علوم انسانی اسلامی شامل وصف ایدئولوژیک نیست

نه علوم انسانی و نه اسلام شامل وصف ایدئولوژیک نیست

برخی‌ها معتقدند دلیل بازنگری و تامل در علوم انسانی غربی و بیگانه و معارض پنداشتن آن، ناشی از ایدئولوژیک اندیشی است یعنی تلقی منفی از ایدئولوژی به معنای نوعی نگاه اعتقادی، جزم اندیشانه و متعصبانه. به این معنای مارکسی از ایدئولوژی، مبحث علوم انسانی اسلامی اصلا ایدئولوژیک نیست زیرا اساسا اسلام مشتمل بر ارزش‌های دلبخواهانه، نامعقول و غیرمنطقی نیست یعنی ما اسلام را آگاهی کاذب نمی‌دانیم که در نتیجه، برخی مدعی ایدئولوژیک بودن علوم انسانی اسلامی به معنای کاذب بودن آن بشوند.

نکته دیگر اینکه علوم انسانی خاستگاه سیاسی و حاکمیتی نیز نداشته است زیرا ریشه‌های آن به قبل از انقلاب نیز باز می‌گردد یعنی هم در ایرانِ پیش از انقلاب، تلاش‌های مرحوم شریعتی و شهید مطهری واجد این نوع دلالت‌ها هستند و هم در جهان اسلامِ پیش از انقلاب نیز این اهتمام و التفات وجود داشته است. البته باید به این نکته توجه کرد که یکی از خاستگاه‌های شکل‌گیری دغدغه علوم انسانی اسلامی، هویت تاریخی و فرهنگی ماست زیرا این احساس شکل گرفت که تجویزهای علوم انسانی غربی با سبک زندگی مومنانه، متدینانه و ایرانی ما همسو نیست یعنی به نوعی شبیه تعبیری که آل احمد درباره غرب زدگی بکار برد.

همچنین بحث علوم انسانی اسلامی واجد سرچشمه‌های معرفتی و شناختی است یعنی ما احساس کردیم که جهان معرفتیِ برخاسته از علوم انسانی غربی با جهان معرفتی ما نه تنها متفاوت بلکه متضاد است یعنی فارغ از وجوه دیگری که عرض کردم، ما حتی نمی‌توانیم در مقام تصادف و تصادم، گزاره‌های معرفتی علوم انسانی غربی را در نسبت با جهان معنایی خودمان بپذیریم و به اتحاد برسانیم. با این نگاه، بنده معتقدم که شاید بتوان جرقه‌های بحث علوم انسانی اسلامی و تصادم دو جهان معناییِ متفاوت را به رساله “حرمت مشروطه” شهید شیخ فضل الله نوری بازگرداند یعنی هنگامی که شیخ شهید می‌گفت:« تقنینِ مندرج در مشروطه، تقنین عرفی است و ما چنین تقنینی نداریم، وکالت مطرح شده در فضای مشروطه قرار دارد و ما همچین وکالتی نداریم، تساوی حقوق در ضمن مشروطه مطرح است و ما اینگونه تساوی را در اسلام نداریم.» شیخ فضل الله این تصادم‌ها را درک کرد و اساسا حکم به حرمت مشروطه داد.