یادداشتی از حجت‌الاسلام سیدمحمد حسن جواهری عضو هیات علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه
نکاتی درباره مهندسی حجاب در عصر نبوی؛
۱٫ حکم حجاب با نماز و سایر احکام یک تفاوت بنیادین دارد و آن نماد بودن آن است. اگر فردی نماز نخواند نمی‌توان از ترک نماز او مطلع شد مگر این که در وقت کامل نماز با او همراه باشد و به او تذکر بدهد, لیکن اگر زنی در جامعه اسلامی در خیابان بدون حجاب راه برود, غیر مسلمان تلقی می‌شود؛ بنابراین, ممکن است برای ترک نماز مجازاتی تعیین نشود ولی برای ترک حجاب بشود. البته حجاب در خارج از جامعه اسلامی در حکم احکام فردی است و داستان خود را دارد.
۲٫ به دلیل نماد بودن آن, نظام و حکومت اسلامی در برابر آن وظایفی دارد و می‌باید با وضع قوانینی نسبت به اجرا و برقرار بودن آن اقدام کند.
۳٫ در زمان پیامبر اکرم ص اجرای حکم حجاب به دلیل شرایط ویژه جامعه آن روز نیاز به پاداش و مجازات نداشت, لیکن ممکن است به تشخیص حاکم جامعه اسلامی عصر حاضر به چنین پاداش‌ها و مجازات‌هایی نیاز باشد, تشخیص این مسئله وابسته به شرایط هر عصر است. توضیح این‌که در زمان پیامبر اکرم ص و حتی پیش از اسلام در دوران جاهلیت حجاب کامل حتی با نقاب ویژه همسران افراد قدرتمند و ثروتمند جامعه عرب آن روز بود؛ وقتی اسلام حکم حجاب را اعلان کرد, در حقیقت راه را برای ورود زنان عادی جامعه عرب به منطقه ویژه باز کرد و از این رو کسب اعتبار و تمایز با دون‌پایگان (کنیزها که ممنوع الحجاب بودند) خود به خود به سوی رعایت حجاب حرکت کردند. البته حضور پیامبر اکرم ص و جو معنوی حاکم بر جامعه اسلامی در آن عصر نیز به این حرکت تسریع بخشید و بدون هیچ مخالفتی این حکم اجرا شد. تأخیر در اعلان حکم حجاب نیز به این مسئله مربوط است که در ذیل به آن اشاره می‌شود.
۴٫ حکم حجاب در دو مرحله نازل شد:
*یکم: در مرحله نخست یعنی حدود سال چهارم پنجم بعد از هجرت حکم حجاب ابتدایی نازل شد؛ حجاب ابتدایی چیزی شبیه به همین مانتو روسری بود. این حکم در آیات ۳۰ و ۳۱ و ۶۰ سوره نور نازل و جزئیات آن روشن شد:
– آیات ۳۰ و ۳۱ سوره نورالف) قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ یحْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ ذَالِکَ أَزْکىَ لهَمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا یَصْنَعُونَ؛ وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بخُمُرِهِنَّ عَلىَ جُیُوبهِنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیر أُوْلىِ الْارْبَهِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُواْ عَلىَ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَ لَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یخُفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُواْ إِلىَ اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکم تُفْلِحُونَ.
– آیه ۶۰ سوره نورب) وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ الَّاتىِ لَا یَرْجُونَ نِکاَحًا فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُنَاحٌ أَن یَضَعْنَ ثِیَابَهُنَّ غَیر مُتَبرَّجَتِ بِزِینَهٍ وَ أَن یَسْتَعْفِفْنَ خَیرٌ لَّهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ.
*دوم: در مرحله دوم حکم حجاب کامل (آیه ۵۹ سوره احزاب) در حدود سال هفتم یعنی دو سه سال بعد از حکم حجاب ابتدایی نازل شد و دیگر بعد از آن هیچ حکمی در باره حجاب نازل نشد و حکم حجاب کامل بر همگان ابدی باقی ماند.
– یَأَیها النَّبى قُل لّأزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَالِکَ أَدْنىَ أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَ کاَنَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا.
در این حکم با توجه به این که پیش‌تر تکلیف جزئیات روشن شده بود, سخنی از جزئیات نیست؛ البته برای نازل شده آن مقدماتی نیاز بود که طی دو سه سال فاصله بین حجاب ابتدایی و حجاب کامل فراهم شد که فرصت بیان آن‌ها نیست.
۵٫ چنان‌که اشاره شد, مانتو و روسری و یا حتی مانتو و مقنعه مصداق حجاب کامل نیست و با مماشات نهایتاً چیزی بین حجاب ابتدایی و کامل است. توضیح این‌که: در آیه حجاب کامل آمده است: « یُدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ » اما باید توجه داشت که «یدنین» با «الی»، «من» و «لام» به کار می‌رود نه «علی»؛ بنابراین، فعلی در تضمین است که می‌توان از ماده وضع یا لصق در نظر گرفت؛ یعنی:
- یدنین و لا یلصقن علیهن.
– یدنین و لا یضعن علیهن.
هر یک را در نظر بگیریم به موجب بلاغت تضمین حجاب کامل چیزی است که نه به بدن بچسبد و نه از آن فاصله بگیرد و تنها حجابی که در زمان ما از چنین ویژگی‌هایی برخوردار است چادر و عبای زنانه عربی است که نه کامل به بدن می‌چسبد و نه از آن فاصله می‌گیرد.
