به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر محمد محمدرضایی سردبیر فصلنامه علمی- پژوهشی قبسات پژوهشگاه که از محضر حضرت آیت‌الله العظمی سبحانی کسب فیض کرده و از شاگردان نزدیک این مرجع تقلید شیعیان به شمار می‌رود در گفت وگو با شفقنا به تشریح ویژگی‌های شخصیتی آیت‌الله سبحانی پرداخت و گفت: حضرت آیت‌الله سبحانی فقیه بزرگواری هستند که اشراف بالایی بر فقه و اصول، فرق و مذاهب، ملل و نحل، تاریخ اسلام، تفسیر قرآن و کلام و مسائل جدید کلامی دارند در حقیقت ایشان عالمی ذی‌وجوه و صاحبنظر در عرصه‌های مختلف هستند که نظیر ایشان را در تاریخ کم می‌توان پیدا کرد.
امام خمینی صفت صاحب الفکر الثاقب را در مورد آیت‌الله سبحانی به کار برده اند
او به بیان اجمالی از زندگی علمی این مرجع تقلید شیعیان پرداخت و گفت: آیت الله سبحانی متولد ۲۰ فروردین ماه ۱۳۰۸ شمسی هستند و از محضر اساتیدی چون آیت الله العظمی بروجردی، آیت الله سید محمد حجت کوه کمره ای، امام خمینی، مرحوم علامه طباطبایی و مرحوم محقق داماد و…..استفاده کردند. ایشان اولین فردی بودند که تقریرات اصول امام خمینی(ره) را نوشتند و امام خمینی در ابتدای کتاب تهذیب الاصول که در حقیقت تقریرات ایشان است، صفت صاحب الفکر الثاقب را در مورد آیت الله سبحانی به کار می برند درحالیکه ۲۸ سال بیشتر نداشتند.
سردبیر فصلنامه علمی- پژوهشی قبسات پژوهشگاه ادامه داد: متن عربی که امام خمینی از عنوان «صاحب الفکر الثاقب» برای آیت الله سبحانی به کار بردند اینگونه است:«بسم الله الرحمن الرحیم؛ الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین و لعنه الله علی اعدائهم اجمعین. و بعد من الله تعالی هذا العبد اتفاق صحابه جم من الافاضل و عده من الاعلام ایدهم الله تعالی و منهم العالم العلم التقی صاحب الفکر الثاقب والنظر الصائب الآغا میرزا جعفر السبحانی التبریزی و فقه الله تعالی لمرضاته و کثرالله امثاله و لقد جد واجتهد فی تنقیح مباحث الالفاظ من بحث هذا الفقیر بحسن سلیقته و توضیحها بجوده قریحته فصار بحمدلله و له المنه صحیفه کافله لمهمات المسائل… فی تاریخ ۲۴ شهر ربیع المولود ۱۳۷۵ ق. روح الله الموسوی الخمینی».
دلسوز جامعه هستند و تلاش می‌کنند در حدّ توان، نیازهای علمی جامعه را برطرف کنند
او در خصوص ابعاد شخصیتی آیت الله سبحانی ابراز داشت: حضرت آیت الله سبحانی مصداق بارز آیات سوره عصر بویژه این آیه شریفه که«الا الذین آمنوا و عملوالصالحات…» است؛ تمام کارهای ایشان در جهت تقویت ایمان و عمل صالح است، وقت خود را تلف نمی کنند و تلاش می کنند وقت خود را صرف قرآن، دروس حوزوی و نیازهای فکری اجتماع کنند. حتی گاهی ما به ایشان می گوئیم چرا استراحت نمی کنید؟ می گویند: استراحت من در همین بحث هایی است که دارم انجام می دهم. ویژگی دیگر ایشان، عالم به زمان بودن است؛ بسته به نیازهای زمان، چه در حوزه و چه در عرصه اجتماع، کارهای تحقیقی خود را ارائه می دهند، کتاب هایی که برای حوزه و دانشگاه نوشته اند موید این مطلب است. ایشان دلسوز جامعه هستند و تلاش می کنند در حدّ توان، نیازهای علمی جامعه را برطرف کنند.
محمدرضایی از آیت الله سبحانی به عنوان عالم جامع الاطراف یاد کرد و افزود: ایشان احاطه خوبی به مباحث مختلف فقه، اصول، تفسیر، کلام، عقاید، مسائل جدید کلامی، فرق و ملل دارند و به همین جهت از ایشان شخصیتی استثنائی ساخته که می توانند در مسائل مختلف اظهار نظر صحیحی انجام دهند.
اموال و موسساتی که دارند را وقف عامّه کردند و چیزی برای خود نگذاشتند
او یکی دیگر از ویژگی های آیت الله سبحانی را زهد این مرجع تقلید شیعیان ذکر کرد و گفت: ایشان سعی می کنند از وجوهات حوزه استفاده نکنند و تنها از عایدی زحمات خود استفاده می کنند ضمن اینکه اموال و موسساتی که دارند را وقف عامّه کردند و چیزی برای خود نگذاشتند. درواقع زندگی زاهدانه ای دارند و خیلی کم معونه هستند، اینگونه نیست که زندگی ایشان از سطح متوسط پائین طلاب فراتر برود بلکه زی طلبگی و الگوبودن خود را برای دانش پژوهان حفظ کردند. حتی ایشان می گفتند که برخی مواقع طوری بود که ما شاید ۴۰ روز نمی توانستیم گوشت بخوریم اما با شور و شوق، کارهای علمی خود را انجام می داده و عاشق علم و تحقیق و حوزه بودند.
خیلی مواظبت می‌کنند که ریخت و پاش و اسراف نشود، به حداقل اکتفا می‌کنند
سردبیر فصلنامه علمی- پژوهشی قبسات پژوهشگاه بر دقت نظر آیت الله سبحانی در زمینه رعایت بیت المال تاکید کرد و گفت: ایشان در مسائل مالی خیلی دقت می کنند، از اسراف به شدت پرهیز می کنند به گونه ای که اگر ببینند لامپی اضافه بر نیاز روشن است، خودشان خاموش می کنند. خیلی مواظبت می کنند که ریخت و پاش و اسراف نشود، به حداقل اکتفا می کنند و کارهای خود را پیش می برند. سعی می کنند زندگی ساده و مختصری داشته باشند و دلیل این حساسیت شاید استفاده موسسه از بودجه بیت المال در برخی مواقع است که دقت می کنند از آن مقدار نیاز استفاده نشود، حتی در اتاق ایشان می روید این مساله قابل مشاهده است که از وسایل و تجهیزات تا جایی که عمر آنها به پایان نرسیده و خراب نشده، استفاده می کنند.
او با بیان اینکه اگر مردم از شیوه زندگی بزرگان و عالمان دین اطلاع پیدا کنند واقعا شیفته می شوند، گفت: این بزرگان از بروز و ظهور این مسائل اجتناب می کنند اما ما وظیفه داریم که به اطلاع مردم برسانیم که اینگونه نیست که برخی گمان می کنند بلکه بسیار ساده زیست هستند. به یاد دارم در ایام تابستان، هوا بسیار گرم بود و ایشان با لباس نازکی بودند، به ایشان گفتم که هوا خیلی گرم است، به ییلاق بروید، ایشان در پاسخ گفتند که همه طلبه ها که نمی توانند بروند، ما هم مانند آنها. لذا گرما را تحمل کرده و کارهای علمی خود را به انجام می رسانند.
تبادل کتاب با علمای اهل سنت دارند و در محافل علمی آنها حضور می‌یابند
محمدرضایی در خصوص ارتباط آیت الله سبحانی با دیگر مذاهب اسلامی بیان داشت: این مرجع تقلید ارتباط بسیار خوبی با اهل سنت دارند، مقاله می نویسند و مکاتباتی با علمای اهل سنت دارند و سعی می کنند روی مشترکات تاکید کنند و نقاط اختلافی را با زبان لیّن و نرم با آنها صحبت کنند. بحث های علمی ایشان خیلی متقن و مستدل ارائه می شود. تبادل کتاب با علمای اهل سنت دارند و در محافل علمی آنها حضور می یابند. ارتباط رسمی با الازهر ندارند اما برخی نامه نگاری ها صورت گرفته و صحبت می کنند حتی در صورت تمایل آنها، منعی بابت صحبت و مناظره از سوی آیت الله سبحانی نیست. ایشان با توجه به تسلطی که به زبان عربی دارند، در قامت عالم شیعی بین المللی می توانند بحث کنند و در حقیقت مصداق بارز «جادلهم بالتی هی احسن» هستند.
او درخصوص ارتباط آیت الله سبحانی با حوزه های علمیه نجف و خراسان گفت: ارتباط ایشان با این دو حوزه بزرگ خوب است، این مرجع تقلید هر تابستان به مشهد می روند و در مدرسه نواب کلاس درس می گذارند و با علمای آنجا ارتباط برقرار می کنند. معمولا ده روزی که به مشهد می روند، کارهای علمی انجام می دهند. با حوزه علمیه نجف هم ارتباط دارند و کتاب هایی ارسال می شود و مطالبی که می نویسند برای علمای نجف ارسال می کنند و متقابلا آنها هم مطالب علمی خود را برای آیت الله سبحانی می فرستند و از هم مطلع هستند.
اولین فردی هستند که تفسیر موضوعی را نوشته و ترویج کردند
سردبیر فصلنامه علمی- پژوهشی قبسات پژوهشگاه در مورد نوآوری های فقهی این مرجع تقلید ابراز داشت: به صورت جزئی نمی توانم وارد این حوزه شوم اما نوآوری های خوبی در عرصه فقه دارند که باید بررسی دقیق تری نسبت به این مساله انجام دهیم، ایشان هم در عرصه کلام، هم در عرصه فقه، هم در عرصه اصول و هم در عرصه تاریخ ابتکارات و خلاقیت های خوبی دارند و سعی می کنند نوآوری در کارهایی که بیان می کنند داشته باشند. در خصوص نوآوری های ایشان در عرصه فقه، اصول، تفسیر، کلام جدید و… باید کتاب هایی نگاشته شود اما اجمالا در همه این حوزه ها نوآوری دارند. در حوزه تفسیر، اولین فردی هستند که تفسیر موضوعی را نوشته و ترویج کردند، الان هم مشغول نوشتن تفسیر ترتیبی هستند و ۱۵-۱۶ جلد آن چاپ شده و بقیه هم در دست چاپ است.
ایشان مرجعی هستند که نسبت به مسائل جامعه و شبهات فقهی- اصولی که مطرح می‌شود، پاسخ می‌دهند
او بیان داشت: به عقیده من، ایشان تنها مرجعی است که نسبت به مسائل جامعه و شبهات فقهی- اصولی که مطرح می شود، پاسخ می دهند، معمولا مقالات روزنامه ها را نگاه می کنند و اگر شبهه ای باشد، خدمت ایشان آورده می شود و مورد مداقه قرار می دهند، مقاله می نویسند، نقد می کنند و آن فکر صحیح را ارائه می کنند مثلا در بحث دیه زن و مرد، ارث زن و مرد یا بنای عقلا و حقوق بشر، هم شبهه را خوب بیان کرده و هم پاسخ مستدل ارائه می دهند و در این عرصه پیشگام هستند.
حضرت آیت‌الله سبحانی از مشکلات علمی که در جامعه وجود دارد، ناراحت هستند
محمدرضایی تصریح کرد: آیت الله سبحانی عاشق کار خودشان هستند و وظیفه خودش می داند تا جایی که جان در بدن دارد در راه تقویت معارف اسلامی کوشش و تلاش کند و از این جنبه الگو هستند، شاید مصداق آیه ۱۲۸ سوره توبه باشند که «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَئُوفٌ رَحیمٌ». حضرت آیت الله سبحانی از مشکلات علمی که در جامعه وجود دارد، ناراحت هستند و سعی می کنند که در این زمینه ها هرچند که بتوانند گامهای مثبتی را بردارند.
اتقان فکری، مستدل سخن گفتن و استنباط براساس روش صحیح و حساس بودن نسبت به مسائل اقتصادی، حفظ زی طلبگی و اخلاق نیکو در برخورد با پژوهشگران و شاگردان را ویژگی های آیت الله سبحانی است
او اتقان فکری، مستدل سخن گفتن و استنباط براساس روش صحیح و حساس بودن نسبت به مسائل اقتصادی، حفظ زی طلبگی و اخلاق نیکو در برخورد با پژوهشگران و شاگردان را ویژگی های آیت الله سبحانی برشمرد و تاکید کرد: مراجع عظام تقلید تالی تلو ائمه معصومین هستند و به دلیل همین ،قرآن کریم می فرماید«کسانی که ایمان و عمل صالح داشته باشند، خداوند مهر آنها را در دل دیگران قرار می دهد». این مراجع عظام تقلید هم مصداق این فرموده قرآن هستند که هم تلاش می کنند ایمان خود را تقویت کنند و هم همه کارهایشان مصداق عمل صالح است و در نتیجه وقتی مردم آنها را مشاهده می کنند، محبت اینها در دل مردم تقویت می شود و این سبب اقتدار و مرجعیت علمی آنها خواهد شد.
بدون تظاهر و بدون تابلو کارهای خود را انجام می‌دهند
سردبیر فصلنامه علمی- پژوهشی قبسات پژوهشگاه در مورد سلوک سیاسی آیت الله سبحانی ابراز داشت: ایشان سیاست باز نیستند و آنچه که مباحث دینی اقتضا می کند، آن را بیان کرده و در تقویت دین تلاش می کنند، ایشان بارها می گویند اگر کسی واقعا در جهت تقویت مبانی دین تلاش می کند باید کمکش کرد و مهم نیست که از چه حزبی باشد؛ سعی می کنند اصل و اساس نظام و رهبری را تقویت کنند، اگر اشکالی باشد ایشان نامه می نویسند و بیان می کنند و رهبر انقلاب اسلامی هم با آغوش باز می پذیرند و سعی می کنند انتقادات ایشان را مورد توجه قرار دهند، در رفع آن بکوشند و دستور لازم را می دهند. به نظرم ارتباط در این عرصه بسیار خوب است و باید عالمان دین ما حقیقت طلب بوده و در رفع نیازهای جامعه بکوشند. چندوقت پیش خدمت رهبر انقلاب بودیم و من ویژگی هایی را برای حضرت آیت الله سبحانی بیان کردم و ایشان هم گفتند یکی از خصلت های مورد توجه آیت الله سبحانی این است که بدون تظاهر و بدون تابلو کارهای خود را انجام می دهند درحالیکه برخی افراد هنوز کاری انجام نشده، تابلویی می برند و غوغا می کنند. ایشان قصد قربت می کنند، از تظاهر خودداری کرده و سعی می کنند وظیفه خود را انجام بدهند.
آیت‌الله سبحانی در متن سیاست هستند اما سیاست باز نیستند
او تصریح کرد: آیت الله سبحانی در متن سیاست هستند اما سیاست باز نیستند؛ سیاست چیزی غیر از این نیست که ارزش های اسلامی و مبانی دینی را در جامعه تقویت کرده و دین را در جامعه ترویج دهیم و عدالت را در جامعه پیاده کنیم. پیامبر اکرم(ص) می فرماید:«امرت لاعدل بینکم؛ من مامور به ترویج عدالت در بین شما شدم». کسی که در مسیر ترویج و تقویت عدالت بکوشد و در راه تعلیم کتاب و حکمت تلاش کند، این عین سیاست است. کسی که در راه ترویج آموزه های دین تلاش خستگی ناپذیر داشته باشد، عین سیاست است.
از هرگونه افراط و تفریطی جلوگیری می‌کنند
محمدرضایی در مورد راهبرد این مرجع تقلید برای مبارزه با فرقه گرایی مذهبی گفت: ایشان تمام تلاش خود را برای تقویت مکتب اهل بیت(ع) انجام می دهد و بالتبع چون ما مکتب شیعه ای داریم که درون آن اعتدال نهفته است لذا از هرگونه افراط و تفریطی جلوگیری می کنند و با گروههای مذهبی که از مسیر اسلام خارج شده اند، کتاب نوشته و نقد می کنند. مثلا در بحث داعش، ایشان راجع به ایمان و کفر بحث هایی دارند و عنوان می کنند خون کسی که ادعا کند خدا و پیامبر را قبول دارد، حرمت دارد و کسی نمی تواند آسیبی به وی برساند لذا با داعش و وهابیت به دلایل اعتقادی مخالفت می کردند، با هرکسی که از مسیر صحیح اسلامی انحراف پیدا کنند، دلسوزانه گوشزد می کنند و گاها نامه های خصوصی و اجتماعی می نویسند و به طورکلی سیاسی کاری در این زمینه ندارند و سکوت نمی کنند.
حکومت اسلامی نباید هیچ اقلیتی را از ترویج مذهب خود برای پیروان خود باز دارد
او در مورد رویکرد آیت الله سبحانی نسبت به اقلیت های دینی و مذهبی بیان داشت: به نظر ایشان، «یکی از عوامل پیشرفت تمدن اسلامی، تاکید اسلام بر همزیستی مسالمت آمیز با پیروان دیگر مذاهب بوده است، اسلام حقوق اقلیت های دینی را محترم می شمارد و به مسلمانان توصیه می کند که با آنها خوش رفتاری کنید، در روابط اجتماعی با ایشان عادلانه عمل کنند، همانگونه که قرآن می فرماید: «با اهل کتاب جز با شیوه احسن مجادله نکنید». ایشان در یکی از کتابهای خود در مبانی حکومت اسلامی روایتی را از قول پیامبر(ص) نقل می کنند که «هرکس به یک ذمّی آزاری برساند، من دشمن او می شوم و در روز قیامت از او انتقام خواهم گرفت.» قانون اسلام حکم می کند که حکومت اسلامی باید حافظ جان و مال و ناموس و شرف اقلیتهای مذهبی باشد و کلیساها و عبادتگاههای آنها را حفظ کند و انها بتوانند آزادانه شعائر و مراسم مذهبی خود را به جا بیاورند. حکومت اسلامی نباید هیچ اقلیتی را از ترویج مذهب خود برای پیروان خود باز دارد. از لحاظ قضایی کاملا آزاد هستند و در منازعات و دعواها می توانند به دادگاه های خود مراجعه کنند و اگر دادگاهی نداشتند یا با افراد مسلمان، اختلافی پیدا کردند می توانند به دادگاه اسلامی مراجعه کنند و قاضی موظف است برپایه عدالت حکم کند. یک فرد از اقلیت مذهبی هم می تواند از حاکم اسلامی شکایت کند همانگونه که در مورد حضرت علی(ع) اتفاق افتاد».
باید مراجع ما در بیت خود، کارها و موضع‌گیری‌هایشان بسیار مراقب باشند
سردبیر فصلنامه علمی- پژوهشی قبسات پژوهشگاه در خصوص آینده مرجعیت گفت: براساس فرموده قرآن کریم، ما در مسائل دینی باید به مراجع خویش رجوع کنیم اما از طرفی دشمنان ما دائما تبلیغات و سعی می کنند کوچکترین مشکل در مرجعیت شیعه را برجسته کرده و جوانان ما را از مرجعیت دور کنند که باید مراجع ما در بیت خود، کارها و موضع گیری هایشان بسیار مراقب باشند و با توجه به پیچیدگی های جامعه امروز باید مشاوران دلسوزی در عرصه های مختلف داشته باشند و در موضع گیری های خود از مشورت آنها بهره ببرند. باید مردم و جوانان را آگاهی دهیم که ذهنشان نسبت به مراجع تقلید و روحانیت مشوش نشود چون اینها حافظان اسلام هستند. در مقابل تبلیغ دشمنان، ما هم باید سجایای مراجع تقلید شیعه و دلسوزی های پدرانه آنها برای جامعه و بی اعتنایی شان به دنیا را بیان کنیم. باید اطلاع رسانی بیشتری در این جهت صورت گیرد که مراجع ما زی طلبگی را حفظ می کنند و سعی می کنند مطابق سیره علوی رفتار کنند تا مبادا قشر جوان از عروه الوثقی دور شوند. مرجعیت یک امر عقلانی است و در هر حوزه و عرصه ای وجود کارشناس و یک مرجع امری بدیهی است و معتقدم قدرت و عظمت مرجعیت در آینده بیشتر خواهد شد و مکر دشمنان خنثی شده و به خود آنان بازخواهد گشت.
محمدرضایی در پایان به نقل خاطره ای از حضرت آیت الله سبحانی پرداخت و اینگونه توضیح داد: روزی جلسه ای در یکی از استان ها بود و به ایشان اصرار داشتند که باید در آن جلسه حضور پیدا کند. ابتدا تمام میهمانان در هتلی که به این منظور تهیه شده بود رفتند، ایشان بعد از اینکه یک شب را در آن هتل اقامت کردند، گفتند که اینجا دیگر جای ما نیست، در شان ما نیست که در چنین جایی باشیم و چنین غذایی بخوریم و باید از اینجا برویم. من همراه ایشان بودم. قبلا در آن استان رفقای قدیمی داشتند، زنگ زدند، به اتفاق هم به منزل مرد و زن کهنسالی رفتیم، غذای خیلی ساده و مختصری تهیه کردند، ایشان گفتند این غذا بهتر از آن غذاهای هتل است. بنابراین مساله بیت المال برای ایشان خیلی اهمیت دارد که مبادا به ناروا خرج شود و خودشان هم پرهیز می کنند.
بارها عنوان کردند که خیلی از مسائل را باید بیاموزم و هیچ ابایی از سئوال کردن ندارند
او تاکید کرد: تواضع علمی ایشان برای من خیلی درس است، من یکی از شاگردان کوچک ایشان هستم اما خیلی احترام می کنند. تشریفاتی که برخی گمان می کنند، ندارند. ایشان بارها عنوان کردند که من در بسیاری مسائل استاد هستم اما خیلی از مسائل را باید بیاموزم و هیچ ابایی از سئوال کردن ندارند.
سردبیر فصلنامه علمی- پژوهشی قبسات پژوهشگاه خاطره دیگری از ایشان نقل کرد و گفت: کتابی را می خواستیم تحت نظارت ایشان بنویسیم، ایشان تعبیری داشتند با این مضمون که افتخار می کنم اسم من کنار اسم شما باشد. این درحالی است که در سطح جامعه برخی اساتید دانشگاهی رغبتی به انجام کارهای مشارکتی با دانشجویان ندارند.
