به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع “هنجار سه‌گانه تولید محتوا“ توسط گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار ادوب کانکت و با حضور دکتر حسن خجسته به عنوان ارائه‌دهنده، دکتر یونس شکرخواه و دکتر داود نعمتی انارکی به عنوان ناقد برگزار شد.
دکتر حسن خجسته به عنوان ارائه دهنده این بحث در ابتدای سخنان خود گفت: این موضوع یعنی نظریه هنجاری تولید محتوا دغدغه ۲۵ ساله بنده است و واقعا نظریه هنجاری نداریم.
وی با اشاره به این نکته که الگوی هنجاری، چارچوب پیشینی تولید و ابزار ارزیابی هستند گفت اهمیت این مساله برای بنده این است که سال ۷۲ سردبیر برنامه سلام تهران بودم و چرایی ناتوانی من در عوض کردن محتوا سوال اصلی بود. سال ۷۳ مدیر شبکه تهران شدم که شامل رادیو پیام و رادیو تهران بود. محتواهایی به تهیه‌کنندگان داده می‌شد که دائماً می‌گفتند مناسب نیست. در رادیو پیام تقسیم زمانی کردیم. شیفت صبحگاهی و … . در رادیو تهران جهش خوبی داشتیم. اما باز دچار توقف در تحول شدیم. حتی منجر به نگارش مقاله‌ای با عنوان مدیریت تحول پویا در رادیو شد. در کل، تجربه ۱۰ ساله منجر به یک مبنایی برای این کرسی شد.
خجسته در ادامه به تعریف بخش‌های هنجار پرداخت و گفت: هنجار به عنوان: قواعد رفتار مناسب و هنجار تولید به عنوان مقوله‌بندی محتوای مناسب معرفی شده است.
وی افزود: انواع الگوی هنجاری رایج نیز از قبیل: موضوعات کلی، زمان، مکان، نوع مخاطب، نوع وظیفه، قالب و شکل محتوا هستند. در این پژوهش نیز از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه صداو سیما هدف این کرسی را مقوله‌بندی جدید محتوای رسانه‌ها: الگوی هنجاری تولید محتوای جدید خواند و گفت: به نظر می‌رسد رسانه‌ها دارای سه نوع محتوا باشند:
۱-امور برنامه‌ریزی شده ۲-وقایع و حوادث ۳-امور جاری که اطلاع از محیط و مسائل جاری زندگی است.
وی افزود: امور جاری نیز بر سه نوع هستند و جنس این امور خبر نیست و میتوان آنها را به اطلاعات کاربردی: اطلاعاتی که برای جریان زندگی مورد نیاز است مانند آموزش آشپزی یا توصیه‌های پزشکی، اطلاعات تفننی: اطلاعاتی که باعث سرخوشی می‌شود و موجب جلب مخاطب می‌شود و اطلاعات خاص: اطلاعات تفصیلی برای گروه‌های خاص به شکل حرفه‌ای، تقسیم بندی نمود.
دکتر خجسته گفت: وقایع و حوادث از سنخ خبر هستند و به سه قسم خیلی مهم یا خیلی محرمانه، مهم یا محرمانه و عادی تقسیم بندی می‌شوند. به عنوان مثال اکثر خبرنگاران ما در مواجهه با سیاست‌مداران سؤال ندارند، چرا که مهارت خبرنگاری عادی ندارند و وارد حوزه مهم و خیلی مهم نمی‌شوند.
وی افزود: اطلاعات مهم یا محرمانه وجه امتیاز رسانه‌ها نسبت به هم است. اخبار خیلی مهم و خیلی محرمانه، اخبار ژئونیوز است. یعنی اخباری که روی تصمیم‌ها اثرگذارند. موجب پایگاه قدرت می‌شود.
خسته افزود: امور برنامه‌ریزی شده اموری است که سازمان‌های رسانه‌ای با قصد و غرض انجام می‌دهند. بخش اعظم رسانه‌ها، امور جاری و بخشی دیگر از آن تفریح است.
وی در پایان و در مقام جمع‌بندی به گونه‌شناسی خاصی برای محتوای رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: تأثیرات این الگو بر اموری از قبیل: ساختار سازمان رسانه، راهبردهای جذب و حفظ نیروی انسانی، کیفیت ارزش‌های منابع انسانی، کیفیت آموزش نیروهای انسانی و ارتقاء آنها و فرهنگ سازمانی آشکار است.
دکتر یونس شکرخواه به عنوان ناقد در این کرسی علمی گفت: اهمیت موضوع کرسی دکتر خجسته کاملاً ملموس است. امور برنامه‌ریزی شده، شاید نیاز به توضیح دارد. هر تیم تولید محتوا ملاحظاتی دارند. از همین منظر مخاطبان به دو دسته تقسیم می‌شوند: ۱-چیزهایی که دوست دارند بدانند و ۲-چیزهایی که باید بدانند. امور برنامه‌ریزی شده ناظر به حوزه دوم است و من اسم آن را «خرد و فلسفه رسانه‌ای» می‌گذارم.
وی افزود: بنده در کل می‌گویم که با طبقه‌بندی آقای دکتر کاملا موافق هستم. اما پیشنهادهایی دارم: به نظر من میتوان پنج سطح و مرحله را در این نظریه دید: برنامه‌ریزی تولید محتوا، فرایند تولید محتوا، ابزار تولید محتوا، طرح داشتن برای تولید محتوا و بازبینی رفتار.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اهمیت تولید محتوا خاطر نشان کرد: موارد دیگری که در اینجا به نظر با اهمیت می‌آید مدل تولید، مخزن تولید، نحوه مشارکت در تولید محتوا، خلاقیت در ارائه، آموزش فهم خبر باارزش و بی ارزش، تیم تعیین اولویت خبر به شکل روزانه و تعریف مکانیسم‌ها جهت تعیین محتوای قدرتمند است.
وی در پایان سخنان خود افزود: یک مورد هم که در بحث به آن پرداخته نشد، شناسایی ذات رسانه‌ها است که اهمیت بسیار زیادی دارد. ذات میتواند معنازایی و معنازدایی کند. ذات به معنای ظرفی است که مظروف را مشخص می‌کند و مظروف هم محتوا است. اینستاگرام ذاتش عکس است. چرا مغایر ذات آن عمل می‌کنیم. ذات توییتر، ۲۸۰ کارکتری است. به نظر من ذات تلویزیون با ذات رادیو متفاوت است. هنجارهای محتوا نمی‌تواند بی تفاوت به ذات رسانه باشد.
داود نعمتی انارکی به عنوان دیگر ناقد این کرسی علمی گفت: رویکرد مطالب بنده، پیشنهادی است و نه انتقادی. این کرسی تحت تأثیر دو عامل مهم است و ماحصل این دو عامل آشنایی دکتر خجسته با حوزه نظری و به طور خاص مدل هنجاری خاص رسانه‌های جمهوری اسلامی خواهد بود.
وی با طرح این سوال که آیا رویکرد پژوهشی در تولید محتوا مؤثر است، افزود: برداشت من آنست که آقای دکتر با توجه به مقدمه، تأثیر پژوهش در تولید محتوا را قبول دارند، اما در عمل حوزه اجرایی توجهی به پژوهش ندارد. بر همین اساس، پیشنهاد دارم، در الگوی هنجاری به صراحت اهمیت و جایگاه پژوهش و اراده بهره‌گیری از پژوهش مورد توجه قرار گیرد. اگر آقای دکتر خجسته بتوانند با توجه به مدل‌های هنجاری موجود، یک مدل هنجاری ترکیبی را استخراج کنند، نتیجه کار بهتر خواهد بود.
عضو هیأت علمی دانشگاه صداو سیما تصریح کرد: پرسش‌های درون متن مورد تجدید نظر قرار گرفته و همچنین چند پرسش دیگر هم افزوده شود. که این پرسش‌ها میتواند: تعریف هنجارهای رسمی و غیررسمی و یا میزان تبعیت تولید محتوا از هنجارها باشد.
وی افزود: سه گانه‌ای که در این کرسی مطرح شده است بیشتر ناظر به حوزه خبر است. جایگاه برنامه‌ها و مطالب غیرخبری کجا میتواند باشد؟ در بحث اخبار عادی و لایه‌های آن، گفته نشده است که الگوی هنجاری در کدام لایه نفوذ و تأثیر بیشتری دارد؟ آیا الگوی هنجاری نیازی است که در لایه اخبار عمومی تأثیر گذار باشد؟ در این طرح، اخبار مهم، اخبار محرمانه در نظر گرفته شده است. در حالی که مقوله مهم بودن با مقوله محرمانه بودن متفاوت است. چرا این دو یکی تلقی شده است؟
نعمتی انارکی در ادامه گفت: توجه به مخاطب، توجه به پژوهش، توجه به زیبایی‌شناسی، لزوم فاصله از مدل سازمانی و حرکت به سمت مدل حرفه‌ای، و توجه به ذات و ماهیت رسانه نیز باید در تولید محتوا مورد توجه قرار گیرد.
دکتر خجسته در پایان این کرسی علمی و برای توضیح در مورد امور گفته شده تصریح کرد: من در طیف ذات‌گرایی و ابزار‌گرایی، رویکرد تعامل‌گرایی را قبول دارم. نکاتی که دوستان گفتند، ناظر به مدیریت تولید محتوا است و نه خود تولید محتوا. در اینجا صرفاً تلاش شده که دسته‌بندی جدیدی از محتوای رسانه‌ای ارائه شود. من صرفاً محتوای رسانه را تقسیم‌بندی کرده‌ام. خبر در این طرح جدا شده و تحت عنوان امور وقایع و حوادث آمده است. همنشینی خبر مهم و محرمانه بدان جهت بوده که خبرهای محرمانه، خبرهای مهمی هستند. وگرنه این دو متفاوت هستند، لذا گفته‌ایم که خبر مهم یا محرمانه.
