به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع “مسئله کرونا و نقش خدا در حیات بشر“ توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
ارائه‌دهنده این کرسی علمی حجت الاسلام و المسلمین محمدصفر جبرئیلی به ارائه مطالب خود پرداخت که متن آن در ادامه خدمتتان ارائه می‌گردد:
بشر در کنار نعمت ها و لذت ها، سختی ها ومصیبت هایی هم دیده و خواهد دید کرونا نه اولین ونه آخرین ونه سخت ترین ونه بدترین آنهاست البته در دوران حیات بشر امروز به جهت سرعت درشیوع وگستردگی و دست نیافتن بشر برای قطع ریشه آن هم بدترین وهم سخت ترین است.
درعین این پدیده تاسف بار در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی هم تهدید است و هم فرصت. به طور خاص در عرصه دینی جامعه متدینان را با تهدید مواجه کرد: شبهاتی به برخی از آموزه های دینی وارد شد، دفاع های ضعیفی ازدین و دینداری صورت گرفت وتبیین های ناقص، انحرافی و سلیقه ای از برخی آموزه های دینی ارائه شد. از طرف دیگر در همین عرصه و فرصت هایی ایجاد کرد: معنویت درجامعه بیشترشد، باور به خدا تقویت پیدا کرد و تحلیل های متنوع، روز آمد و کارآمدی ازدین و مقوله های دینی ارائه شد. درباره پیدایش و گسترش این ویروس دیدگاه های متنوع و گاه متضادی ارائه شده است توطئه قدرتها برای تغییر شرائط اقتصادی، دسیسه سیاسی، بی توجهی انسان معاصر به بهداشت و رعایت نکردن محیط زیست و دوری بشر امروزی از خدا و پیامی از طرف خدا برای تذکر به بشر جهت اصلاح رفتارهای اخلاقی و اجتماعی از مهمترین آنهاست.
برای تبیین بهتر بحث طرح مقدماتی راه گشاست
- نقش خدا در نظام هستی به سه صورت امکان پذیربوده و البته واقع هم شده و می شود
الف: تصرف مستقیم خداوند
ب: ایجاد سنت ها وقانون های جاری درنظام هستی و حیات بشری
ج: از طریق وسائط مادی و معنوی
- باید به چند بحث مبنایی مورد تأیید نصوص دینی توجه شود
الف: خداوند علت العلل است
ب: خداوند علم مطلق و بی کران دارد
ج: خداوند اراده و حضور مستمری دارد
د: انسان می تواند سرنوشت خودش را تغییر دهد اشتباه ما اینجاست که برای تبیین نقش خدا از نقش انسان غفلت می کنیم «بنا نیست خدا به جای انسان انجام وظیفه بکند» (مطهری۳۰/۸۹)
- براساس دو مقدمه ذکر شده برای نشان دادن نقش خداوند می توان سه راه کار ارائه کرد:
الف: تبرئه خداوند؛ خدا برای سعادت اخروی بشر است و البته در دنیا هم می‌توان با او راز و نیاز کرد
ب: محکوم کردن خداوند؛ همه چیز را گردن او انداخت اوست که باید همه خرابی ها را درست کند مشکلات را برطرف نماید، حالا که خرابی ها و مشکلات هست پس او به هردلیل محکوم است
ج: تمام اتفاقات در نظام هستی و خود آن یک عمل و فعل است پس باید با تلاش و همت، نسبت به هرکنشی واکنش‌های مناسب نشان داد تا به حذف یا تغییر و یا اصلاح آن توفیق یافت.
- براساس راه کار سوم مقدمه چهارمی لازم می آید و آن توجه به جایگاه نقش انسان در نظام هستی است نصوص دینی گواه آشکاری بر «محوریت انسان» در نظام هستی است به این معنا که تمام این چرخ وفلک آفرینش برمحور وجود انسان می چرخد(لقمان /۲۰) بشر علاوه برنظام تکوین در نظام تشریع هم محور است(شوری/ ۱۳)
مبانی:
۱٫علم مطلق خداوند: او برهمه چیز وهمه حوادث از گذشته، حال و آینده واقف است و هیچ چیزی از اندک و بسیار واز آشکار و پنهان براو پوشیده نیست(یونس/۶۱)
۲٫حضور مستمر: کار آفرینش را هرگز واننهاده وهر روز در کاری نو و جدید است (الرحمن/۲۹) این مبنای قرآنی در رد دو دیدگاه ناصواب درباره نقش خداوند است، الف؛ یهودی‌ها می‌گفتند: خدا از کار آفرینش فارغ شده و نه چیزی برعالم افزوده می‌شود و نه چیزی از آن کم می‌گردد دست خدا از هر گونه تصرفی بسته شده است(مائده/۶۴) خداوند درپاسخ فرمود آنها خود دست بسته‌اند ودست خداوند بازاست و هرکاری که می‌خواهد انجام می‌دهد) مائده/۶۴) ب؛ گروه دیگری ازمسلمانان هستند که معتقدند خدا بعد از آفرینش نظام هستی و انسان همه امور را به انسان واگذار کرده وخود در این امور دخالت نمی‌کند اینان که به خاطر فرار ازجبرگرایی دچار این توهم شده اند
- امکان تغییر سرنوشت: انسان می تواند با اقدامات پیشینی وپسینی در عرصه های مختلف حیات خود و جامعه را دچار تغییر کند اوبا کمک وسائط مادی ومعنوی می تواند سرنوشت خود وجامعه وحتی عملکرد نظام تکوین را در دست خود بگیرد
۱-۳٫ وسائط مادی: خداوند نظام هستی را درتصرف انسان در آورده است به او این توان راداده است تا تمام امکانات هستی را در اختیار خود بگیرد
۲-۳٫ وسائط معنوی: در دو بعد مثبت ومنفی در خدمت انسان قرار دارند او می‌تواند با بهره گیری از آنها سرنوشت خود را در مسیر مثبت یا منفی رقم بزند
الف: مثبت؛ ایمان به خدا(یونس/۹۸) اعراف/۹۶ ، استغفار (نوح/۱۰-۱۲)، توبه، شکرگذاری، احسان، صدقه (نهج البلاغه حکمت/۳۷، خطبه/ ۱۱۰) وصله رحم.
ب: منفی؛ ربا، زنا بی عفتی، رشوه، کسالت و تنبلی
خداکجاست؟
بحث از کجایی خدا راباید در قالب آثار خداباوری جستجو کرد، این خدا چه آثاری در زندگی انسان دارد بحث و بررسی از آثار اعتقاد به توحید موجب شناخت بهتر می‌شود انسان می‌فهمد که توحید چه آموزش روحی، روانی واجتماعی دارد واگر کسی نتیجه گیری و برداشت نادرست و سست کننده و تحذیر‌آمیزی از توحید ارائه کرد می‌توان با تبیین این آثار نظر ناصواب او را تصحیح کرد بعلاوه شناخت درجه موحدان را درپی دارد با آشنایی با آثار توحید می‌توان فهمید که ایمان به توحید چقدر در روح وعمق وجود انسان تأثیر کرده واینکه راه رفته او را به مقصد رسانده است.
پرسش‌ها:
- آیا خداوند به بدبختی و فلاکت مردم راضی است؟
قطعا پاسخ منفی است خداوند خیر محض و رحمت مطلق است به هیچ چیزی که در حق نطام هستی و بویژه حیات بشری شر و آسیب باشد راضی نیست و نه آن را دوست ندارد البته بدیهی است هرچیزی که در نظام هستی پیش می‌آید مشمول علم ومشیت و اراده الهی است «اگر اراده و مشیت او نبود هیچ چیز بوجود نمی آمد»( مطهری۳۰/۸۳) اما هرچیزی که که بوجود آمد حتما مشمول رضایت و حب خداوند نیست. چنانکه در قرآن به صراحت آمده است که خدا به کفر ورزی هیچ یک از بندگانش رضایت ندارد(لایرضی لعباده الکفر) درحالی که همیشه انسان‌های کافر در روی زمین کم نبوده و نیستند.
مراتب فعل الهی
در احادیث متعددی آمده است که :«لا یکون شیء فی السماوات و الأرض الا بسبع:مشیئه، اراده، قدر، قضاء، کتاب، أجل، اذن»
أحادیث دیگری گواه براین مدعاست که هرچیزی درنظام هستی وحیات بشری از جمله افعال و اعمال انسان ها اعم از طاعات و معاصی به قضا وقدر الهی است چرا که صدور هرچیزی دراین نظام وحتی افعال انسان از آن جهت که چیز است تحقق آن درخارج درنهایت در گرو فاعلیت خداوند متعال به عنوان عله العلل است بنابراین فاعلیت مطلق الهی وعله العلل بودن موجب ایمان به نقش آفرینی انکار آن موجب نفی سلطنت مطلقه خداوند می شود، از آن طرف که افعال انسان با قدرت و اراده او به انجام می رسد پس نمی توان منکر نقش اثباتی و یا منفی او در تحقق امور شد. پس نقش خدا در مقام قضا و قدر و علم و مشیت و امر در طاعات و نهی ازمعاصی است ونقش انسان در قدرت واراده برانجام آنهاست که البته قدرت او در انجام امور نیز در طول قدرت الهی است .
- چرا خدا کاری نمی کند؟
پاسخ: خدا کار هم کرده است به تعبیر مشهور خدا نه فقط به انسان ماهی داده است بلکه ماهی گرفتن را هم به او یاد داده است
خدا از سه طریق در جهان هستی و از جمله درحیات بشری نقش دارد :
۱٫تصرف شخصی
- به تسخیر در آوردن امکانات وقوای مادی ومعنوی برای بشر
- ایجاد سنت وقانون هایی برای رشد وتعالی بشر
جهان حقیقتی است که خودش، خودش رابه وجود نیاورده از داخل و از درون نجوشیده بلکه دست قدرتمندی این پدیده‌های گوناگون را آفریده و به وجودآورده است این کارخانه سازنده‌ای و این دستگاه پدید آورنده‌ای دارد انسان به عنوان جزئی از مجموعه جهان آفرینش محکوم قوانین عام و ویژه‌ای است خداوند به عنوان صاحب اختیار عالم همه را با نظم خاصی آفریده و آنها را با سنت‌ها و قانون های منظم و دقیقی بوجود آورده است. سنت‌های خداوند همان قوانین ثابت جهان هستی درعرصه تکوین و تشریع است که همیشه یکسان،عام و غیر قابل تغییر و دگرگونی است. عالم آفرینش تابع قوانین وسنت های مشخصی است
این سنّت ها یا قوانین الهی که در سرتاسر عالم هستی وجود دارند مثل قوانین طبیعی، قانون جاذبه، قانون ستارگان و خورشید و ماه و آمد و رفتِ ماه و خورشید در شبانه‌روز، و قوانینی که در جوامع انسانی وجود دارند هستند، البته اهل مادّه با چشم های کم‌سو نمی توانند این قوانین را درک کنند امّا وجود دارند وقتی که بشرزمینه‌ی این قوانین را به دست خودش فراهم کرد، خدای متعال قانون را محَکَّم می کند. آتش سوزندگی دارد، اما باید زمینه آن را فراهم کرد، آتش را روشن کرد، جسم غیر مرطوب را روی آتش گرفت دراین صورت قانون طبیعی کار خودش را خواهد کرد. آتش خواهد گرفت.
- آیا کرونا زمینه ساز الحاد بشر است؟
به گزارش همشهری آنلاین به نقل از گاردین، یافته‌های نظرسنجی مشترک مدرسه الهیات دانشگاه شیکاگو و خبرگزاری اسوشیتدپرس نشان می‌دهد گرچه کرونا تا امروز جان بیش از ۸۰ هزار شهروند آمریکایی را گرفته و به میلیون‌ها نفر آسیب‌های جدی اقتصادی و مالی وارد آورده است اما مردم معتقدند شیوع بیماری پیامی عمیق‌تر از نابودی جان‌ها و اموال دارد.
حتی برخی از آنها که خدا را می‌پرستند اما به دین نظام‌مند باور ندارند، می‌گویند باید از فراگیر شدن ویروس کرونا درس‌هایی بزرگ‌تر گرفت. ۳۱ درصد از آمریکایی‌های باورمند خیلی زیاد و زیاد و حدود ۳۰ درصد تا حدودی معتقدند ویروس نشانه‌ای برای تغییر کردن انسان است. در میان نژادها، ۴۷ درصد سیاهان بدون توجه به زن و مرد بودن، مدرک تحصیلی و میزان درآمد کووید-۱۹ را نشانه و پیام خدا می‌دانند. این رقم برای لاتین‌ها ۳۷ درصد و برای سفیدپوستان آمریکایی ۲۷ درصد است.
شیوع کرونا باعث شده است تا دو درصد از مردم آمریکا که پیش‌تر به خدا باور نداشتند، ایمان بیاورند و خداباور شوند والبته یک درصد هم می‌گویند با فراگیر شدن بیماری باورشان به وجود خدا سست شده است. با تعطیل شدن برنامه‌های عبادت جمعی، مردم معتقد به شکل آنلاین یا با حضور در خودرو عبادت هفتگی خود را در دوران قرنطینه انجام داده‌اند و ۵۷ درصد هم برنامه عبادت خانگی را هرگز ترک نکرده‌اند. ۲۶ درصد گفته‌اند ایمان و عقیده‌شان با شیوع کرونا قوی‌تر شده است. ۵۵ درصد هم می‌گویند دست‌کم تا حدودی احساس کرده‌اند خداوند آنها را از شر ویروس در امان می‌دارد.
در گزارش کانال تلگرامی ایسپا از کشور ایران چنین آمده است: ۴۸.۴ درصد پاسخگویان اظهار داشته اند در این ایام که کرونا شیوع پیدا کرده اهمیت دین و خداوند برای آنها نسبت به قبل تغییری نکرده است. ۴۷ درصد مردم گفته اند در ایام کرونا، اهمیت دین و خداوند برای آنها نسبت به قبل بیشتر شده است. فقط ۳.۵ درصد گفته اند این اهمیت نسبت به گذشته کمتر شده است. ۱.۱ هم به این سوال پاسخ ندادند.
بدیهی است طرح شبهه به معنای التزام به آن نیست امروز فضای مجازی در طرح شبهات نقش زیادی دارد اما پراکندگی وشیوع آنها به منزله پذیرش آنهانیست برهمین اساس ایده تأسیس الهیات های جدید که در غرب به دنبال حوادث خاص مطرح می شود در جهان اسلام وبه طور خاص درایران ضرورتی نخواهد شد و لذا سخن از «کلام پساکرونا» یا «الهیات پسا کرونا» در اینجا وجهی نخواهد داشت هرچند باید به تناسب شبهات وپرسش ها پاسخ های در خوری ارائه کرد ودانش کلام را از وضعیت موجود به شرائط مطلوبی رساند.
در ادامه این کرسی علمی حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا شاکرین و دکتر قاسم اخوان نبوی به نقد مطالب ارائه شده پرداختند که گزارش آن به زودی منتشر خواهد شد.
