به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانشنامه قرآن شناسی، گسترده نگاشته‌ای است با ساختار موضوعی، در بیش از بیست مجلد و مشتمل بر متجاوز از هشتصد مدخل کلان، که در دو محور عمده مباحث پیرامون قرآن(علوم قرآنی؛ بخش اول) و مباحث درون قرآنی(معارف قرآن؛ بخش دوم، سوم و چهارم) در پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه تالیف می‌شود و ناظر به نقد دایره المعارف قرآنی لایدن است و از اهداف آن می‌توان به معرفی درست و دقیق قرآن کریم و تبیین متقن و مستند هویّت و حقانیت آن اشاره کرد. از این‌رو جهت آشنایی بیشتر با این دانشنامه ارزشمند و فرآیند تدوین آن با حجت‌الاسلام غلامحسن محرمی مدیر گروه تاریخ این دانشنامه و عضو هیأت علمی گروه تاریخ و تمدن پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه از منظرتان خواهد گذشت:
در مورد گروه تاریخ دانشنامه قرآن شناسی اجمالاً توضیح دهید.
در دانشنامه قرآن شناسی درباره معارف قرآن تحقیق صورت می‌گیرد و مقالات تولیدی در این دانشنامه حول معارف قرآن است؛ گروه تاریخ گروهی است که درباره آیات و موارد تاریخی موجود در قرآن تحقیق می‌کند. وقتی می‌گوییم تاریخ، منظور تاریخ اسلام است که در این زمینه اشخاص، اتفاقات، آیات، روایات و…. که در قرآن مورد اشاره قرار گرفته مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرند.
سیر تکاملی این دانشنامه به چه صورت است؟
این کار از گزینش عنوان‌ها شروع می‌شود، ملاک برای گزینش عنوان‌ها اشاره قرآن به آن عناوین تاریخی است. برای مثال اسم ابولهب در قرآن آمده و آیاتی درباره او نازل شده یا حضرت ابوطالب علیه السلام که اسمشان صریحا در قرآن نیامده ولی آیاتی درباره ایشان نازل شده است.
بعد از انتخاب عناوین مدخل نویسی شروع می‌شود که شامل طرح مساله و توضیح اجمالی در مورد آن عنوان است. بعد وارد مرحله طرح می‌شویم که توسط محقق نوشته می‌شود که به محورها و بخش‌های اصلی بحث می‌پردازد و در گروه مورد بحث و تبادل نظر قرار می‌گیرد و بعد از گرفته شدن اشکالات به محقق واگذار شده و بعد از آن محقق به نوشتن مقاله می‌پردازد و بعد از اتمام مقالات در اختیار مدیر گروه قرار می‌گیرد و بعد از بررسی اجمالی مدیر گروه در اختیار چند ارزیاب متخصص قرار می‌گیرد که آنها اشکالات مقاله را می‌گیرند و محقق موظف به برطرف کردن آن اشکالات است. مرحله بعدی بررسی اشکالات مقاله و اصلاح آن در گروه است. بعد از اصلاحات گروه به شورای عالی فرستاده می‌شود و نکاتی که شورای عالی مطرح کرده‌اند توسط مدیر گروه اعمال می‌شود.
ارزیابی فنی مقالات هم توسط معاونت فنی انجام می‌شود که شامل ویراستاری و مصدریابی است و کار مقاله بعد از تایید شورای عالی به اتمام می‌رسد.
دانشنامه‌ها به دلیل تحقیقات گسترده‌ای که در نگارش آنها صورت می‌گیرد و اگر به صورت درست نوشته شوند تبدیل به کتاب‌های مرجع می‌شوند یعنی سایر محققین و پژوهشگران به آنها رجوع می‌کنند و این نقطه قوتو ارزش آنهاست. دانشنامه قرآن هم که مدت نگارشش به طول انجامیده انشاالله دانشنامه مرجعی خواهد بود چون مقالاتی که در این دانشنامه گردآوری شده است از ابتدای نگارش حدود چهل الی پنجاه متخصص بر روی آن کار کرده و زحمت کشیده‌اند و همچنین از فیلترهای مختلفی عبور کرده و نواقص و ایرادات آن گرفته شده است. انشاالله که دانشنامه مرجعی خواهد بود از امتیازات این دانشنامه این است که طبق آخرین اسلوب علمی نوشته شده است.
در مورد فعالیت‌های در دست اجرای گروه تاریخ دانشنامه قرآن نیز اجمالاً توضیح بفرمایید.
ما در نگارش دانشنامه حدود چهل مدخل داشتیم که غیر از دو مدخل مابقی نوشته شده است. مباحث تاریخی دانشنامه حدود دو جلد است. تمام مقالات جلد اول به لطف خدا نوشته شده اند و هم‌اکنون بیشتر کار ما بررسی و تکمیل مقالات باقی مانده دانشنامه است.
به نظر شما تاثیرگذاری یک دانشنامه بعد از اتمام به چه معیارهایی بستگی دارد؟
اثرگذاری دانشنامه متاثر از خوب نوشته شدن آن است؛ تاثیرگذاری همه کتاب ها به وزانت آن کتاب بر می‌گردد. الحمدلله دانشنامه علوم قرآن از این وزانت برخوردار است و همچنین زحمت‌های بسیاری برای آن کشیده شده است. موضوع قابل توجه بعد از نگارش مساله نشر و تبلیغ است. البته پژوهشگاه در زمینه نشر و پخش زحمات زیادی را می‌کشد که با محدودیت هایی هم مواجه هست. یکی از اقدامات این است که دانشنامه‌ها بعد از نشر در اختیار کتابخانه‌ها و مراکز علمی تحقیقاتی قرار گیرد و به بزرگان، علما و نویسندگان و محققان هدیه داده شود که این اقدامات خود سبب نشر و تبلیغ اثر می‌شود. چاپ و طراحی صفحات مناسب و جلد شکیل هم در تاثیرگذاری کتاب موثر است. اگر کتاب در رسانه‌های جمعی و سایت‌ها تبلیغ شود و یا به زبان‌های مختلف ترجمه شود هم مثمر به ثمر خواهد بود.
در پایان از همه محققانی که به نوعی در نگارش این اثر ارزشمند زحمت کشیده‌اند تشکر و قدردانی می‌کنم.
