به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دکتر محمدرضا سنگری، مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه در گفت‌وگو با ایکنا، درباره دعای عرفه و جایگاه آموزه‌های این دعا در حرکت حضرت سیدالشهدا(ع) گفت: نیایش عرفه یا دعای عرفه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) حداقل باید دو سال قبل از حرکت اباعبدالله الحسین(ع) اتفاق افتاده باشد. چون حضرت اباعبدالله(ع) روز هشتم ذی‌الحجه سال ۶۰ حرکت کردند؛ یعنی قبل از روز نهم که روز عرفه است. این دعا قطعاً در سال ۶۰ نبود، چون امام روز عرفه آن سال در راه بوده است؛ نه اینکه در مکه باشد؛ چون حضرت اباعبدالله(ع) یوم‌الترویه صبح زود حرکت کردند و در آغاز حرکت خود به این مسأله اشاره فرمود: « مَنْ کانَ باذِلا فینا مُهْجَتَهُ، وَ مُوَطِّناً عَلى لِقاءِ اللّهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنا فَاِنَّنِی راحِلٌ مُصْبِحاً اِنْ شاءَ اللّهُ تَعالى» من صبح زود حرکت خواهم کرد. بنابراین امام در هشتم ذی‌الحجه صبح زود حرکت کردند و در روز عرفه در مکه نبوده است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا این دعا پیوندی با نهضت امام حسین(ع) و هدف و برنامه حضرت اباعبدالله(ع) دارد؟ گفت: ما این دعا و شبیه دعا و حتی گاهی وقت‌ها اجزائی از این دعا را در خود جریان حرکت حضرت اباعبدالله(ع) می‌بینیم. با این توضیح که مطرح می‌کنم تا حدی ابعاد این مسأله روشن می‌شود. حقیقت این است که دعای عرفه که بلندترین دعایی است که ما از حضرت اباعبدالله الحسین(ع) داریم ـ چون حضرت دعاهای دیگری هم دارد؛ مثل دعای مشلول و دعاهای کوتاهی که دارند ـ و از بسیاری از ادعیه‌ای که ما از جانب اهل‌بیت(ع) داریم بلندتر است؛ چند ویژگی دارد.
دعای عرفه؛ شناخت نامه خدا و شناسنامه انسان
نویسنده کتاب «آیینه داران آفتاب» در ادامه به بیان ویژگی‌های دعای عرفه پرداخت و گفت: این دعا واقعاً یک نیایش‌نامه کامل عارفه، عالمانه و عاشقانه است؛ یعنی همه چیز را می‌توان در آن بیابیم. این دعا به گونه‌ای شناخت نامه خدا هم هست، همچنان که شناسنامه انسان هم هست. هم انسان را خیلی خوب به ما می‌شناساند؛ یعنی ما در این دعا می‌توانیم حتی ویژگی‌های فیزیکی انسان را ببینیم که در این دعا حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در پیشگاه الهی و ساحت ربوبی عرض می‌کند: تو کسی هستی که گوش مرا، چشم مرا، زبان مرا و … ـ به ساختار بدنی اشاره می‌کند و می‌گوید ـ همه اینها را تو پرداخته‌ای.
سنگری افزود: اما فراتر از اینها وقتی به این دعا نگاه می‌کنیم؛ امام به معرفی خود (انسان) می‌پردازد؛ اگر دقیق دعا را بخوانیم امام ۱۳ بار می‌گوید: «أنا الذی» این عبارت یعنی «من چه کسی هستم»؛ من کسی هستم که نافرمانی کرد، من کسی هستم که پاس نعمت‌های تو را نداشتم. خود را معرفی می‌کند در پیشگاه الهی. بعد می‌گوید: من خطا کردم، من غفلت کردم، من نادانی کردم، من قصد گناه کردم، من تو را فراموش کردم، من به خودم اعتماد کردم، من عمداً گناه کردم، من که وعده دادم خلاف نکنم اما پیمان خود را نادیده گرفتم، از نعمت‌های تو که در مقابل من بود، بهره نگرفتم. اینها معرفی خود است.
مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه اظهارکرد: بخش دیگری از این دعا معرفی «او»ست؛ یعنی خدا را معرفی می‌کند: «أنت الذی» تو چه کسی هستی. مولای من، تو کسی هستی که به من احسان کردی، به من نعمت دادی. امام حسین(ع) ۲۷ بار می‌گوید: «أنت الذی». چه قدر شیرین است که تعداد «أنا الذی» حدوداً نصف «أنت الذی» می‌شود. یعنی دو برابر اینکه خود را بشناساند، خدا را می‌شناساند و او را معرفی می‌کند.
ساختار سه بخشی ادعیه اهل بیت(ع)
وی ادامه داد: بعد از اینکه اینها را طرح می‌کند، خواسته‌ها را عرضه می‌دارد. اصولاً ساختار ادعیه ما این خصوصیت را دارند که معمولاً دعاها سه بخش است؛ یک بخش معرفی اوست (خدا کیست) مثلاً شما دعای کمیل را که می‌خوانید همین خصوصیت را می‌بینید که به عظمت حضرت حق اشاره می‌کند، به کرامت خداوند اشاره می‌کند و بعد از آن شروع می‌کند به معرفی خود؛ در دعای کمیل می‌فرماید: «انا عبدک الضعیف الذلیل الحقیر…» و بعد از این، خواسته‌ها را طرح می‌کند.
هیچ چیز نمی‌ماند جز تو
سنگری گفت: دقیقاً این ویژگی را گسترده‌تر از دعای کمیل می‌توانیم در دعای عرفه پیدا کنیم که بعد از معرفی حضرت حق و معرفی خود، شروع می‌کند و می‌گوید ما چه تکیه‌گاه‌هایی در زندگی‌مان داریم و این تکیه‌گاه‌یان چه‌قدر سست و متزلزل است اگر به خدا پناه نبریم؛ مثلاً، می‌گوید: خدایا من به قدرت خودم تکیه کردم؛ این قدرت تمام می‌شود؛ ـ مثلاً قدرت بدنی ـ این قدرت بعد از مدتی به تعبیر قرآن کاهش پیدا می‌کند؛ چشم و گوش و بدن ضعیف می‌شود، پس قدرت ما تمام‌شدنی است. ما به ثروت خود می‌بالیم و می‌نازیم؛ ثروت تمام‌شدنی است؛ به شهرت؛ شهرت حذف‌شدنی است، به خویشاوندان و دوستان دل می‌بندیم یا به ارباب قدرت تکیه می‌دهیم؛ همه اینها تمام می‌شود؛ پس هیچ چیز نمی‌ماند جز تو؛ پس ستایش مخصوص توست. اما توی خدای من! به من فرمان دادی من سرپیچی کردم؛ از گناه نهی‌ام کردی، مرتکب شدم. هیچ بهانه‌ای ندارم. هیچ توانی ندارم، هیچ کس جز تو نیست.
فرهنگ حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، حذف تکیه‌گاه‌های متزلزل است
نویسنده کتاب «آینه در کربلاست» گفت: حذف قدرت‌ها، حذف ثروت‌ها، حذف شهرت‌ها، حذف تکیه‌گاه‌هایی که ما داریم. همه اینها را حذف می‌کند و این مرام و فرهنگ حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است که در کربلا هم آن را به ما نشان داد. پس دعای عرفه به گونه‌ای می‌توانیم بگوییم مرام‌نامه یک مسلمان است؛ یک انسان شیعی است که قصد کمال دارد و وقتی ما روز عرفه این دعا را می‌خوانیم خیلی جالب است که یک روز پیش از عید قربان است؛ یعنی تمام زمینه‌های قرب را با این دعا فراهم می‌کنیم. به زبان دیگر، گذرنامه حضور در پیشگاه الهی دعای عرفه است؛ ما در این روز گذرنامه دریافت می‌کنیم. استعداد برای تشرف به پیشگاه الهی پیدا می‌کنیم و در حقیقت این دعا می‌تواند پل قربان شدن و تقرب به پیشگاه الهی باشد. خداوند ان شاءالله توفیق زمزمه این دعا را به همه ما عنایت کند.
