به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه در گفت‌وگو با ایکنا، با تاکید بر اینکه اندیشمندان مختلف معمولا در زمان‌های مختلف سنت‌ها را ابتنای مبانی خود قرار می‌دهند، بیان کرد: اگر غیر از این باشد طبیعتا حجیت اندیشه‌های آن‌ها محل ابهام قرار خواهد گرفت لذا عمدتا اگر اندیشمند نکته‌ای را بیان می‌کند بر رویکرد سنت تاکید مضاعف دارد.
ایزدهی ادامه داد: از آن جایی که هر زمان و هر جامعه‌ای اقتضائات خاص خود را دارد و اندیشه‌ها را باید در بستر جامعه لحاظ و روز آمد کرد اندیشمندان معمولا در کنار بحث سنت، روزآمدی را نیز مورد نظر قرار می‌دهند.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه بیان کرد: با توجه به اینکه مدرنیته محدود برای یک اندیشه خاص نیست و برای همه اندیشه‌ها ترویج می‌شود لذا اندیشمندان باید نسبت به این پدیده اعلام موضع کنند و از طرف دیگر با توجه به اینکه هنجارهای حاکم بر اساس مولفه و عناصر مدرنیته شکل گرفته باید نسبت به این عناصر نیز تعیین تکلیف کنند.
مروری بر تقابل اندیشه‌های سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و مرحوم نائینی
وی گفت: در نظام اسلامی به صورت خاص در فقه وقتی مدرنیته وارد ایران شد از آغاز در زمان مشروطه دو گونه مواجهه با آن اتفاق افتاد؛ مرحوم نائینی جوهره مدرنیته را نمی‌پذیرند اما از مولفه‌های آن برای دوری و از بین بردن استبداد حاکمان قاجاری استفاده می‌کنند و مولفه‌های مدرنیته مانند تفکیک قوا، احزاب، قانون اساسی، انتخابات و پارلمان را به غرض محدود کردن اختیارات سلطان به کار گرفته و تصریح می‌کنند که این مولفه‌ها نقطه آرمانی فقهی و سنت ما نیست اما می‌توان از آن‌ها برای خروج از مشکل استبداد استفاده کرد.
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه ادامه داد: در نقطه مقابل مرحوم نائینی، شیخ فضل‌الله نوری قرار دارند که هم‌چنان بر سنت تاکید می‌کنند و بر این باور هستند که عناصر مدرنیته مبتنی بر علوم حاکم بر مدرنیته است و در مولفه‌های به کار گرفته شده مدرن، روح مدرنیته جاریست و برای جامعه تبعاتی به ارمغان می‌آورد.
امام با وجود استفاده از مدرنیته ساختار نظری مدرنیته را نپذیرفت
حجت‌الاسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی با اشاره به اینکه در زمان مشروطه، مولفه‌های مدرنیته در خدمت جلوگیری از استبداد استفاده شد و نظام آرمانی اسلامی در آن جا وجود نداشت، اظهار کرد: در زمان انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره) حکایت دیگری آغاز شد و هنر مرحوم امام خمینی در عرصه فقه و اندیشه این بود که در ذیل نظام ولایت فقیه، مقولاتی مانند انتخابات، احزاب و تکفیک قوا و.. را به کار می‌گیرند اما ساختار کلی مدرنیته و پشتوانه فقهی و نظری مدرنیته را نمی‌پذیرند.
وی افزود: مرحوم امام خمینی(ره) در نظام فقهی آرمانی ولایت که ولایت فقیه نیز زیرمجموعه آن قرار می‌گیرد مولفه‌های مدرنیته را بازخوانی کردند برای مثال در موضوع انتخابات، امام فرمود: روش ما در محدوده ارزش انتخابات است نه این که انتخابات موجب ارزش شود بلکه ارزش‌ها درون‌دینی است هم‌چنین تفکیک قوا را به مثابه استفاده از عناصر تخصصی حاکمیت و کمک به نهاد ولایت فقیه، اجرا و استفاده کردند.
ایزدهی یادآور شد: هنر مرحوم امام خمینی(ره) این بود که ضمن تفحص بر محتوای سنتی ذیل نظام آرمانی، مولفه‌های مدرنیته را به کار گرفته، بازخوانی و بازنویسی کردند لذا رویکرد اندیشه امام از یک جهت مبتنی بر سنت قرار دارد پس پایا، حجت و مبتنی بر ارزش‌های دینی است و از یک طرف پویاست زیرا قابلیت بازخوانی بر اساس شرایط و اقتضائات جامعه را دارد و توانسته نظام سیاسی را کارآمد و کاربردی ارائه کند.
افزودن رویکرد دینی به ابزارهای مدرنیته
وی تصریح کرد: جمع‌آوری مرحوم امام(ره) بین سنت و مدرنیته به گونه‌ای شکل گرفته که محتوا از آن سنت و از عناصر مدرن بازخوانی و بازنگری شده متناسب با هنجارهای حاکم اسلامی نیز استفاده شده‌است لذا امام برخلاف برخی افراد که از مولفه‌های مدرنیته حذر کردند، فاصله نگرفت و بر اساس اقتضای جامعیت و جاودانگی دین اسلام مقولات بشری را از مدرنیته اخذ و رویکرد دینی و درون دینی به آن اضافه کرد.
حجت‌الاسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی: نظام مطلوب امام خمینی(ره) نظامی مبتنی بر سیره ثابت و سنت‌های ماندگار ماست لذا مرحوم امام بحث نظام سیاسی را از ولایت فقیه آغاز می‌کنند و برای اولین بار موضوع ولایت فقیه را در حوزه نجف مطرح می‌کنند و ولایت فقیه را دامنه و امتداد ولایت خدا و پیامبر و امامان می‌دانند و وظایف و کارویژه‌های حکومت را نیز در همین راستا عنوان کردند.
وی بیان کرد: حکومت صرفا برای اداره زندگی مردم نیست بلکه برای هدایت آن‌ها به سمت سعادت معنوی است البته به معنای رویکرد مادی نیز هست اما به آن محدود نمی‌شود و تحول در عرصه فرهنگی و دینی و توسعه دین‌داری در جهان را نیز پیگیری می‌کند.
ایزدهی با اشاره به اینکه امام در موضوع حکومت، از نظر محتوا، هر آن چیزی را که متخذ از سیره پیامبر و امیرالمومنین است، مطرح کردند و حرف جدیدی ارائه ندادند افزود: عده‌ای عقیده داشتند در عصر غیبت، حکومت دینی نباید برگزار شود و باید در خانه منتظر امام زمان(عج) بمانیم و گناه نکنیم اما امام(ره) معتقد بود انتظار یعنی مهیا کردن بستر و شرایط ظهور امام زمان(عج) و لذا حکومت اسلامی را ایجاد کردند.
ساختارسازی و نهادسازی توسط امام
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه یادآور شد: امام در خصوص تصدیق ماهیت حکومت دینی و نظام سیاسی روزآمد در عصر حاضر ساختار سازی و نهادسازی انجام دادند به این معنا که حکومت را به ساختار مشخصی تحت عنوان جمهوری اسلامی تبدیل کردند و نهادهای مختلف رسمی مثل سه قوه، نهادهای تابع مانند سپاه، صداوسیما و شورای انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی قرار دادند.
ایزدهی افزود: امام حوزه اختیارات فقیه را به مثابه امر پرچالش مطرح کردند اینکه آیا اختیارات فقیه به صورت محدود است یا اینکه متناسب با امام معصوم برای اداره مطلوب جامعه است که در این مورد بحث ولایت مطلقه فقیه و مصلحت را عنوان کردند که طبیعتا اگر مصلحت‌اندیشی مبتنی بر دین نباشد معضلات نظام قابل حل نخواهد بود لذا مصلحت متناسب با ارزش‌های دینی مطرح می‌کنند که مصلحت اهل سنت و مصلحت فرصت طلبی نیست.
وی با اشاره به اینکه مرحوم امام خمینی(ره)، نظام اسلامی را برای این که بتواند در سالیان متمادی بر اساس این ساختارها، اهداف، هنجارها و نهادها توسعه یابد، مهندسی کردند، گفت: پیامبر ۱۳ سال در مدینه ساختارسازی و نهادسازی‌ها را انجام دادند و بعدها به تمدن بزرگی در جهان تبدیل شد و بخش بسیاربزرگی از جهان را در بر گرفت، مرحوم امام نیز ساختارها، بسترها، نهادها، قوانین و ظرفیت‌ها را مهیا کردند تا این که نسل بعدی بر اساس نظام مهندسی بتوانند این کار را از اجمال به تفصیل تغییر دهند و زمینه فراگیرشدن آن را برای جامعه جهانی و ایجاد تمدن نوین اسلامی فراهم کنند.
مردم صاحب اختیار نظام هستند
حجت‌الاسلام دکتر سیدسجاد ایزدهی با اشاره به اینکه امام در مرحله اندیشه و عمل به رای و نظر مردم توجه ویژه داشتند، بیان کرد: مرحوم امام همواره در طول انقلاب مردم را صاحب انقلاب فرض کرده و ایشان در مراحل بقا، پیروزی انقلاب، جنگ، سازندگی و اقتصاد و..با پشتوانه مردم رفتار کردند اما چیزی که موجب می‌شود مرحوم امام را در مرحله عمل این‌گونه با تکیه بر مردم قلمداد کند، بینش ایشان است که مردم‌سالاری دینی را فراهم و باور به حضور مردم را در اندیشه امام ایجاد می‌کند.
امام مصلحت را در برابر اراده مردم قرار نداده است
رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه با اشاره به اینکه در اندیشه حکومت دینی کسانی بر این باور بودند که حکومت از بالا به پایین باید هر آن‌چه که هست را بر اساس مصلحت مردم لحاظ کند، تصریح کرد: امام(ره) مصلحت مردم را در نقطه مقابل با خواست مردم قرار نداده یعنی امام نهاد حاکمیت را بر اساس اراده مردم و در محدوده مصلحت مردم لحاظ کرده‌است.
وی ضمن بیان اینکه موضوع مردم سالاری دینی هم جمهوری است و هم اسلامی و این دو نقطه در تقابل با یک‌دیگر قرار ندارند، افزود: به تعبیر مقام معظم رهبری این‌ها دو روی یک سکه هستند و ولی فقیه نه تنها مسئول حفاظت از دین بلکه حراست از جمهوریت نظام است که عملا در زمان مرحوم امام(ره) این اتفاق افتاد و ایشان هم حافظ مرزهای اسلام و آرای مردم بودند و هم از دین نظام حفاظت می‌کردند.
وجه تمایز انقلاب اسلامی
ایزدهی با اشاره به اینکه هنر امام در تحقق نظام بر جمهوری اسلامی بودن آن است که هم جمهوریت را لحاظ کند هم اسلامی بودن آن را، گفت: شاید انقلابی را در جهان سراغ نداشته‌باشیم که بلافاصله بعد از انقلاب یک آرای عمومی برگزار و قانون اساسی ایجاد کند و قانون اساسی را در گرو رای مردم قرار دهد و این را تبدیل به یک قانون مورد قبول همه مردم کند زیرا در حکومت‌ها وقتی انقلاب می‌شود تا مدتی کودتا، سکوت و نظامی‌گری است اما امام با باور به مردم فضای مناسبی را ایجاد کردند.
وی یادآور شد: امام همواره بر انتخابات و مردم‌مداری تاکید و بر همین اساس رفتار کردند و بقای نظام را در گرو حمایت مردم نسبت به این نظام می‌دانند که طبیعتا مردم چون به تعبیر امام(ره) صاحب اختیار نظام فرض شدند و رای و نظر مردم تاثیرگذار است پس مردم نظام را از خودشان می‌دانند و نسبت به آن احساس وظیفه می‌کنند و نگه خواهند داشت چنان‌چه در زمان‌های مختلف مانند جنگ، ایجاد انقلاب، بحران‌ها و مشکلات نیز مردم برای بقای نظام تلاش کردند.
