به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آخرین نشست از سلسله نشست‌های کتاب‌خوان تخصصی مطالعات فضای مجازی با عنوان «آینده پژوهی»، با همکاری مشترک مرکز مطالعات فضای مجازیِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با حضور دکتر احسان کیانخواه، دکتر مهدی اسلامی و آقای کمیل خجسته، در کانون اندیشه جوان برگزار شد.
در این نشست احسان کیانخواه با اشاره به انتشار کتاب «جهان مسطح است» اثر تاماس. ال فریدمن در سال ۲۰۰۶ گفت: فریدمن که یک روزنامه‌نگار و مستندساز آمریکایی است که در بخشی از این کتاب با ارائه گزارش خود از سفر او و تیم مستندسازی‌اش به هندوستان و مشاهدات شان از بازار و پیشرفت متحیر کننده هند در عرصه فناوری اطلاعات، مدل و ایده‌های بسیار و جدیدی از انواع فعالیت های مجازی و به خصوص موضوع «مسطح بودن دنیا» را مطرح می‌کند.
کیانخواه در این باره توضیح داد: نویسنده اثر خود را با نقلی از کریستوف کلمب آغاز می‌کند؛ او می‌گوید دنیا برخلاف کشف کریستف کلمب پیش می‌رود و خود را از کروی شکل بودن به سمت و شکل مسطح تغییر می‌دهد. دنیای امروز با پدید آمدن سه نسل از فناوری ارتباطاتی و به تعبیر فریدمن، انقلاب جهانی، به شکل مسطح و هموار شدن پیش می‌رود و میلیون‌ها انسان به طور همزمان با یکدیگر ارتباط صوتی و متنی و تصویری دارند.
وی افزود: دوران اول از ۱۴۹۲ میلادی، که کریسفت کلمب سفر اکتشافی دریایی خود را آغاز کرد و دنیای قدیم و جدید را رو در روی هم قرار داد و تا ۱۸۰۰ میلادی طول کشید. دوم، تقریبا از ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ میلادی طول کشید و با رکود بزرگ و جنگ جهانی اول و دوم، دچار وقفه شد. دوره سوم اما جهان را از مقیاس کوچک به ریز تقلیل داد و هم زمان زمین بازی را هموار کرد. فریدمن نیرو محرکه دنیای سوم را «پلتفرم» دنیای مسطح می‌نامد؛ دنیایی که در آن همه مردم بدون هیچ حد و مرزی با هم در ارتباط هستند.
کیانخواه با اشاره به توجه ویژه این کتاب به اقتصاد سایبر، ادامه داد: نویسنده در بخش دیگری از این کتاب، به ده نیروی تسطیح کننده جهان اشاره می‌کند و آغاز این روند را فروپاشی دیوار برلین می‌داند که از آن به عنوان آغاز جهانی اندیشیدن بشر یاد می‌کند که این روند با تولد و راه اندازی اینترنت و وب، نرم‌افزارهای گردش کار، آپلود، آتسورس، آفشور، تدارکات، اینسورس، اینفورم و غیره ادامه می‌یابد.
وی ادامه افزود: «دنیا مسطح است» در فصل‌های آخر خود از مناطق و کشورهای توسعه نیافته و غیرمسطح می‌گوید که گرفتار بیماری و فقر هستند که حاصل این وضع، شکل‌گیری گروه هایی چون القاعده و بن لادن است که هم شوروی و هم آمریکا را شیطان می‌دانند و آنها را بی بندوبار می‌بینند. گروه‌هایی چنین از قضا از فضای مجازی و فناوری ارتباطات استفاده می‌کنند و پیام خود را به دنیا عرضه و منتظر مصاحبه بی بی سی نمی‌مانند. آنها در پی آن هستند که نظم و ثبات دنیای کنونی را برهم بزنند، همچون تلاش حادثه ۱۱سپتامبر.
در ادامه این نشست مهدی اسلامی به معرفی کتاب «انقلاب صنعتی چهارم» پرداخت و گفت: این کتاب اثری از کلاوس شواب با ترجمه مرتضی شانی که در سال ۱۳۹۵ توسط انتشارات شرکت چاپ و نشر بازرگانی در ۲۰۲ صفحه به چاپ رسیده و موضوع اصلی این کتاب تکنولوژی و تمدن است که در واقع می‌تواند ترسیمی فکورانه از زمینه‌ها و چهارچوب‌های این انقلاب، عرضه کند.
وی با بیان اینکه جهان تا کنون سه انقلاب صنعتی را در گذشته شاهد بوده، گفت: نخستین انقلاب، در سال ۱۷۸۴ روی داد؛ زمانی که بشر توانست نیروی مکانیکی را رام سازد و به صورت نظام‌وار از جانوران دوری کند که توسعه ماشین بخار، نقشی اساسی در این انقلاب ایفاء کرد. دومین انقلاب، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، با ظهور اشکال نوینی از تولید محصولات صنعتی، خود را نشان داد. همچنین سامانه‌های دیجیتالی، ارتباطات مدرن و توسعه رایانه‌های مدرن نیز طلیعه‌دار انقلاب صنعتی سوم بودند که برای ما محصولاتی مانند تلفن‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی را به ارمغان آورد که درخشش این انقلاب، توأمان با اوج یافتن فناوری اطلاعات بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: انقلاب صنعتی چهارم را می‌توان با گستره‌ای از فناوری‌های نوین تعریف کرد. این انقلاب، جهان‌های فیزیکی، دیجیتالی و زیستی را به یکدیگر جوش داده و بر همه رشته‌ها، اقتصاد و صنایع، اثر خود را فرود می‌آورد. پایه انقلاب صنعتی چهارم، انقلاب دیجیتالی است که بر آن اساس شیوه‌های نوینی تدوین شده که ابتدا باید آگاهی لازم نسبت به این تغییرات ارائه شود و مسئولان و سیاستگذاران نیز خود را آماده برنامه‌ریزی براساس این تحولات کنند.
اسلامی ادامه داد: در واقع هدف نویسنده از نگارش این کتاب ابتدا افزایش آگاهی نسبت به انقلاب صنعتی چهارم، سپس ایجاد چهارچوب فکری برای شکل دادن قالب اصلی این صنعت و در نهایت ارائه یک الگوی راهبردی برای سیاستگذاران این عرصه بوده است. این کتاب به اقتصاد پلتفرم و مشارکتی توجه بسیاری داشته اما باید توجه داشته باشیم که در اثر توسعه این پلتفرم‌ها عملکرد ارزش و قدرت در دستان عده‌ای معدود نیفتد و به این ترتیب جامعه را دچار بن‌بست نکند؛ البته راه حلی که برای دوری از این مسئله ارائه شده به وجود آوردن ارزش‌های مشترک در این گروه‌ها بر اساس ویژگی‌های فرهنگی آن جامعه است.
وی درباره فصل‌های مختلف کتاب «انقلاب صنعتی چهارم» توضیح داد: این کتاب در چهارفصل تنظیم شده؛ فصل اول با عنوان «انقلاب صنعتی چهارم» به بررسی اجمالی این انقلاب و فصل دوم با عنوان «محرک‌ها» به فناوری‌های اصلی دوران انتقالی اختصاص دارد. فصل سوم با عنوان «تبعات» تأثیرات انقلاب و پاره‌ای از رویکردهای چالشی آن را تحلیل می‌کند و نویسنده در فصل چهارم با عنوان «راه پیش رو» با ارائه پیشنهاداتی درباره ایده‌های عملی و راه‌حل‌های مناسب برای شکل‌دهی و مهار احتمالی این دوران انتقال، راهکارهایی را پیشنهاد داده است.
نویسنده بر این باور است که پیامدهای انقلاب صنعتی چهارم بسیار گسترده است تا جایی که این انقلاب عرصه‌های آموزش و مهات‌آموزی، بهداشت و سلامت، و حتی احساس نسبت به حریم خصوص را نیز دگرگون خواهد کرد. انقلاب صنعتی چهارم نه تنها آنچه ما انجام می‌دهیم، بلکه آنچه هستیم را نیز تغییر خواهد داد و به معنای چالش‌ها و فرصت‌ها تازه‌ای است.
ادامه این نشست با سخنان کمیل خجسته درباره کتاب «قدرت ارتباطات» نوشته مانوئل کاستلز با ترجمه محمد آذری نجف آبادی همراه بود که وی در این باره گفت: این کتاب یک کتاب دستی برای افسران جنگ نرم است که می‌تواند به غلبه یافتن جریان انقلاب اسلامی در مقابل نظام سلطه در دنیا کمک کند. نویسنده این کتاب، اثر دیگری با عنوان «شبکه‌های خشم و امید» دارد که می‌توان آن را پیش زمینه این کتاب نیز دانست. چرا که کاستلز با تجربه بررسی جریان‌های تاریخی در این کتاب، اقدام به نگارش کتاب «قدرت ارتباطات» کرده است.
وی افزود: این کتاب در پنج فصل با عناوین قدرت در جامعه شبکه‌ای، ارتباطات در عصر دیجیتال، شبکه‌های ذهن و قدرت، برنامه‌ریزی شبکه‌های ارتباطی، سیاست‌های رسواسازی و بحران دموکراسی و برنامه‌ریزی مجدد شبکه‌های ارتباطی سامان یافته و «به سوی نظریه‌ای ارتباطی از قدرت» آخرین مطلبی است که در این کتاب نگاشته شده است که با عنوان نتیجه‌گیری در کتاب آمده است.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات سیاسی دربره موضوع اصلی این کتاب گفت: به طور کلی این اثر بر این پرسش تأکید دارد که بر چرا، چگونه و توسط چه کسانی، روابط قدرت ساخته شده و از طریق مدیریت فرایندهای ارتباطی اعمال شده است و چگونه این روابط قدرت را می‌توان با بازیگران اجتماعی برای ایجاد تغییرات اجتماعی بانفوذ در اذهان عمومی جایگزین کرد؟ فرض نویسنده در این کتاب بر این است که مهم‌ترین اشکال قدرت در توانایی شکل دادن به اذهان انسان‌هاست و اعمال زور یکی از منابع ضروری قدرت است. تجریه و تحلیل‌های ارائه شده در کتاب اشاره به یک ساختار اجتماعی، یعنی جامعه شبکه‌های اجتماعی دارد که معطوف به فناوری‌های اجتماعی اوایل قرن بیست و یکم است.
خجسته با اشاره به انحصارگرایی برخی شرکت‌های سلطه‌گر در دنیا گفت: با یک بررسی سطحی می‌توانیم به چند کمپانی و شرکت بزرگ در حوزه ارتباطات و رسانه برسیم که بر اساس نظام سلطه گری، انحصاراتی در اختیار دارند و جالب است که مدیران و گردانندگان آنها نیز ارتباطات نزدیکی به لحاظ کاری با یکدیگر دارند؛ اما آن چیزی که می‌تواند این سلطه را بشکند و انحصار زدایی کند، همان فناوری وب است؛ چراکه محیط اینترنت ویژگی‌هایی دارد که موجب تغییر قدرت خواهد شد.
این نشست که دهمین و آخرین نشست از سلسله نشست‌های کتاب‌خوان تخصصی مطالعات فضای مجازی با عنوان «آینده پژوهی» بود، با همکاری مشترک مرکز مطالعات فضای مجازیِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت نهاد عمومی کتابخانه‌های کشور در محل سالن کنفرانس‌های کانون اندیشه جوان برگزار شد.
