به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر قاسم ترخان مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه در گفت وگو با شفقنا درباره شیوه و روش امام رضا(ع) در مبارزه با فساد، اظهار کرد: برای پاسخ به این سوال باید ابتدا به چند نکته اشاره کنم، اول اینکه شیوه های مبارزه با فساد به تناسب شرایط و موقعیت ها و همچنین نوع فساد متفاوت خواهد بود. منظور از شرایط و موقعیت ها این است که آیا امام رضا(ع) دارای قدرت سیاسی است؟ و آیا حضرت مبسوط الید هستند؟ طبیعتاً امامی که مبسوط الید باشد، شیوه مبارزه با فسادش متفاوت با امامی که مبسوط ید نیست، خواهد بود لذا امام علی(ع) به جهت اینکه قدرت سیاسی در اختیارش بود و از امکانات سیاسی و حکومتی برخوردار بود، نسبت به سایر اهل بیت(ع) که از این امکان بهره مند نبودند، در مبارزه با فساد شیوه های متفاوتی داشت.
منشأ فساد در اخلاق و رفتار، اندیشه هاست
وی ادامه داد: نکته دوم اینکه نوع فساد هم متفاوت است. معنای فساد در تقابل با اصلاح است و عرصه های بسیاری از جمله اندیشه، اخلاق و رفتار را شامل می شود به عبارت دیگر یک اندیشه، اخلاق و رفتار می تواند فاسد باشد لذا باید شیوه های متفاوتی را برای مبارزه با فساد در هر یک از عرصه ها اتخاذ کرد؛ اگرچه ما معتقدیم این سه (اندیشه، اخلاق و رفتار) به صورت طولی بر هم ترتب دارند و منشأ فساد در رفتار، فساد در اخلاق و منشأ این دو فساد در اندیشه است. به عبارت دیگر زمانی که اندیشه منحرف و از حالت اعتدال خارج می شود، اخلاق را هم تحت تأثیر خود قرار می دهد و رفتار را در عرصه های مختلف دگرگون و فاسدانه می کند.
وی بیان کرد: رفتار را می توان به حوزه های مختلف مانند عبادات، اقتصاد و سیاست و… تقسیم کرد که فساد در هر یک از این حوزه ها قابل نفوذ است، به عنوان مثال عبادتی مانند نماز بنا به دلایلی باطل می شود، فساد اقتصادی موارد مالی را شامل می شود که باید برای مبارزه با آن شیوه هایی اتخاذ کرد یا سیاست اگر از اعتدال خارج و فاسدانه شد، باید شیوه ای دیگر برای مبارزه با این نوع از فساد در نظر گرفت.
عدم پذیرش مسئولیت در زمان حاکم وقت نوعی از مبارزه با فساد
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه با بیان اینکه امام رضا(ع) به تناسب شرایط و نوع فسادی که با آن درگیر بود، روش و شیوه متفاوتی اتخاذ کرد، گفت: امام رضا(ع) ولیعهدی مأمون را قبول نکردند و بعد از تحکمی که مأمون کرده بود ایشان با شرط خاصی ولایتعهدی را پذیرفت، همین برخورد امام مبارزه با فساد است و می توان این رفتار حضرت را یک شیوه و برخورد با نوعی از فساد مطرح کنیم.
بالاترین فساد می تواند در یک حکومت فاسد و طاغوت باشد
وی افزود: بالاترین فساد می تواند یک حکومت فاسد و طاغوت باشد، حکومتی که رهبران آن از اذن الهی برخوردار نیستند و حکومتشان، حکومت فاسقانه و فاجرانه است که حکومت بنی عباس و بنی امیه این چنین بود و امام رضا(ع) با این حکومت فاسد موجود در آن زمان به مبارزه پرداختند.
حکومت طاغوت می تواند اندیشه، اخلاق و رفتار را تحت تأثیر خود قرار دهد
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه اظهار کرد: حکومت طاغوت می تواند اندیشه، اخلاق و رفتار را تحت تأثیر خود قرار دهد. گستره فساد افکنی از ناحیه حکومت طاغوت فراوان است و از این جهت مبارزه با حکومتی که آثار فسادانگیز بسیاری دارد در اولویت قرار می گیرد. از سوی دیگر؛ معتقدم اهمیت حوزه اندیشه از حوزه اخلاق و رفتار بیشتر است به دلیل اینکه اندیشه علت و عامل است؛ بنابراین از حیث کارکرد و گستره نفوذ فساد، حکومت طاغوت و از میان عرصه ها، اندیشه در اولویت قرار دارند و امام رضا(ع) با شیوه خاص خود و بنا بر شرایط موجود مبارزه با هر دو نوع فساد یعنی حکومت طاغوت و اندیشه فاسد را در اولویت خود قرار داده است.
ترخان گفت: امام رضا(ع) وقتی ولایتعهدی را پذیرفت، اولین شرط ایشان این بود که در عزل و نصب ها دخالتی نداشته باشد که این شرط پیامی دارد و آن اینکه حضرت حکومت وقت را به رسمیت نمی شناسد و نمی خواهد خود را شریک اقدامات ناپسند آنان کند تا مبادا فردا روزی هر کاری را به نام حضرت انجام دهند. روشن است اگر این امکان برای امام وجود می‌داشت که از مسیر حکومت خدمتی را انجام دهد یقینا چنین می کرد، اما چون آنان به دنبال سوء استفاده از نام امام بودند و قصد داشتند به تعبیر عموم شخصیت و جایگاه امام رضا(ع) را تخریب کنند و اقدامات فاسدانه خود را در لوای پرچم امام انجام دهند، امام رضا(ع) به صراحت شرایط خاصی برای پذیرش ولیعهدی اعلام کرد و در واقع همه نقشه های آنان نقش بر آب شد.
روشی تبیینی امام رضا(ع) برای مقابله با فساد
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه گفت: امام رضا(ع) برای مبارزه با فساد هم در مواجهه با حکومت مأمون و هم در حوزه اندیشه، روش تبیینی داشت و تلاش کرد مکتب اهل بیت(ع) و امامت را تبیین کند و به صورت غیر مستقیم با حکومت طاغوت مبارزه می کردند اگرچه حضرت شیوه توبیخ نیز داشت و در برخی از موارد عده ای را هم توبیخ کرد؛ به عنوان مثال وقتی حاکم وقت به دلیل فتح بخشی از کابل شادمانی کرد، امام وی را توبیخ کرد و فرمود: «از خدا بترس و امت محمد را نیکو سرپرستی کن. اکنون که خلافت در دست شماست، حقوق مسلمانان را ضایع نکن.»
ترخان به نمونه ای از فرمایشات امام رضا(ع) در تبیین امامت و مکتب اهل بیت برای مبارزه با فساد اکبر اشاره و خاطرنشان کرد: حضرت در نیشابور فرمودند: «کَلِمَهُ لا إلهَ إلّا اللّهُ حِصنی فَمَن دَخَلَ حِصنی اَمِنَ مِن عَذابی بِشُروطِها وَ أنَا مِن شُروطِها» امام رضا(ع) در این سخن توحید را عین امامت قرار داد و بیان کرد که اگر به دنبال توحید هستید و می خواهید به خدا برسید باید از مسیر اهل بیت و امامت برسید. امام در موارد مختلفی به تبیین امامت پرداخت به عنوان مثال عبدالعزیز بن مسلم نقل می کند، در مسجد مرو راجع به امامت اختلاف شد و امام در یک سخنرانی مباحث بسیار عمیقی را در تبیین امامت مطرح فرمودند که در منابع روایی ما این سخنرانی وجود دارد.
وی ادامه داد: حضرت رضا(ع) در این فرمایشات به ویژگی های امام اشاره و تبیین کردند که امام کیست. یکی از مسایلی که ایشان در این سخنرانی فرمودند «عصمت امام» بود و اینکه امام دچار لغزش نمی شود و از لغزش و خطا در امان است. به طور کلی حضرت در تبیین ویژگی های امام تعابیر زیاد و زیبایی دارند که به خوانندگان توصیه می کنم این روایات که در کتاب کلینی، جلد یک، صفحه ۱۹۸ و ۱۹۹ وجود دارد را مطالعه کنند. همچنین حضرت رضا(ع) در راستای مبارزه با حکومت طاغوت و فاسد در جلساتی که مأمون ترتیب داده بود، فرق عترت و امت را بیان و به آیات قرآن استدلال کرد و حقانیت اهل بیت را روشن نمود و تلاش داشت اندیشه ها به مسیر درست برگردد چرا که وقتی اندیشه اصلاح شود سایر مسایل و موارد هم اصلاح خواهد شد.
مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه گفت: در راستای شیوه تبیینی امام رضا(ع) برای مبارزه با فساد می توان به نوع وداع حضرت با مرقد پیامبر(ص) اشاره کرد. حضرت ابتدا پاسخ درخواست حاکم مدینه را نمی دهند و از پذیرفتن پیشنهاد حاکمیت خودداری می کنند. پس از آن در چندین نوبت همراه گریه با مرقد پیامبر(ص) وداع می کنند یا به خانواده، بستگان و اقوامشان سفارش می کنند که برای حضرت عزاداری کنند، همه این موارد نشان می دهد که رفتن حضرت به خراسان و مرو به اختیار ایشان نیست و در حقیقت حضرت از این روش به نوعی برای مبارزه با فساد اکبر استفاده کردند.
شیوه مناظره حضرت و مسلمان شدن عِمرانِ صابی
ترخان استفاده امام از شیوه مناظره را در راستای شیوه تبیینی مبارزه با فساد دانسته و بیان کرد: عِمرانِ صابی متکلم بزرگ زمان امام رضا(ع) که ادعا داشت کسی نتوانسته او را در مناظره شکست دهد بعد از مناظره با امام رضا(ع) مسلمان می شود.
مبارزه امام رضا (ع) در ایران اسلامی ما به ثمر نشسته است
وی با اشاره به نظام ولایت فقیه که ادامه همان نظام امامت است، گفت: باید توجه کنیم که حکومت و نظام مبتنی بر ولایت فقیه ادامه همان نظام امامت ارزیابی می شود و در واقع می‌توان اذعان کرد که چنین نظامی از منویات آن امام همام بوده است. اینجاست که می‌توان گفت مبارزه امام رضا (ع) در ایران اسلامی ما به ثمر نشسته است و نظامی جایگزین نظام طاغوت شده است که که آثار و برکات فراوانی دارد. قدر این نعمت را باید دانست و اجازه نداد که فساد در بدنه و اجزای چنین نظامی رخنه کند.
مبارزه با فساد از عهده یک نفر خارج است
عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه گفت: مبارزه با فساد از عهده یک نفر خارج است، انسان هم باید خود مبارزه کند و هم باید کادری را تربیت کند که آن کادر در بدنه جامعه رسوخ پیدا کنند و بتوانند جلوی فساد را بگیرند لذا حضرت رضا(ع) با تربیت شاگردان بسیاری در این مسیر تلاش کرد و شاگردان حضرت نیز در مبارزه با فساد، رفتار و عملکرد بسیار مناسبی از خود بروز دادند.
ترخان به نمونه ای از مبارزه با فساد توسط شاگرد حضرت رضا(ع) اشاره و خاطرنشان کرد: پس از شهادت امام موسی بن جعفر الکاظم برخی از وکلای ایشان که در شهرهای مختلف حضور داشتند اموال فراوانی در اختیارشان بود، آنان برای اینکه این اموال در اختیارشان بماند به جهتی امامت امام رضا(ع) را قبول نکردند و به مذهب باطل واقِفیه روی آوردند. یونس بن عبد الرحمن از جمله شاگردان امام رضا(ع) بود که با این فساد و انحراف مبارزه کرد. تلاش کردند از طریق رشوه مانع مبارزه یونس بن عبد الرحمن با فساد شوند، اما ایشان زیر بار نرفت و ایستادگی کرد. بنابراین با الگوگیری از سیره امام رضا(ع) یکی از شیوه های مناسب برای مبارزه با فساد این است که نیروهای مناسب تربیت کنیم و تلاش و برنامه ریزی داشته باشیم تا در نهایت به موفقیت دست یابیم.
