به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به نقل از فرهنگستان علوم پزشکی، دومین پنل کارگاه دانش افزایی و مهارت آموزی سلامت معنوی با عنوان “مبانی سلامت معنوی در اسلام (مبانی فلسفی، انسان شناختی، اخلاقی و …) با سخنرانی آیت الله علی اکبر رشاد و حجج اسلام دکتر علیرضا قائمی نیا و دکتر علی فضلی در تهران برگزار شد.
در ابتدای پنل دوم این کارگاه آیت الله علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: هندسه ی معرفتی دین ۵ ضلعی است و این ۵ بخش شامل عقاید، علم، اخلاق، احکام و معنویات است؛ در واقع بعد پنجم دین بعد معنویت است.
وی تاکید کرد: معنویت تنها در مکتب دینی مفهوم دارد و آنچه دین در حوزه معنویت ارائه می کند سلامت معنوی می شود.
آیت الله رشاد عنوان کرد: هر یک از این ۵ ضلع یک نظام زیستی فراهم میکنند. دین خود یک کلان دستگاه معرفتی سلوکی است از ۵ نظام تشکیل می شود که بنا است رابطه ی انسان با الله، رابطه ی انسان با خود، رابطه ی انسان با خلق خدا و رابطه ی انسان با دنیا (آخرت) را تنظیم کند.
وی ادامه داد: در مبحث انسان شناختی سلامت معنوی باید گفت که اسلام می خواهد یک انسان جامع منتهی به انسان کامل تربیت کند. اما انسان بی آنکه جامع باشد کامل نمی شود. نگاه تک ساحتی به دین همان اندازه غلط است که انکار دین. دین منشور و مرکب است از اجزا و‌عناصر سازگار است و نگاه به دین باید نگاهی جامع باشد. جامعیتی که هر بعد آن دارای حد نهایت است، پس بنابراین دین اسلام جامع و کامل است.
آیت الله رشاد عنوان کرد: فلسفه آدم را تبدیل به عالم یعنی به خود تبدیل میکند. بنای دین هم همین است که انسان تبدیل به دین شود یعنی هر آنچه در دین است در انسان محقق شود. در واقع انسان کامل کسی است که دین در او جلوه علمی و عملی پیدا کرده باشد.
وی ادامه داد: دیانت و فطرت دو روی یک حقیقت هستند. برای معنویت مثل مادیت یک کانون و گرانیگاه وجود دارد، برای مثال قلب کانون حیات و سلامت جسم انسان است. نقطه ثقل سلامت معنوی هم قلب است البته قلب روحانی.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا قائمی نیا مدیر قطب علمی فلسفه دین و دیگر سخنران کارگاه نیز طی سخنانی گفت: کانون سلامت معنوی رابطه انسان با خدا است و این رابطه است که انسان را به ارتباط با خدا می رساند.
وی عنوان کرد: برگشتن وجودی به سمت خدا و خدا را در کانون توجه قرار دادن اساس دین اسلام است که همه در سلامت معنوی نهفته است.
حجت الاسلام و المسلمین قائمی نیا افزود: امروزه نیاز بیشتری به توجه به متون اصلی اسلام داریم.یکی از کارهایی که می شود انجام شود اینست که سحیفه سجادیه متناسب با شرایط امروزی بازسازی شود و مولفه های سلامت معنوی از متن آن استخراج شود.
وی افزود: پدیده دعا به چهار صورت می تواند باشد. اول دعایی که انسان به تکلم بیان می کند، دوم حالی است که انسان فرای تکلم پیدا می کند، سوم اینست که دعا ملکه ی ذهن انسان شده است و نا خداآگاه دعا میکند و چهارم اینکه ذات وجودی انسان همان دعا می شود.
وی در خصوص علوم شناختی گفت: این علوم در دهه های اخیر بسیار گسترش پیدا کرده و خصلت میان رشته ای دارند. همه ی اینها به فرایند های ذهنی و مغزی توجه دارند. ویژگی مشترک بین دانش های علوم شناختی اینست که ذهن انسان را تحلیل می کنند.
وی با اشاره به اینکه علوم شناختی مباحث عقلی را با مباحث تجربی گره زده است گفت: مباحث معنوی و سلامت معنوی در علوم شناختی بسیار گسترده است. مباحثی از قبیل رابطه خدا و مغز، عصب شناسی ایمان، تحلیل پدیده های دینی از منظر علوم شناختی و …
سخنران پایانی کارگاه حجت الاسلام علی فضلی عضو هیئت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در تعریف سلامت معنوی گفت: سلامت معنوی توانایی قلبی در هماهنگسازی قوای شناختاری و کرداری انسان با سویۀ توحیدی در نظام معنادار و غایت مند زندگی توأم با حس رضایت و آرامش و ارتقاست که در پرتو معنویت و دیانت تامین، حفظ و ارتقا مییابد و در صورت ابتلا به اختلالات، پس از روان درمانی معنوی به دست میآید.
وی در خصوص پیشینه و اهمیت انسان شناسی درحوزه سلامت معنوی گفت: هم چنان که هر یک از نظریه پردازان روان شناسی مانند آلیس، ادلر، فروید، مزلو، راجرز و دیگر بزرگان تفسیر خاصی از ماهیت انسان ارائه دادند و بر اساس آن نظریۀ روان شناختی خویش را بنیان نهادند، برای تبیین و تاسیس سلامت معنوی اسلامی و روان درمانی عرفانی نیز باید از انسان تعریف خاصی ارائه داد و بر پایه آن ریشۀ اختلالات و روش درمانشان را طرح نمود. از این رو باید دید یک روان شناس و یک روان درمانگر چه تعریفی از انسان دارد تا از او درمان خواست.
وی با اشاره به مبنای انسان شناختی سلامت معنوی بر پایه عرفان اسلامی گفت: ماهیت انسان از حیث سلامت معنوی به دو ساحت توجه دارد، یکی ساحت لایهها و ظرفیتهای انسان که نیروهای سلامت زا و بیماریزا را که در برابر محرکها فعال میشوند، تبیین میکند و دیگری ساحت تعامل باورها و کردارها که سرچشمۀ احوال مثبت و اختلالات منفی انسان در هنگام رویارویی با مشکلات و پایۀ هماهنگ کنندۀ قوای انسانی را تبیین میکند.
عضو هیئت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی گفت: قلب دو وادی در خویش دارد، وادی نفسانی که خاستگاه قوه های جهل است و دارای دو لایۀ طبع و نفس است و وادی روحانی که خاستگاه قوه های عقل است و دارای دو لایۀ روح و سرّ است. وادی روحانی نام آن جهت و بعد جان و دل است که از وابستگی به بدن رهاست و ملکوتی است. این وادی وادی اشواق یعنی منطقۀ گرایش و خواهش روح و سرّ است. مرز دو وادی نفسانی و روحانی عقل و قلب است.
وی افزود: ساحت دوم تأثیر متقابل باورها و کردارها شامل تأثیر باورها بر کردارهای ظاهری و بدنی؛ تأثیر کردارهای قلبی و درونی بر کردارهای بدنی؛ تأثیر کردارهای بدنی بر کردارهای قلبی و تأثیر کردارهای ظاهری و باطنی بر باورهااست.
وی درپایان اظهار کرد: زمانی انسان میتواند از بیماری معنوی بگریزد و به سلامت معنوی دست یابد که پس از شناخت وادیهای نفسانی و روحانی و لایههای شش گانۀ طبع، نفس، عقل، قلب، روح و سرّ و قوای عقل و جهل، بتواند مطالبات هر یک از آن لایه ها و قوه ها را در جهت توحیدی و الهی سامان دهد و هماهنگ سازد و بر اساس آن به زندگی خویش معنا و هدف بخشد و برای هماهنگ سازی لایه ها و قوه ها و معنادهی به زندگی باید باورها و رفتارهای خویش را بر اساس اصول عقلی و تعالیم دینی تنظیم کند
