رمز بی‌تابی اولیای الهی برای شهادت
نوشتاری از حجت الاسلام حسین عشاقی عضو هیات علمی گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
«وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون» (آل‌عمران / ۱۶۹)؛ هرگز مپندار کسانی که در راه خدا کشته شدند مردگانند، بلکه آنان زندگانِ در پیشگاه پروردگارند که (با چنین حیاتی) روزی داده می‌شوند.
قید «عِنْدَ رَبِّهِمْ» در جمله اخیر این آیه، از نظر ادبی احتمالاتی دارد که هر یک بر ثبوت مقام فاخری برای شهدا دلالت دارد؛ در ادامه به بیان آن‌ها می‌پردازیم:
یک احتمال این است که «عِنْدَ رَبِّهِمْ» ظرفی است که به کلمه «احیاء» تعلق دارد و متمم معنای حیات است؛ و نوع و مرتبه این حیات را بیان می‌کند؛ در این احتمال معنی جمله این میشود که شهدا، حی و زنده به حیات عنداللهی هستند؛ یعنی مرتبه حیات آن‌ها، مرتبه حیات خدایی است. توضیح اینکه حیات، مراتبی دارد؛ مثلاً حیات دنیایی، مراتبی مثل حیات نباتی، حیات حیوانی و حیات انسانی دارد و نیز در مقام مقایسه حیات عوالم گوناگون با همدیگر، باید گفت حیات عالم برزخ بالاتر از حیات دنیایی است و حیات عوالم عقلی بالاتر از حیات عوالم برزخی است و حیات عالم اسماء بالاتر از حیات عقلی است.
بر اساس احتمال فوق الذکر آنچه نصیب شهدا میشود ورود به عالَم اسماء و دست‌یابی به حیات عالم اسماء است که شاخص اصلی آن اسم «الحی» خداوند است و البته روشن است که این حیات اصالتاً به ذات الهی اختصاص دارد و با ورود شهدا به جنت ذات، تبعاً به آن‌ها تعلق می‌گیرد: «فَادْخُلی فی عِبادی وَ ادْخُلی جَنَّتی». نیز بر اساس این احتمال، کلمه «یُرْزَقُون» می‌تواند متمم همین معنا باشد و معنی‌اش این است که آنچه به شهدا روزی داده میشود همان حیات اسم «الحی» است و این یعنی رسیدن شهدا به مقام فنا در عالم اسمای الهی و زنده شدن به اسم «الحی» که خود در پرتو اسم جامع «الله» محقق می‌گردد.
احتمال دیگری که از نظر ادبی برای «عِنْدَ رَبِّهِمْ» هست این است که این قید به فعل یا وصف محذوفی مثل «یکونون» یا «مستقرون» تعلق داشته باشد؛ حاصل معنی در این احتمال، این میشود که شهدا، زنده و در مقام عنداللهی مستقرند و در آنجا روزی می‌خورند؛ بر اساس این احتمال مرتبه وجودی شهدا مرتبه عند اللهی است که این نیز با رسیدن شهدا به مقام فنای در عالم اسمای الهی محقق می‌گردد؛ فرق دو معنای گذشته این است که معنای اول، حیات شهدا را در مرتبه و مقام عنداللهی معرفی می‌کند، اما در معنای دوم، مرتبه وجود فانی شده شهدا را در مرتبه و مقام عنداللهی قرار می‌دهد که بالتبع حیاتشان نیز در همان مقام قرار می‌گیرد.
احتمال سوم این است که قید «عِنْدَ رَبِّهِمْ» به فعل «یُرْزَقُون» تعلق داشته باشد و متمم معنای این فعل باشد؛ حاصل معنی در این احتمال، این میشود که شهدا زنده و در مقام عنداللهی روزی داده می‌شوند؛ بر اساس این احتمال، مقام عنداللهی، به روزی شهدا مربوط میشود؛ یعنی مرتبه رزق و روزی شهدا را بیان می‌کند؛ ولی این احتمال سوم نیز مستلزم این است که شهدا هم مرتبه وجودشان، و هم مرتبه حیاتشان، نیز همان مقام عنداللهی باشد؛ زیرا روزی آن‌ها وقتی در این مرتبه است که خودشان و حیاتشان در آن مقام باشند؛ چون رزق در صورتی در مرتبه اسماء و صفات خداوند خواهد بود که مرزوقی که این رزق را دریافت می‌کند، در این مرتبه و مقام باشد؛ بنابراین این احتمال هم وقتی حاصل میشود که شهید با صیرورت الی الله به مقام فنا در عالم اسمای الهی رسیده باشد.
در هر صورت طبق مفاد این آیه، شهید با شهادتش در راه خدا، به مقام عنداللهی نائل میشود و وجودش و حیاتش و روزیش همه عنداللهی است؛ بنابراین لذت وصول به چنین مقامی از لذت هر بهشت و جنت دیگری که در مقامات دیگری تشکیل میشود، بالاتر و عالی‌تر است؛ بلکه لذت جنات و بهشت‌های امکانی اصلاً با لذت مقام عنداللهی قابل مقایسه نیستند؛ ازین‌رو است که اولیای الهی برای رسیدن به توفیق شهادت و نتایج پربارش بی‌تابی و ناشکیبایی می‌کنند
