به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع « کاربرد فهم مفردات در برداشتهای سیاسی از قرآن » شنبه ۱۲ مهر ماه جاری توسط گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
حجت الاسلام والمسلمین محمد عابدی عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه به ارائه مطالب خود پرداخت که متن این ارائه در ادامه می آید:
آغاز رویارویی برداشت‌کننده سیاسی با قرآن‌کریم، از طریق واژگانی است که کلام الهی از ترکیب آنها شکل گرفته و شرط نخست فهم قرآن نیز این است که برداشت کننده از مفاهیم همه مفردات، حتی حروف آن آگاه باشد و رهایی از این خطاها نیازمند شناخت معتبر از راه کاربست قواعد فهم در عرصه مفردات است و چون فهم قرآن، مبتنی بر روش عرفی و عقلایی است، خاستگاه قواعد مذکور نیز عرف وسیره عقلاست. چون این قواعد گستره وسیعی دارند، تاکید مقاله بر قواعدی است که در مطالعه میدانی نویسنده بی دقتی در مورد آنها موجب ایجاد آسیب هایی در برداشتهای سیاسی شده است.
آسیب شناسی برداشتهای سیاسی از منظر قواعد مربوط به فهم مفردات از این جهت دارای اهمیت است که این آسیب‌ها مربوط به آغازین گروه از قواعدی اند که برداشت کنندگان سیاسی باید متوجه و ملتزم به آنها باشند،چون، نقطه آغاز رویارویی برداشت‌کنندگان سیاسی با قرآن‌کریم، همین واژگانی است که ساختار کلام الهی را شکل داده اند. از طرفی «ماده» هر واژه، مفهومی ویژه دارد و «شکل» آن اقتضای معنای خاصی را داراست، لذا شرط نخست فهم هر کلامی، این است که برداشت کننده از مفاهیم همه مفردات، حتی حروف آن آگاه باشد. از این رو خطاهایی که دراین بستر وی می دهند مانع دستیابی مخاطب به مراد الهی از کلام می شود. اما ضرورت پرداختن به این موضوع در زمان حاضر را چنین توضیح داد که اولاً جامعه اسلامی و نظام دینی ما برای تدبیر حیات شهروندانش در عرصه داخلی و بین المللی نیازمند تدوین اسناد بالادستی و بنیادین تا اسناد مربوط به افق و چشم انداز و نقشه راه است و همه این تدابیر خود محتاج در اختیار داشتن متنی معتبر از قرآن کریم در عرصه حیات سیاسی است و چنین متنی بدون فهم قاعده مند و معتبر و بدون آسیب از جمله در حوزه قواعد مربوط به فهم مفردات نیست.
این دست از تحقیقات از این منظر که سنگ بنای این گروه از اسناد را فراهم می‌کنند برای تدبی اسلامی و قرآنی جامعه اسلامی بسیار ضرورت دارند. ضمن اینکه بررسی و نقد و اعتبار سنجی توصیه های با خاستگاه مکاتب دیگر نیز نیازمند ارزیابی و پالایش آنها با متون حاصل از فهم معتبر قرآنی است و از این منظر نیز نیازمند آگاهی از اموری هستیم که این قواعد را در معرض آسیب قرار داده اند.
برداشت سیاسی از قرآن کریم سابقه ای به درازای تفسیر قرآن دارد و به جهت باور به جامعیت قرآن و فرازمانی بودن آن مخاطبان قرآن در هر عصر و مصری عموماً به این برداشتها محتاج بوده و برای تدبیر حیات سیاسی خود ناچار به استفاده از آن بوده اند اما شواهد موجود و دستاوردهای میدانی نویسنده در کتاب آسیب شناسی برداشتهای سیاسی از قرآن کریم نشان می دهد که تاکنون به طور خاص آسیب شناسی مستقلی در مورد این برداشتها ارائه نشده است و هر چه بوده در میان بحثهای عمومی تفسیری یا میاحث کلامی و… بوده است والبته در آنها نیز گزارشی از تحقیق مستقل با چنین عنوانی نشان داده نشده است، از این منظر تحقیق حاضر را می توان مقدمه این گروه از تحقیقات معرفی کرد که می کوشد برداشتهای موجود در عرصه سیاسی را «موضوع مستقل» خود قرار دهد. از جهت «گستره بحث» نیز یک گروه از قواعد خاص(قواعد مربوط به فهم مفردات) را از منظر کاربردشان در برداشتهای سیاسی مورد ارزیابی قرار بدهد. به طور خلاصه نوآوری در موضوع نقد(برداشتهای سیاسی از قرآن کریم) و نیز نوآوری در توجه به محدوده و مستقل به گستره خاصی از قواعد(قواد مرتبط با فهم مفردات) را می توان جز امتیازات این تحقیق معرفی کرد.
یکی ازاین قاعده ها «تفسیر برپایه معانی کلمات نزد عرب فصیحِ عصر نزول» است. بی‌توجهی به این قاعده همواره موجب ارائه برداشتهای نادرست از قرآن کریم شده است. مثلا واژه وکیل با «لام» به معنای ولایت پذیری و با «علی» به معنای اظهار عجز و اعتماد به غیر است و در قرآن به معنای دوم استفاده شده است. ومنظور از آن را سپردن و تفویض امور به خدا و تمسک به طاعت او و رضایت بشر به تدبیر خدا(وکیل) دانسته اند. و وکیل گرفتن خداوند به معنای اعتماد بشر به خداست ولی سخن از رضایت وکیل(خدا) از موکلش(بشر) مطرح نیست. با این همه برخی در بحث از دموکراسی و شوری، وقتی به آیه «و شاوِرهُم فِی الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللّهِ»، می رسند، از توکل در آیه، «رضایت خدا از محصول مشورت با مردم» را می فهمند و آن را محکم آیه می دانند و از آیه برداشت می کنند که بعد از مشورت بر خدا توکل کن یعنی حاکم باید ببیند که آیا خدا هم از پیشنهاد مشورت‌دهندگان راضی است یا نه؟ در صورت رضایت خدا به آن عمل کند. این خطا در حالی است که «توکل» در این جا با توجه به معنای لغوی آن، به این معناست که «هنگام تصمیم نهایى باید توکل و اعتماد بر خدا داشته باشید»، یعنى در عین فراهم نمودن اسباب و وسائل عادى، خود را نیازمند قدرت پروردگار بدانید.
قاعده دیگر:«اکتفا به معانی ارتکازی و غفلت از منابع معتبر در شناسایی تمام معانی» است واز موارد آسیب‌ها درمورد این قاعده می‌توان به نمونه هایی متعدد اشاره کرد که در آنها برداشت کننده سیاسی به مرتکزات ذهنی خود در مورد واژه ها بسنده کرده و نتیجه انحصار معنا در مورد اولیه و عدم فحص معانی دیگر از منابع معتبر ارائه برداشتی بیگانه از معنای مورد نظر قرآن کریم و مراد الهی شده است. منظور از مراجعه به منابع معتبر نیز که راهکار عمل به این قاعده است ،کتب لغت معتبر،قرآن کریم، روایات،اشعار و متون عربی فصیح و… است. مانند خطا در معنای مُلک و برداشت تغایر حاکمیت با نبوت به جهت عدم استفاده از کتب لغت معتبر. البته قواعد دیگری نیز در این بحث مطرح است و در مجموع به نظر می رسد این آسیب شناسی برداشتهای سیاسی موجود،می تواند مقدمه تدوین گروهی از قواعدی با گرایش سیاسی و دارای کاربرد بیشتر در فهم سیاسی قرآن را فراهم کند که برداشت کنندگان سیاسی باید متوجه و ملتزم به آنها باشند و از این منظر که نظام دینی برای تدبیر شهروندانش نیازمند تدوین اسناد بالادستی و بنیادین است و این امور نیز نیازمند متنی معتبر از قرآن است،و چنین متنی بدون فهم قاعده مند و معتبر از جمله در حوزه قواعد مربوط به فهم مفردات سامان نمی پذیرد، لذا این دست از تحقیقات بخشی از هندسه تدوین این اسناد را محقق می کند فراهم می کنند.
