؟
این گروه مباحث اساسی و بنیادین فهم و معرفت دینی را بر اساس نظریه ابتناء که توسط آیت‌الله رشاد تدوین و نظریه پردازی شده است می‌کاود و به تناسب کلان عرصه‌های معرفت دینی و نیازهای دارای اولویت ساماندهی شده و ساختار معرفتی آن با حوزه‌های تمحض زیر شکل و سامان می‌یابد:
الف. حوزه کلیات منطق فهم دین؛ این حوزه توسط حضرت آیت‌الله علی‌اکبر رشاد دنبال میشود.
ب. حوزه منطق اکتشاف و استنباط عقاید دینی؛ این حوزه در حال حاضر برعهده حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا شاکرین است.
ج. حوزه منطق اکتشاف و استنباط احکام دینی؛ این حوزه را جناب حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر عرب‌صالحی برعهده دارد.
د. حوزه منطق اجتهاد تمدنی؛ این حوزه را جناب حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحمید واسطی عهده دار است.
ه. حوزه اصول فقه و مطالعات مقایسهای – انتقادی دانش های هموند؛ این حوزه توسط جناب آقای دکتر مسعود فیاضی دنبال میشود.
ج. حوزه منطق فهم و اکتشاف علوم انسانی و اجتماعی دینی؛ این حوزه را جناب حجت‌الاسلام و المسلمین آقای رمضان علیتبار برعهده دارد.
البته حوزه دیگری با عنوان «حوزه منطق اکتشاف و استنباط اخلاق و تربیت دینی» نیز از بدو تاسیس گروه در نظر بود؛ لیکن با توجه به اینکه گروه اخلاق عهده دار مباحث لازم در این حوزه است از تشکیل چنین حوزهای در گروه منطق فهم دین صرفنظر شد.
- ممکن است بفرمایید کار هریک از حوزه‌های یاد شده چیست؟
هر یک از حوزه‌های یاد شده کارویژههای معرفتی خاصی دارند که اجمالا به شرح زیر است:
الف. حوزه کلیات منطق فهم دین؛ این حوزه مباحث پیشینی، عام و فراگیر منطق فهم دین مانند مبانی و منابع معرفتی، همچنین اصول، قواعد، ضوابط، موانع و… سایه گستر در همه ابعاد و اضلاع فهم دین را بررسی میکند و به تعبیری میتوان از جهتی آن را به فلسفه منطق فهم دین نام نهاد. در عین حال این حوزه به بررسی مباحث فلسفی و فرانگرانه منطق فهم دین منحصر نشده و نقش بازیگرانه در درون منطق فهم، برای کارگرفت منابع چهارگانه‌ی فطرت، عقل، کتاب و سنت برای فهم/کشف دین را نیز برعهده دارد.
ب. حوزه منطق اکتشاف و استنباط عقاید دینی؛ با توجه به اینکه اهداف پژوهشگاه نقادی و بازپیرایی مواریث معرفتی سلف و بازآرایی معارف دینی، همراه با نوآوری و گره‌گشایی و نیز مطالعه تطبیقی و نقد مکاتب و مناظر فکری معارض و دفاع علمی از اندیشه دینی و کوشش برای رفع نیازهای علمی ونظری است؛ و از سوی دیگر حوزه عقاید دینی در شمار مهمترین عرصه های مطالعات دینی و در معرض نقد و چالشها و آرای متعارض است، این حوزه به بررسی ماهیت، مبادی و مبانی، روش‌ها و قواعد فهم و اکتشاف آموزه‌های اعتقادی دینی با رویکرد باز شناسی و بازآرایی میراث معرفتی سلف، تولید معرفت، نقد و آسیب شناسی مکاتب و مناظر، مطالعات تطبیقی و پاسخ به شبهات می‌پردازد.
ج. حوزه منطق اکتشاف و استنباط احکام دینی؛ این حوزه یک حوزه دانشی است که به تحقیق در روش اکتشاف احکام شرعی، ماهیت، مبانی فلسفی و نظری اکتشاف، منابع و قواعد آن با رویکرد:بازآرایی و احیای آثار و دیدگاه های سلف؛ تولید معرفت؛ نقد و آسیب شناسی؛ شبهه شناسی و مطالعات تطبیقی
می پردازد. ذیل این حوزه تمحض چند شاخه اصلی مطرح است که هر کدام قابلیت تبدیل به شاخه های فراوان و واجد شرایط حوزههایی تمحض مستقل است و این مساله با لحاظ یکسری اولویتها باعث شکل گیری حوزه های تمحض دیگری متناسب با نیاز زمان و نگاهی به آینده بویژه با رویکر د تمدن سازانه شده است.
د. حوزه منطق اجتهاد تمدنی؛ منطق اجتهاد تمدنی عبارتست از دستگاه معرفتیای که بتواند چیستی، امکان، چرایی و چگونگی را در مورد «فهم دین در مقیاس تمدنسازانه» اکتشاف کند، و قابلیت اصلاح، تکثیر و تولید مفاهیم، تبیین روابط، ارائه روش و فرآیند عملیاتی داشته باشد. به عبارت دیگر: مبناشناسی و روششناسی برای اکتشاف ساختار و فرآیندهای لازم در تحقق نظامهای اجتماعی برای شکلگیری تمدن اسلامی، براساس گزارههای دین کارویژه اصلی این حوزه تمحض است. از آنجاییکه از عناصر کلیدیِ این حوزه تمحض، «فهم دین» است، این دستگاه معرفتی، مرتبط با مبانی دینشناسانه و مبانی اصولفقهی نیز خواهد بود، و همچنین از آنجاییکه از مولفههای محوریِ این حوزه تمحض، «تمدن و مقیاس تمدنسازانه» است، مبانی جامعهشناسانه و مبانی توسعه و پیشرفت نیز در شکلگیری آن دخیل میباشد.
ه. حوزه اصول فقه و مطالعات مقایسهای – انتقادی دانش‌های هموند؛ این حوزه تمحض، بخشی از دانش فلسفه اصول فقه است که با انجام مطالعات انتقادی-مقایسهای بین اصول فقه و دانشها و معرفتهای علمی همسو با رسالتهای آن، میکوشد به نتایجی در ناحیه مبانی، مبادی، روش و مسائل علم اصول دست یابد که موجب ارتقاء اصول فقه شود. برخی از کارویژههای این حوزه عبارت است از: ارتقاء مبانی ، مبادی ، روش و مسائل اصول فقه؛ نقد پارادایمها، مکاتب، نظریهها، اصول و قواعد رقیب در حوزه روششناسی؛ پاسخ به شبهاتی که به اصول فقه از ناحیه مکاتب معرفتی رقیب وارد شده است
ج. حوزه منطق فهم و اکتشاف علوم انسانی و اجتماعی دینی؛ این حوزه عبارت است از دستگاه روش‌گانی جامع جهت اکتشاف و تولید گزاره‌ها و آموزه‌های علوم انسانی اسلامی از منابع معتبر. در منطق علوم انسانی و اجتماعی دینی، سه محور کلی مد نظر است: یکی مطالعه مبانی و مبادی لازم در علوم انسانی اسلامی و برایند روش‌شناختی آن؛ دوم استخراج روش مطلوب (قواعد، اصول ضوابط، ابزارها) از دل مبادی و مبانی؛ سدیگر مطالعه مقایسهای- انتقادی در روش‌های موجود علوم انسانی.
