کرسی علمی ترویجی «ارزیابی عملکرد جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با کرونا» توسط گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه، روز یکشنبه ۲۱ اردیبهشت ماه ۹۹ در شهر قم مقدس برگزار شد.
در ادامه گزارش محتوایی این کرسی علمی خدمتتان ارائه می‌گردد:
حجت الاسلام ابوالحسن حسنی
دبیر علمی کرسی
ضمن تشکر از حضرات آقایان حجت الاسلام محمد ملک زاده و دکتر عبدالوهاب فراتی برای قبول زحمت نقد این جلسه علمی از جناب آقای دکتر مسعود پورفرد عضو محترم هیات علمی گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه درخواست می کنیم مباحث خود را در زمان ۲۰ دقیقه اول ارائه کنند. در ادامه سخنان ناقدین محترم را خواهیم شنید و سپس پاسخ ارائه دهنده محترم به نقادی ناقدان را خواهیم داشت و در پایان پرسش و پاسخ سایر مدعوین را مورد بررسی قرار می دهیم.
دکتر مسعود پورفرد
عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشگاه و ارائه دهنده کرسی
چارچوب نظری انتخاب شده برای بحث “تز مقاومت ناپایداربا بحران کرونا” ، براساس دخل و تصرف در مباحث جان فوران در مورد تز مقاومت شکننده است که معتقد است ایران هروقت مورد هجوم بیگانان قرار میگیرد در یک حالت بسیج منابع و مقاومت قرار میگیرد و بعداز برطرف شدن خطر دوباره به آنومی میل پیدا می کند. در این تصرف انجام شده ویروس کرونا به عنوان یک دشمن پنهان و ناشناخته با هدف از بین بردن جان انسانها بدون تبعیض میان صغیر ، کبیر، حزب ،گروه ، فقیر و غنی در صدد قتل انسان ها بر می آید و همین باعث می شود جامعه ایران در مقابل آن مقاومت کنند و از طریق انسجام اجتماعی و سیاسی توسط مردم و ساختارهای قدرت مقاومتی چشمگیر بوجود آید و رمز موفقیت همدلی و اتحاد موقت بین قدرت اجتماعی و قدرت سیاسی می باشد. برای مثال مقابله با سیل خوزستان،گلستان و لرستان در سال۹۸ و زلزله در کرمانشاه در سال ۹۶ و موضوع کرونا ،که جمهوری اسلامی ایران در مقابل این دشمن زیستی و اجتماعی مقاومت می کند. در تز مقاومت ناپایداردر مقطع بحران کرونا جمهوری اسلامی موفق است ، اما موفقیت مقطعی است. بسیاری از فرصت ها را از دست میدهد تا به نتیجه برسد.
جمهوری اسلامی ایران براساس تز نگارنده که در بحث تز جان فوران، دخل و تصرف شده است، دشمن نه خارجی و نه داخلی است بلکه هویت ناشناخته ای دارد . مقاومت ناپایداردر مقابل این ویروس منحوس کرونا به عنوان دشمن ،مفروض انگاشته شده است. ویروسی که جان افراد ایرانی را بدون هیچگونه رحم و مروتی می گیرد. نگارنده بر اساس این تز در این فقره به کار ویژه های اصلی حیات تداوم جمهوری اسلامی ایران اشاره کرده و آن ها را سه امر می داند: که کرونا باعث۱٫ ایجاد تدریجی اتحاد درونی میان صاحبان قدرت ؛ ۲٫ ایجاد تفرقه در میان مخالفان و دشمنان خود؛موضع یکپارچه علیه دشمن سابقه دار امریکا ۳٫ آغاز بسیج مردمی در جهت(ظرفیت سازی اجتماعی) و حمایت از قدرت دولت شده است ، نگارنده معتقد است جمهوری اسلامی ایران هنوز از سه گزینه فوق برخوردار است.
با چه معیاری و ملاکی می‌توان گفت ایران در مقابله با کرونا خوب یا بد عمل کرده است وقتی این همه تنوع در عملکرد دولت ها (اقتدار گرا،دمکرات و اسلامی ) در برابر پدیده کرونا می‌بینیم.چگونه قضاوت کنیم؟ به نظر می رسد ملاک و معیا ر بر اساس یکم استراتژی دولت و دوم ارزیابی عملکرد (حوزه عمومی و مردم ،کادر بهداشت و درمان، و مدیریت بحران دولت) می باشد.در بخش استراتژی براساس سه استراتژی مبارزه دولت ها با کرونا است.که مورد تایید متخصصان بهداشتی و سیاست گذاران عرصه عمومی است.که بطور مختصر اشاره می کنم: استراتژی دولت ها در مقابل با کرونا :۱- استراتژی ایمنی جمعی چون قرنطینه برای حکومت‌ها بسیار پرهزینه است و باید مایحتاج مردمی که در خانه‌ها هستند را حکومت تامین کند و چون حاکمیت تمایلی به صرف هزینه ندارد، پس ترجیح میدهد همه به بیماری مبتلا شوند و نهایتش این است که چند میلیون نفر کشته میشوند و انسان های قویتر زنده می مانند باید در نظر داشته باشیم که در پرتو ایمنی جمعی(ایمنی گله‌ای) یک همه گیری چندین میلیونی می‌تواند رخ دهد که به صدها هزار و یا میلیون‌ها تخت بیمارستانی نیاز خواهد داشت.۲-استراترژی اپیدمی کنترل شده یا ایمنی جمعی تدریجی- در این استراتژی تلاش میشود راه‌های سرایت بیماری از طریق کاهش تجمعات و کاهش تماس مشترک با سطوح کاهش یابد. با افزایش ایزولاسیون افراد مبتلا و ایجاد فاصله اجتماعی، تعطیلی مراکز تجمع همانند مدارس و دانشگاه‌ها، رستوران‌ها و … تا زمان کشف ویروس سرعت سرایت کاهش پیدا می‌کند. همچنین بهبود زیرساخت ها برای ایجاد فاصله اجتماعی بیشتر شده و باتوجه به سرعت سرایت، سیستم حمل و نقل عمومی مانند شبکه مترو و یا اتوبوسرانی می‌تواند تعطیل شود. با سرعت سرسام آور سرایت ویروس ممکن است در زمان‌هایی بدون آنکه ما بتوانیم رصد کنیم ناگهان در بخش‌هایی از جامعه سرایت جدی صورت گرفته و اپیدمی از کنترل خارج شود، اتفاقی که عملا شکست این سیاست را درمراحل اولیه استراتژی آلمان نشان داد.در ضمن تبعات اقتصادی راهبرد سرایت کنترل شده زیاد است.۳-استراتژی راهبرد تهاجمی علیه ویروس، تشدید شرایط قرنطینه ، رهگیری بیماران، ایزولاسیون و بهبود زیرساخت‌ها جهت ایجاد فاصله فیزیکی یا اجتماعی و قطع زنجیره سرایت ویروس مهمترین شاخص‌های این راهبرد است. راهبرد تهاجمی علیه ویروس، عملا تنها و تنها راهبرد موفق و ممکن است. این استراتژی عملا تنها طرح موفقی است که روی میز تمامی کشورها قرار داشته و کمترین هزینه اقتصادی، انسانی و اجتماعی را داراست. در حمهوری اسلامی ایران استراتژی اول در اوائل شروع کرونا اتخاذ شد منتهی بعداز اشنایی با مضرات ان رها گردید و استراتژی دوم نیز نیم بند اجرا شد و چون طبعات اقتصادی داشت بمرور رها شد و استراتژی سوم که تا کنون موفق به اجرای آن نشده است دولت اعلام کرده است یک استراتژی ترکیبی اتخاذ کرده است.نه به سبک چین و نه به سبک سنگاپور و ژاپن، بلکه ترکیبی است.– تمامی کشورهای موفق جهان برای کنترل بیماری فقط و فقط استراتژی سوم را در پیش گرفته‌اند. در ژاپن، هنگ کنگ و سنگاپور زندگی روزمره ادامه دارد. حتی مدارس در سنگاپور تعطیل نشده است. دلیل آن اعمال همزمان سیاست ردیابی بیماران و ناقلین و ایجاد فاصله اجتماعی است. بی‌شک اثرات و دردسر اقتصادی دو راهبرد اول مبارزه با کرونا بسیار بیشتر از روش سوم است. ضمن آنکه دو راهبرد اول ریسک‌های انسانی و اجتماعی بالایی را تحمیل می‌کنند. ونیز بعد از تعیین استراتژی دولت بخش دیگر ملاک و معیار براساس ارزیابی عملکرد یک نظام در سه حوزه ۱-عملکرد حوزه عمومی و مردم،۲- نظام سلامت وکادر درمانی ۳- عملکرد حکمرانی و مدیریت بحران میباشد (شایان ذکراست ممکن است برخی شماره دو را زیر مجموعه سه تلقی کنند،ولی چون دربحت کرونا، نظام سلامت از اهمیت ویژه ای برخوردار است مستقل بحث میشود)
۴ –به نظر می رسد عامل قوام بخش در مهار کرونا نوع دولت نیست، بلکه ظرفیت سازی جامعه مطرح است (ظرفیت سازی جوامع اکثر اوقات به تقویت مهارت‌ها، شایستگی‌ها و توانایی‌های افراد و جوامع در توسعه جوامع اشاره دارد تا آنها بتوانند بر علل محرومیت‌ها و رنج‌ها غلبه کنند) و دوم میزان اعتماد به آن است. در ایران ظرفیت سازی بیشتر براساس تجربه نهادهای غیر دولتی و مردم بوده است تا رویکرد برنامه ریزی دولت بنابر این در بحث ظرفیت سازی در مجموع به نظر می‌رسد مردم با وجود بسیاری از مشکلات توانسته‌اند به سهم خود، نقاط ضعف دولت را جبران کنند. .(نظریه تز مقاومت ناپایدار در خصوص ایران) یکی از دستاوردهای بسیار ارزشمند کرونا.(نظریه تز مقاومت ناپایدار در خصوص ایران) تحریک احساسات بشر دوستانه در ایران بود. این احساس نوعی مسئولیت بشردوستانه را در پی دارد بر پایه توجه به درد و رنج دیگری استوار است. کادر درمان اعم از پرستاران، پزشکان و خدمه بیمارستان نمونه روشن انجام این مسئولیت بودند. در پرتو این مسئولیت مردم و نهادهای مردمی توانستند به یاری یکدیگر بشتابند و پیامدهای ناگوار این بحران را کاهش دهند و در مورد دوم میزان اعتماد به آن است. که در بررسی تحلیل و ارزیابی نظرسنجی، اعلام نظر برخی از شبکه های مجازی و نتایج آن می توان به این عامل دوم پی برد. برای نمونه آمارهای ذیل نشان دهنده اعتماد و یا بی اعتمادی مردم باشد.
*مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که در ۲۶ فروردین ۱۳۹۹ منتشر شد، برآورد کرد که آمار واقعی افراد جان‌باخته حدود دو برابر و تعداد مبتلایان بین ۸ تا ۱۰ برابر آمار اعلام شده توسط وزارت بهداشت است.
*نتایج نظرسنجی معاونت اجتماعی-فرهنگی شهرداری تهران و مرکز افکارسنجی ایسپا نشان میدهد “حدود نیمی از مردم به آمار رسمی ابتلا و فوت کرونا اعتماد ندارند.این نظرسنجی مشترک در روزهای ۱۶ تا ۱۹ فروردین انجام شده است و در آن تنها ۲۷ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که به آمار رسمی درباره مبتلایان و فوتی‌ها در اثر کرونا اعتماد بالایی دارند.
*در نظرسنجی مشابهی که توسط کانال سازمان نظام پزشکی صورت گرفته بود، ۷۵ درصد شرکت کنندگان اعلام کرده بودند که هیچ اعتمادی نداریم
*در نظرسنجی دیگرمخصوص آذربایجان شرقی با عنوان “تا چه اندازه از اقدامات و تدابیر مسئولان ذیربط استان آذربایجان شرقی در پیشگیری از ابتلاء مردم به ویروس کرونا و مقابله با این بیماری راضی هستید؟”از تعداد ۳۴۸ شرکت کننده در این نظرسنجی؛ ۷۲.۷درصد رای دهندگان اصلا راضی نیستند، ۲۳.۹درصد نسبتا راضی هستند و تنها ۳.۱درصد آنها کاملا راضی می‌باشند.
*در نظرسنجی دیگرمخصوص اردبیل با عنوان “تا چه اندازه از اقدامات و تدابیر مسئولان ذیربط استان اردبیل در پیشگیری از ابتلاء مردم به ویروس کرونا و مقابله با این بیماری راضی هستید؟”
از تعداد ۱۹۱ شرکت کننده در این نظرسنجی؛ ۸۶.۳درصد رای دهندگان اصلا راضی نیستند، ۱۰.۵درصد نسبتا راضی هستند و تنها ۳.۲درصد آنها کاملا راضی می‌باشند. و نیز در برخورد با منتقدین نمونه های زیرآورده شده است.
• اخطار به برخی منتقدان شبکه های مجازی از عملکرد دولت
• در ۲۱ اسفند محمد مختاری، کاپیتان تیم فوتبال داماش گیلان پیام در صفحه اینستاگرامش نوشته بود و آمار دولت را نقد کرده بود.
• در ۲۲ اسفند مهدی حاجتی در صفحه توییترش پست‌های انتقادی علیه نحوه مدیریت بحران کرونا منتشر‌کرده است.
• مصطفی فقیهی، مدیر سایت انتخاب، در صفحه توییترش از وزیر بهداشت خواست که آمار واقعی را به مردم بگوید.
• رحیم یوسف پور،در۱۷ فروردین پزشکی از اهالی سقز به‌دلیل گذاشتن ویدئویی در فضای مجازی،دراعتراض به امارها اخطار در یافت کرده است.
• در ۲۷ فروردین، محمود شهریاری، با انتشار ویدیوهایی در شبکه‌های اجتماعی از عملکرد دولت با شیوع کرونا انتقاد کرد.
تحلیل نتایج اعتماد یا بی اعتمادی:
نکات مختلفی را برای این اعتماد یا بی‌اعتمادی می‌توان برشمرد که اهم آنها بشرح زیر است: تناقض‌گویی برخی از دانشگاه های علوم پزشکی و وزارت بهداشت و آمار برخی شهرداری ها در روزهای اولیه، فاصله میان شعار و عمل دولت، اقدامات برخی افراد در شبکه های مجازی و هیجانی شدن انان در مقابل تاخیر خبر دولت ،عدم تناسب درصد فوتی‌ها با مبتلایان و نرم‌های جهانی، مشاهدات مردم و اسناد منتشر شده، پنهان‌کاری‌های سابق دولت مانند قضیه بنزین و از همه مهمتر تبلیغات منفی شبکه‌های ماهواره‌ای از جمله ایران اینتر نشنال، رادیو فردا،بی بی سی،شبکه العربیه و .. بنابر این ظرفیت سازی جامعه و مسئله اعتماد نشان دهنده قوام بخشی یا عدم قوام بخشی به یک نظام در مقابله با کرونا است.
۵- مورد دوم از ملاک و معیارهای خوب یا بد عمل کردن: ارزیابی عملکرد جمهوری اسلامی ایران براساس عملکرد حوزه عمومی و مردم (جامعه و بسیج اجتماعی) در این ملاک و معیار مسئولیت اجتماعی شهروندان و نهادهای غیرحکومتی-نهادهای مدنی و گروههای مردم نهاد و همچنین آحاد مردم، علی رغم مشکلات عمومی اقتصادی و وجود موجی از یاس و ناامیدی در کشور، در این ماجرا، یک بار دیگر در کشور فعال شدند و جلوه‌های زیبایی از تعاون ملی را به نمایش گذاشتند، روحیه ایثار و نوع دوستی، حمایت و کمک رسانی مالی وغیر نقدی به اقشار آسیب‌پذیر و آسیب دیده از بحران اخیر، اقدامات داوطلبانه و خودجوش در افزایش سطح بهداشت عمومی از طریق ضدعفونی کردن معابر و مراکز عمومی و توزیع رایگان اقلام بهداشتی،در مجموع این حوزه مردمی و عمومی نمره قابل قبولی می گیرد.(البته سفر برخی در ایام نوروز۹۹ و عدم رعایت بهداشت فردی عده ای قلیل، از زحمات و تلاش ستودنی گروه کثیری از مردم ایران نمی کاهد)
۲- ارزیابی عملکرد جمهوری اسلامی ایران براساس عملکرد نظام سلامت وکادر درمانی کشور،پاسخ اولیه این است که نظام سلامت قوی در جمهوری اسلامی ایران در ایام کرونایی حاکم بود- بیش از ۱۰۰ نفر کادر درمان در ایران از زمان آشکار شدن کوید-۱۹ جان خود را از دست داده‌اند. در تائید موفقیت کادر درمان ایران می توان به سخنان رئیس سازمان بهداشت جهانی و مدیر منطقه ای اشاره کرد: “تدروس آدهانوم گبریسوس” مدیرکل سازمان جهانی بهداشت چندی پیش در مصاحبه با شبکه خبری آمریکایی «سی‌ان‌بی‌سی»، در واکنش به برخی ادعا‌ها مبنی بر پنهان‌کاری ایران در ارتباط با آمار قربانیان ویروس کرونا اعلام کرد: سازوکار‌های مستقل این سازمان، چنین ادعایی را تأیید نمی‌کند و نیز ” ریچارد برنان” مدیر منطقه‌ای عملیات اضطراری سازمان جهانی بهداشت گفت به‌واسطه افزایش بسیاری از اقدامات کنترل‌کننده شیوع کرونا، شمار مبتلایان به این ویروس در ایران به سطح ثابتی رسیده و حتی در برخی موارد طی روزهای اخیر یک روند نزولی داشته است.
به نظر می‌رسد عملکرد ابتدایی حوزه بهداشت و درمان کشور در تنظیم پروتکل‌های ابلاغی برای کنترل ورودی‌های کشور و همچنین رصد و شناسایی مبتلایان احتمالی، دارای ایراد و اشکال بوده است. پس از شناسایی دیرهنگام ورود ویروس به کشور، حوزه بهداشت و درمان کشور اقدامات متعددی را به انجام رساند که شامل: *ایجاد امکان انجام تست‌های بیشتر با افزایش مراکز آزمایشگاهی مجهز به تست کرونا-* تجهیز مراکز بیمارستانی و نقاهتگاهی برای پذیرش بیماران و افزایش ظرفیت تخت‌های بستری کشور به گونه ای که هیچ بیمار کرونایی نیازمند، از امکان استفاده از تجهیزات بیمارستانی محروم نشده است.* تلاش فراگیر و ایثارگرانه کادر پزشکی و پرستاری در ارائه سرویس به بیماران که تاکنون منجر به شهادت تعدادی از آنان شده است *به نظر می رسد با توجه به کمبود امکانات و ملزومات حوزه و تنگناهای مالی و سختی دسترسی به آن در شرایط تحریم، عملکرد حوزه سلامت کشور به غیر از بخش قابل تأمل ابتدایی در شناسایی شیوع ویروس عملکردی در مجموع قابل دفاع و حتی درخور تقدیر باشد
۳- ارزیابی عملکرد ج.ا.ا براساس عملکرد مدیریت بحران، پاسخ ابتدایی ضعیف و کند و بتدریج نمره در حد قبولی داشت. ** در ایران تا ۸ اسفندماه ورود اتباع چین به ایران ممنوع نشد. گزارش شفاف ورود کرونا به ایران تاخیری اندکی داشت. ممنوعیت سفر به قم با تاخیری حداقل ۱۹ روزه از ۱۸ اسفند اعمال شد. بعد از ۶ هفته هنوز وضعیت اضطراری اعلام نشده بود. ** تعطیلی موقت زیارتگاه‌ها با تاخیری حداقل ۲۷ روزه در ۲۶ اسفند صورت گرفت. طرح موسوم به «فاصله‌گذاری اجتماعی» تنها از ۸ فروردین اجرا شد. ** از ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی که دولت برای مدیریت بحران کرونا اختصاص داده تا کنون فقط ۸ هزار میلیاردش را برای کمک مالی به شهروندان مستضعف فاقد بیمه و بدون حقوق ثابت منظور کرده است که کافی نیست. ** دولت، تحت شرایط تحریم، رکود و رشد اقتصادی منفی و کاهش قیمت نفت، منابع لازم برای تأمین مایحتاج میلیون‌ها نفر را به مدت یک ماه یا بیشتر ندارد ولی خدمات عمومی اداری، شهری، بانکی و …با اندک نقصانهایی استمرار یافت. ** قرنطینه کامل و سخت کل کشور با مشکلات مدیریتی همراه بود در این ارتباط بعنوان نمونه می‌توان به محدودسازی مسافرت‌های بین شهری اشاره کرد که اگر چند روز زودتر و مقارن با آغاز مسافرت‌های نوروزی صورت می‌گرفت، نتایج بهتری را در بر می‌داشت** استراتژی دولت نامشخص بود و بعد از دو ماه اعلام کرد ترکیبی است.روحانی انتخاب بسیار سختی داشت. راه اول این بود که قرنطینه سفت و سخت را تحمل کنند و در نتیجه هزینه‌های اقتصادی هنگفتی برای کشور ببار بیاید. در حالیکه ایران تحریم است و کسری بودجه سنگینی هم وجود دارد. با قرنطینه دست کم هفت میلیون نفر از کار بیکار می‌شدند و معیشت آنها و خانواده هایشان به خطر می‌افتد. دولت روشی را انتخاب می کند که چرخ اقتصاد نخوابد و معیشت بخش وسیعی از مردم کمتر به خطر بیافتد. هرچند هنوز درگیر با بیماران کرنایی هست ولی باید منتظر ماهای آینده بود *مشکل دیگر وجود ناهماهنگی بین نیروهای تحت امر دولت: وزیر بهداشت در مجلس در اریبهشت ۹۹می‌گوید بحران کرونا در ایران مهار نشده و هشدار میدهد که نباید دچار «توهم» شد. ولی وزیر کشور از کاهش بیماری در صحن علنی مجلس سخن گفته و از اجرای برنامه آغاز فعالیت اقتصادی از ۲۳ فروردین دفاع کرده است. در ارزیابی عملکرد حوزه اقتصادی و مالی دولت باید گفت گذار از بحران کرونا و مدیریت شرایط به گونه‌ای که سلامت مردم و مقابله با رکود تولید و اقتصاد، نیازمند به تأمین ۱۰ میلیارد دلار اعتبار است. این در شرایطی است که ادامه تحریم‌ها و قیمت پایین نفت، منابع در اختیار دولت را به شدت محدود کرده است. و امری غیر ارادی برای دولت تلقی می شود. یکی از کارهای مهم دولت این بود که قدرت تحمل مردم در این ایام افزایش دهد که براساس آن تصمیات نسبتا خوبی گرفته شد و بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات و اعتبارات دولتی تامین شد که به این بخش اختصاص پیدا کند هر جند پیش بینی ۱۰ میلیارد دلار برای رفع مشکلات شده بود.
۶- تتمه بحث: (قوه مقننه ، قوه قضا ئیه و قوای مسلح کشور )تعطیلی کامل مجلس، نهاد تقنینی کشور در زمان شیوع بحران کرونا باعث بلاموضوع شدن نهاد مجلس در سازوکار اداره کشورشد که نمره جمهوری اسلامی را در مبارزه با کرونا تقلیل می دهد. ولی اقدام انسانی، مسئولانه و درخور تحسین قوه قضائیه مبنی بر اعطای مرخصی و عفو مشروط به زندانیان، که قطعا نقش بسزایی در حفظ جان و سلامت آنها داشته است نیز قابل تقدیر است.همچنین هماهنگی نیروهای مسلح(ارتش،سپاه ونیروی انتظامی)با مدیریت بحران ستودنی و قابل تقدیر است.
****- جمع بندی:
با توجه به آنچه که از عملکردهای جمهوری اسلامی ایران در بخش‌های مختلف اشاره شد، و نظر به این حقیقت که اکنون روند گسترش و کنترل بحران در ایران، در مقایسه با مجموع ۱۰ کشوری که بیشترین شیوع بیماری را داشته‌اند، وضعیت بدی نیست و نمره در حد قابل قبولی دارد، براساس تز مقاومت ناپایداردر مقطع بحران،جمهوری اسلامی ایران موفق بوده است ولی موفق مقطعی است بسیاری از فرصت ها را از دست میدهد تا به نتیجه برسدبحث رضایت موقتی در مقابل برنامه ریزی اصولی از مشکلات ما از انقلاب تا کنون بوده است و همچنان با مشکل روبرو هستیم.منتهی با توجه به چارچوب نظری بحث ما امروزه متاسفانه جمهوری اسلامی ایران به خاطر حافظه تاریخی داشته خود اقدام به انسجام در زمان بحران کرونا کرده است که بعداز مدتی مجددا دچار روزمرگی زندگی اجتماعی-سیاسی خود می شود و درمقابله با بحران های احتمالی آتی از سیاست گذاری عمومی و داشتن استراتژی مشخص غفلت می ورزد.
دکتر عبدالوهاب فراتی
عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشگاه و ناقد کرسی
حجت الاسلام محمد ملک زاده
عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشگاه و ناقد کرسی
