به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سومین جلسه از درس‌گفتار اقتصاد مقاومتی با رویکرد حمایت از کالای ایرانی برگزار شد؛ آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح مطالب بیان شده از سوی حجت‌الاسلام دکتر احمدعلی یوسفی مدیر گروه اقتصاد اسلامی پژوهشگاه است:
در ابتدای جلسه پرسش های اصلی و فرعی اساسی این موضوع که در جلسات پیش ارائه شده بود، مرور شد.
پرسش اصلی فقهی: با توجه به شرایط فعلی اقتصاد ایران ـ جنگ تمام عیار اقتصادی که متوجه ملت ما است ـ حکم فقهی حمایت از کالای ایرانی و پرهیز از مصرف کالاهای خارجی چیست و چگونه می‌توان حمایت از کالای ایرانی و نیز پرهیز از مصرف کالاهای خارجی را در چارچوب موازین فقهی محقق نمود؟
پرسش‌های فرعی مرتبط:
- مقصود از کالای ایرانی چیست؟
- منظور از «حمایت از کالای ایرانی» چیست؟
- مقصود از کالای خارجی کدام است؟
- آثار و پیامدهای مصرف کالاهای خارجی در شرایط فعلی چیست؟
- آثار و پیامدهای حمایت از کالاهای داخلی چیست؟
- حکم فقهی مصرف کالاهای خارجی در شرایط فعلی براساس ادله اولیه و ثانویه چیست؟
- حکم فقهی واردات و مصرف کالاهایی که مشابه داخلی دارند براساس ادله اولیه و ثانویه چیست؟
- حکم فقهی مصرف کالاهای داخلی در شرایط جنگ اقتصادی براساس ادله اولیه و ثانویه چیست؟
در ادامه حجت الاسلام یوسفی به تبیین مفهوم «حمایت از کالای ایرانی» پرداخت و گفت: منظور از «کالا» در شعار «حمایت از کالای ایرانی» کالای تولیدی ایرانی است. یعنی هم کالای تولیدی نهایی، هم واسطه‌ای و اولیه را شامل می‌شود. این حمایت، با مصرف آن کالا در داخل ایران و صادراتش به خارج از ایران صورت می‌گیرد. پس با در نظر گرفتن این هدف می‌توان گفت: «حمایت از کالای ایرانی یعنی خریداری و مصرف پایدار کالای تولید شده ایرانی توسط هر فرد ایرانی یا غیر ایرانی».
- مقصود از کالای ایرانی
یکی از امور مهم در عملیاتی کردن شعار «حمایت از کالای ایرانی»، تعیین کالای ایرانی و داخلی است. یعنی به چه کالایی و با چه خصوصیاتی کالای ایرانی اطلاق می‌شود؟ علت اهمیت تعیین کالای ایرانی این است که محتوای شعار سال ۱۳۹۷، حمایت از کالای ایرانی است. بنابراین باید کالای ایرانی مشخص باشد تا مردم اعم از مصرف کنندگان و تولید کنندگان، دولت و نهادهای حاکمیتی با اقدامات و امکانات خود از کالای ایرانی حمایت کنند.
اگر کالاهای ایرانی با طیف گسترده از خصوصیاتی وجود داشته باشند، در حالی که امکانات لازم برای حمایت از همه انواع کالاهای ایرانی با خصوصیات گوناگون موجود نباشد، امکانات حمایتی به چه طیفی از کالاهای ایرانی باید اختصاص پیدا کند تا بیشترین حمایت از کالاهای ایرانی در جنگ اقتصادی محقق شود؟
برای روشن شدن مطلب، لازم است به پرسش‌های زیر توجه شود:
۱. اگر طراحی تولید کالایی در ایران و به وسیله نیروی متخصص ایرانی انجام شود، اما سایر مراحل تولید آن در خارج از ایران صورت گیرد، آیا می‌توان گفت آن کالا ایرانی و داخلی است؟
۲. اگر کالایی در ایران و به وسیله نیروهای کار ایرانی تولید شود، هر چند طراحی آن در خارج از ایران صورت گرفته باشد، آیا آن کالا را می‌توان گفت کالای ایرانی و داخلی؟
۳. اگر کالایی در داخل ایران طراحی و تولید شود، هرچند همه نیروهای کار آن ایرانی نباشند، می‌توان گفت آن کالای تولیدی، کالای ایرانی است؟
۴. اگر کالایی نشان تجاری (برند) ایرانی داشته باشد، کافی است که نام کالای ایرانی و داخلی داشته باشد؛ هرچند در خارج از ایران طراحی و تولید شده باشد؟
۵. اگر کالایی در داخل ایران به صورت کامل یا بخشی از آن مونتاژ شود کالای ایرانی است؟
۶. اگر کالایی در داخل ایران توسط کارگر ایرانی تولید شود، هرچند تمام مواد اولیه آن خارجی باشد، می‌توان گفت کالای ایرانی است؟
پرسش‌های زیاد دیگری درباره اینکه چه کالایی و با چه خصوصیاتی ایرانی است مطرح است؛ چگونه باید به نتیجه روشنی رسید؟ آیا می‌توان با تعیین و پیگیری اهداف اقتصادی به نتیجه رسید؟ از باب مثال اگر هدف، رشد اقتصادی باشد، تولید کالایی که به ارزش افزوده ملی منتهی شود و به رشد اقتصادی ایران کمک کند، نام کالای ایرانی و داخلی خواهد داشت و باید حمایت شود؛ یا اگر هدف اشتغال باشد تولید هر کالایی با هر کیفیتی به ایجاد و افزایش اشتغال منتهی شود، کالای ایرانی است، پس باید به روش‌های گوناگونی مورد حمایت قرار گیرد. همچنین اگر هدف استقلال اقتصادی باشد، تولید کالایی که زمینه استقلال اقتصادی را فراهم کند، نام کالای ایرانی اطلاق شود و حمایت گردد؟
بنابراین ابهامات و پرسش‌های فراوانی برای یافتن پاسخ پرسش «به چه کالایی و با چه خصوصیاتی کالای ایرانی گفته می‌شود» مطرح است. در ادامه، پاسخ همین پرسش پیگیری می‌شود.
یک. تعیین کالای ایرانی براساس شاخص‌های آن
به نظر می‌رسد به طیف گسترده‌ای از کالاها با شاخص‌های زیر می‌توان نام کالای ایرانی اطلاق کرد:
۱. نام تجاری (برند) ایرانی داشته باشد: طراحی و تولید کامل آن (اعم از ساخت قطعات و ساخت نهایی) در ایران، با سرمایه و نیروی کار ایرانی انجام شود و بازاریابی و توزیع آن نیز توسط ایرانی صورت گیرد.
۲. نام تجاری ایرانی داشته باشد: بخشی از طراحی آن در ایران و بخش دیگرش در خارج از ایران صورت گیرد، اما تولید کامل آن در ایران، با سرمایه و نیروی کار ایرانی انجام شود و بازاریابی و توزیع آن نیز توسط ایرانی صورت پذیرد.
۳. نام تجاری ایرانی داشته باشد: تمام طراحی آن در خارج از ایران صورت گیرد، اما تولید کامل آن در ایران، با سرمایه و نیروی کار ایرانی انجام شود و بازاریابی و توزیع آن نیز توسط ایرانی صورت گیرد.
۴. نام تجاری ایرانی داشته باشد: با هر یک از سه فرض (طراحی کامل در ایران، یا خارج از ایران و یا بخشی در ایران و بخش دیگر آن در خارج از ایران)، بخشی از قطعات آن در ایران و بخش دیگرش در خارج از ایران تولید شود، اما ساخت نهایی آن در ایران صورت گیرد و بازاریابی و توزیع آن توسط ایرانی انجام شود.
۵. نام تجاری ایرانی داشته باشد: با هر یک از سه فرض (طراحی کامل در ایران، یا خارج از ایران و یا بخشی در ایران و بخش دیگر آن در خارج از ایران)، قطعات آن به طور کامل در خارج از ایران تولید شود، اما ساخت نهایی آن (مونتاژ) در ایران صورت گیرد و بازاریابی و توزیع آن توسط ایرانی انجام شود.
۶. نام تجاری ایرانی داشته باشد: با هر یک از سه فرض (طراحی کامل در ایران، یا خارج از ایران و یا بخشی در ایران و بخش دیگر آن در خارج از ایران)، تولید قطعات آن (کامل در ایران، یا خارج از ایران، یا بخشی در ایران و بخشی در خارج از ایران)، اما ساخت نهایی آن در خارج از ایران صورت گیرد و بازاریابی و توزیع آن توسط ایرانی انجام شود.
۷. نام تجاری ایرانی داشته باشد: تمام خصوصیات شماره ۶ را داشته باشد، تنها بازاریابی و توزیع آن توسط غیر ایرانی صورت گیرد.
ممکن است فروض دیگری با شرط نام تجاری ایرانی داشتن، مطرح باشد. همچنین همه فروض مطرح با نام تجاری ایرانی، می‌تواند با نام تجاری خارجی و غیر ایرانی نیز مورد توجه باشد. بنابراین طیف گسترده‌ای از کالاها با خصوصیات و شاخص‌های گوناگونی می‌تواند نام کالای ایرانی داشته باشد و اطلاق نام کالای ایرانی بر آنها نیز خلاف متعارف نباشد.
به نظر می‌رسد کامل ترین مصداق کالای ایرانی فرض اول است و حمایت لازم و کامل از کالای ایرانی، با خرید و مصرف این نوع کالای ایرانی صورت می‌گیرد؛ اما در دنیای امروز که اغلب کالاهای صنعتی دارای ترکیباتی از مواد اولیه یا قطعاتی هستند که یا امکان تولید آن در یک کشور وجود ندارد یا به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست که همه اجزای یک کالای صنعتی اعم از مواد اولیه و قطعات آن در یک کشور تولید شود.
چون در این شرایط، تولید کنندگان آنها با هزینه‌‌های زیادی مواجه می‌شوند و نمی‌توانند در بازارهای عرضه، شرایط با ثباتی پیدا کنند و در نهایت مجبورند از بازار خارج شوند و به ورشکستگی برسند. البته هر چه به فروض بعدی نزدیک‌تر شویم و یک کالا با خصوصیات کمتری از ویژگی‌های بیان شده نام کالای ایرانی به خود بگیرد و به عبارت دیگر از مصداق کامل کالای ایرانی فاصله گرفته شود، شرایط آسان‌تر می‌شود، اما از سوی دیگر ممکن است حمایت لازم و کامل از کالای ایرانی صورت نگیرد.
بنابراین براساس چه شاخصی کالای ایرانی باید تعیین شود تا با خرید و مصرف آن، حمایت لازم و کامل از کالای ایرانی صورت گیرد؟ اگر مصداق کامل کالای ایرانی در همه موارد قابل دستیابی نباشد، کدام شاخص‌ها با چه معیاری باید ترجیح داده شوند؟
به نظر می‌رسد با توجه به طیف گسترده‌ای از شاخص‌های کالای ایرانی، برای اینکه حمایت واقعی از کالای ایرانی صورت گیرد، باید با معیار اهداف حمایت از کالای ایرانی به دنبال ترجیح شاخص‌ها رفت. اما اهداف حمایت از کالای ایرانی چه هستند و کدام هدف نسبت به سایر اهداف در اولویت قرار می‌گیرند؟
دو. تعیین کالای ایرانی براساس اهداف حمایت
دشمن وقتی جنگ تمام‌عیار اقتصادی علیه ملت ایران را دنبال کرده است، به یقین قصد دارد تا ثبات و امنیت معیشتی و اقتصادی ملت ایران را ناامن کند. با ناامن و بی‌ثبات کردن معیشت و اقتصاد ایران، ممکن است ملت ایران در فشار شدید اقتصادی و معیشتی قرار گیرد و به دنبال آن، اراده جدی ملت ایران در مبارزه با استکبار جهانی تضعیف شود.
در صورت ادامه فشار و تشدید آن، اراده ملت هر روز ضعیف‌تر گردد و سرانجام تن به خواسته‌های استکبار دهد و در جنگ اقتصادی، دشمن بر ملت ایران غلبه کند. بنابراین برای مقابله با این جنگ اقتصادی و برای ناکام گذاشتن دشمن باید کاری در حوزه اقتصادی صورت گیرد که اقتصاد و معیشت ملت ایران دچار ناامنی و بی‌ثباتی نگردد. یکی از این اقدامات به یقین حمایت از کالای ایرانی به معنایی است که پیشتر بیان شد. یکی از آثار، بلکه اهداف مهم حمایت از کالای ایرانی، تامین امنیت و ثبات اقتصادی ایران و زندگی مردم است.
بنابراین براساس این هدف می‌توان معیاری برای تعیین کالای ایرانی مشخص کرد. خرید و مصرف پایدار هر طیفی از کالاهایی که بتواند هدف بیان شده را تامین کند، کالای ایرانی است و باید از آن حمایت شود. وقتی با معیار بیان شده حمایت از کالای ایرانی صورت گیرد، خرید و مصرف هر کالای ایرانی که بیشتر بتواند آن هدف را تامین کند باید در اولویت جدی حمایت قرار گیرد و امکانات حمایتی به سمت آن نوع کالاها سوق پیدا کند.
با توجه به مطالب بیان شده در تعیین نوع کالای ایرانی، از آنجایی که طیف گسترده‌ای از کالاها با نام کالای ایرانی ممکن است معرفی شوند، کالاهایی که همه خصوصیات کالای ایرانی را دارند باید در اولویت حمایت قرار گیرند.
بنابراین برای اینکه کالاهای ایرانی به گونه‌‌ای تعیین شوند تا حمایت هدفمند از آن صورت گیرد باید براساس قاعده «الاهم فالاهم» اقدام کرد. یعنی حمایت از هر کالای ایرانی در هر مقطعی بیشتر بتواند آن هدف را تامین کند در اولویت قرار می‌گیرد و امکانات اقتصادی و غیر اقتصادی باید برای حمایت از آن اختصاص پیدا کند.
پس اگر مرکز استاندارد ایران بخواهد استانداردی برای تعیین کالای ایرانی اعلام کند تا از آن حمایت صورت گیرد، نباید برای طیف گسترده‌ای از کالاهای تولیدی ایرانی، یک نوع علامت استاندارد اعلام نماید، بلکه باید با علائم مختلفی کالاهای ایرانی را اعلام نماید. هر کالایی که حمایت از آن نسبت به سایر کالاها بیشتر بتواند آن هدف را تامین کند، علامت خاص و برتر باید داشته باشد.
