به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع “بحران کرونا و احیاء کارکرد دفاعی و امنیتی مرزها“ توسط گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشگاه روز یکشنبه مورخ ۲۸ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ به صورت مجازی و تحت نرم افزار ادوبی کانکت برگزار شد.
دکتر سید هادی زرقانی دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان ارائه دهنده در ابتدای سخنان خود گفت: مرز بین المللی به پدیده‌ای سیاسی- فضائی اطلاق می‌شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعدی خاص در مقابل حرکت انسان، انتقال کالا، نشر افکار و … مانع ایجاد می‌کند.
وی افزود: همچنان که از تعریف مشخص است دو کارکرد اصلی مرزهای بین المللی شامل مشخص کردن قلمرو اعمال حاکمیت یک دولت و دیگر ایجاد مانع در برابر حرکت غیر مجاز انسان، کالا، افکار و….می باشد.کارکرد اول یعنی مشخص کردن قلمرو اعمال حاکمیت یک حکومت، از گذشته دور تاریخ اعتبار داشته و دارد؛ لکن با تحولات علمی و فناوری جدید و پدیده جهانی شدن کارکرد دیگر مرزها یعنی کارکرد دفاعی-امنیتی و ممانعت از تردد افراد، کالا و …به تدریج با کاهش اعتبار و اهمیت روبرو شد.
زرقانی تاکید کرد: در واقع تحولات علمی و سیاسی و به ویژه گسترش سریع فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی از یکسو و سقوط نظام دو قطبی از سوی دیگر منجر به بروز نظریه هایی چون «دهکده جهانی مک لوهان» و سپس «جهانی شدن و جهانی سازی» شد. گسترش پدیده جهانی شدن و تغییراتی چون بی مکان شدن جریان ها، غیرسرزمینی شدن نهادها و سازمان ها و شکل گیری نوع جدیدی از فضا و روابط اجتماعی منجر به طرح مباحثی چون بی اعتباری مکان، سرزمین، منطقه،مرز و…شد و برخی اندیشمندان از پایان و مرگ جغرافیا سخن راندند. در این فضای جهانی شده مرز های بین االمللی نیز از جمله مفاهیمی بود که اعتبار و کارکرد سنتی خود را از دست داده بود؛ به ویژه نقش مرز به عنوان یک مانع در مقابل تردد انسان، کالا، پول، نشر افکار که کاملا با جهانی شدن دچار تغییر شد. کم رنگ شدن مرزها و هویت های ملی، مطرح شدن نظام امنیت منطقه ای به عنوان بدیل امنیت ملی و شکل گیری اتحادیه های منطقه ای همانند تشکیل اتحادیه اروپا، ایجاد پول مشترک، ویزای مشترک،پارلمان مشترک و …، عوامل اساسی دیگری بود که بر بی اعتباری کارکرد دفاعی و امنیتی مرزهای بین کشورها افزود و بسیاری از اندیشمندان از بی اعتباری و مرگ مرزها به عنوان یک عامل هویت بخش و مشخص کننده قلمرو اعمال حاکمیت ملی سخن راندند. طبیعتا در چنین فضایی کشورهایی که به فکر تقویت ابعاد کنترلی و دفاعی مرزهای خود بودند مورد انتقاد جدی قرار می گرفتند که نمی توانند در مقابل سیل عظیم جهانی شدن ها مقاومت نمایند.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه گفت: برخلاف این روند و در طی دو دهه گذشته وقوع وگسترش بحران های سیاسی، قومی، بهداشتی و…در مناطق مختلف جهان بار دیگر بحث امنیت ملت ها را در داخل مرزهای ملی مطرح کرد.تهدید شیوع بیماری های کشنده جنون گاوی، سارس، ابولا، در کنار گسترش ناامنی هایی مانند ظهور داعش و گسترش تروریسم بین المللی کم کم کشورها را متوجه این واقعیت کردکه در هنگام بروز این بحران ها هر کشوری فارغ از اینکه عضو چه نوع اتحادیه و نظام منطقه ای باشد در درجه اول به دنبال رفع تهدید از ملت خود و تامین منافع ملی خود است. این چنین بود که کشورهای همسایه و عضو اتحادیه برای مقابله با این بحران به سرعت مرزهای خود را بستند و قواعد کنترلی بسیار سختی در مرزهای خود ایجاد کردند و طبیعتا دامداران انگلیسی و کشاورزان ایتالیایی و ….قربانی اصلی این بحران ها بودند.همچنین ظهور فتنه داعش و گسترش شدید اقدامات تروریستی (به عنوان تهدیدی با منبع پنهان) در کشورهای اتحادیه اروپا ، بار دیگر کشورهای این اتحادیه را متوجه امنیت ملت خود کرد و مقامات این کشورها کم کم بر دستیابی به امنیت ملی از مسیر امنیت منطقه ای به تردیدافتادند و ما در طی چند سال گذشته شاهد احیاء مجدد کارکرد دفاعی و امنیتی مرزها در اتحادیه اروپا (به عنوان نماد بی اعتباری مرزها) بودیم .بدین ترتیب در طی سه سال گذشته در بسیاری از مناطق جهان از جمله در اتحادیه اروپا بار دیگر احداث تاسیسات ، موانع و دیوارهای فیزیکی و مجازی کنترل مرز در دستور کار قرا رگرفت تا کشورها با تقویت مرزهای خود و کنترل شدید آن مانع از ورود منابع تهدید به قلمرو سرزمین خود شوند.
سید هادی زرقانی افزود: در چنین شرائطی شیوع ویروس مهیب و ناشناخته کرونا در جهان همچون تیر خلاصی بود بر ایده کم اعتباری هویت و منافع ملی و مرگ مرزها و ترجیح امنیت منطقه ای بر امنیت ملی. بدین ترتیب با شیوع سریع این ویروس مرگبار در سراسر جهان (و در فضایی آخر الزمانی)، حکومت ها وکشورها دست به اقداماتی زدند که کاملا بر خلاف مسیری بود که در چارچوب فضای جهانی شده ترسیم کرده بودند.تقریبا تمام کشورها حتی در اتحادیه اروپا به سرعت مرزهای خود را به طور کامل بستند، ورود و خروج کالاها به شدت محدود شد، به ویژه تدابیر سخت گیرانه ای برای ممانعت از صدور کالاهای ضروری به کشورهای همسایه ایجاد شد. حتی با وجود مرگ و میز بالا درکشورهایی مانند ایتالیا و اسپانیا برخی کشورها چون آلمان با درصد ابتلا بسیار کمتر ، اجازه صدور کمک های بهداشتی را به این کشورها ندادند؛ موضوعی که خاطره تلخ آن تا مدت ها در حافظه مردم ایتالیا و اسپانیا (اعضای اتحادیه اروپا) خواهد ماند. اتباع خارجی از کشورها اخراج شدند و کار به جایی رسید که حکومت ها برای تامین منافع ملی و امنیت ملت خود از دزدان دریایی سومالی سبقت گرفته و دزدی هوایی را در پیش گرفتند و چنین شد که در مسیر رساندن اقلام بهداشتی به کشورهای درگیر و در معرض خطر مرگ، اقلام بهداشتی توسط کشورهای توسعه یافته به سرقت رفت.
وی تصریح کرد: به نظر می رسد در جهان پس از کرونا، ملت ها و حکومت ها در مورد ماهیت و کارکرد مفاهیمی چون امنیت ملی، منافع ملی، کارکرد مرز،منابع جدید قدرت و تهدید، نظام های منطقه ای،همگرایی، توسعه و… بازنگری اساسی خواهند داشت. تجربه دردناک مرگ تعداد زیادی از شهروندان ملت های ایتالیا و اسپانیا به دلیل کرونا در مقایسه با تلفات انسانی محدود برخی دیگر از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، این ذهنیت تلخ را در حافظه های آنها ماندگار خواهد کرد،که گویی منافع مشترک ملت ها و حصول امنیت ملی از مسیر امنیت منطقه ای سرابی بیش نبوده است. علاوه براین در سال های اخیر احزاب و دولت های راست افراطی با شعارهای نژاد پرستانه،بیگانه ستیز، ضدیت با مهاجران و به خصوص آسیایی ها و مسلمانان و… توانستند موفقیت های چشمگیری را در برخی کشورهای اتحادیه اروپا داشته باشند. به نظر می رسد این گونه تجربیات تلخ در این ایام، در روی کار آمدن بیشتر این نوع احزاب و دولت های افراطی در جهان پس از کرونا تاثیر زیادی داشته باشد.در صورت تحقق این وضعیت، سیاست های نژاد پرستانه و ملی گرایانه افراطی این احزاب و دولتها و ضدیت آنها با مهاجران و اتباع سایر کشورها در تشدید کارکرد دفاعی- امنیتی مرز در این کشورها تاثیرزیادی خواهد داشت.
