به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آیت‌الله علی‌اکبر رشاد موسس و رییس پژوهشگاه، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رییس هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره است که از اولین روز تاسیس این هیئت، مسئولیت اداره آن را برعهده داشته‌اند. به مناسبت سالروز فرمان مقام معظم رهبری در خصوص برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی و آزاداندیشی، در ادامه گفت‌وگوی آیت‌الله رشاد با هیات حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره در مورد ماهیت و موانع پیش رو و راهکارهای برطرف کردن چالش‌های هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره از منظرتان خواهد گذشت:
با تشکر از اینکه وقت خود را برای مصاحبه در اختیار ما گذاشتید. استحضار دارید: مقام معظم رهبری(دام ظلّه) اخیراً رهنمودهایی را درخصوص کرسی‌های آزاداندیشی ارائه فرمودند و باتوجه به اینکه واژه‌ی «کرسی» و ترکیب‌های گوناگون آن، مانند «کرسی نظریه‌پردازی»، «کرسی نقد»، «کرسی مناظره»، «کرسی آزاداندیشی»، و… به چه معناست؟ اصولاً بفرمایید که آیا «کرسی» در معنی واحدی به‌کار می‌رود؟ چند نوع کرسی داریم؟ و کرسی‌های آزاداندیشی در کجای این طبقه‌بندی جای می‌گیرد؟
بسم الله الرحمن الرحیم.
کلمه‌ی کرسی، واژه‌ای عربی به‌معنی محل استقرار، تخت و صندلی است؛ این کلمه در ادبیات علمی قدیم و جدید به معانی مختلف به کار می‌رود:
- در ادبیات علمی قدیم‌تر به‌معنی محضر درس و قریب به کلاس امروزی به‌کار می‌رفته، به این معنی می‌گویند: در حوزه‌ی قدیم تهران کرسی‌های فقه و اصول یا حکمت پررونقی برگزار می‌شده، یا فلانی در دانشگاه صاحب کرسی است.
- کرسی معنای سنتی دیگری دارد که نزدیک به معنی اول است و کاربرد آن در دانشگاه‌های اروپایی رایج‌تر است. در این معنا کرسی عبارت است از: «واحد علمیِ موضوعی آکادمیک مستقر در یک مرکز علمی». در واقع همان دپارتمان علمی که استاد برجسته‌ای محور فعالیت‌های آن است و اساتیدی نیز عضو آن هستند. برای مثال می‌گویند: کرسی شرق‌شناسی، کرسی ایران‌شناسی و یا کرسی اسلام‌شناسی. نوعاً در این کرسی‌ها به کار مطالعاتی و نیز آموزشی می‌پردازند. این تعبیر سنتی از «کرسی» اصطلاح رایجی است و در دانشگاه‌های جهان هم مصادیق فراوانی دارد.
- در روزگار ما و در ایران، «کرسی» معنای سومی نیز پیدا کرده است؛ به این صورت که مثلاً منظور از تعبیر «کرسی آزاداندیشی» عبارت است از «نشستی بحثی و چالشی که یک اساتید یا دانشجویان مدعیات و نظرات خود را در آن ارائه می‌کنند و کسی یا عده‌ای نیز آن نظرات را نقد می‌کنند». به چنین فرایندی اصطلاحاً کرسی آزاداندیشی گفته می‌شود. این تعریف از کرسی به‌معنای ارائه‌ی سمینار انتقادی و یا نشست نقد و مناظره شبیه‌تر است تا به معنای چهارم آن که در هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی تعریف شده و نیز به معنای اول و دوم سنتی کلمه‌ی کرسی که در عرف حوزهها و دانشگاه‌ها و نظام آکادمیک جهان رایج است، تفاوت می‌کند.
- معنای دیگر «کرسی» که در ادبیات هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی تعریف شده، عبارت است از: «واحد مرجع نظارتی و حمایتی، نسبت به نظریه‌ها و نوآوری‌ها و نقدهای جدیدِ علمی که در حوزه‌ی معرفتی و علمی مشخصی مطرح می‌شود و در یک فرایند مشخص، مورد ارزیابی، نقادی، دفاع و داوری قرار می‌گیرد». «کرسی» در این اصطلاح، واحدی است که با عضویت شماری از صاحب‌نظران برجسته‌ی یک حوزه‌ی موضوعی و مطالعاتی در درون هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی تشکیل می‌شود و براساس فرایندی مصوب، در جهت بررسی یک مدعای علمی و نقد و دفاع و داوری درباره‌ی آن فعالیت می‌کند.
به این ترتیب معنای چهارم از اصطلاح کرسی با دو مفهوم سنتی و نیز کاربرد جدید آن کاملاً تفاوت دارد. به این ترتیب کلمه‌ی کرسی، امروز دست‌کم چهار کاربرد دارد.
اجلاسیه در تعبیر هیئت حمایت به چه معنی است؟ چند نوع اجلاسیه در کرسی‌ها تشکیل می‌شود؟
نوع چهارم از کاربرد کرسی (واحدهای مرجع تشکیل‌شده در هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی) دارای فرایند خاصی است که مهم‌ترین مرحله‌ی آن تشکیل «اجلاسیه» است. تشکیل اجلاسیه گاه در یک نشست و گاه چندین نشست صورت می‌گیرد. اجلاسیه‌ها به دو دسته‌ی کلی «پیش‌اجلاسیه» و «اجلاسیه» تقسیم می‌شوند؛ همچنین با توجه به سطح مدعا نیز دارای اقسامی به این شرح هستند:
- اگر اجلاسیه‌ای برای مدعایی تشکیل شود که واجد سطحی از نظریه (ابرنظریه و کلان‌نظریه، نظریه‌ی غیرگسترده، نظریه‌ی نیم‌گسترده) است، به آن «اجلاسیه‌ی نظریه‌پردازی» و یا «اجلاسیه‌ی دفاع و داوری نظریه‌پردازی» گفته می‌شود.
- گاه نیز مدعا در حد نظریه و اقسام آن نیست، بلکه فروتر از نظریه است؛ برای مثال موضوع آن در حد یک نظر نو است و نه نظریه‌ی جدید که به آن «اجلاسیه‌ی نوآوری» گفته می‌شود. بنابراین برای ارائه و ارزیابی مدعایی در سطح نظریه و یا بالاتر از آن، تا ارائه‌ی یک دانش، از «اجلاسیه‌ی نظریه‌پردازی» استفاده می‌شود و برای کمتر از آن از «اجلاسیه‌ی نوآوری».
- گاه نیز ممکن است یک نفر تنها نقدی بر نظر، نظریه و یا یک دانش داشته باشد که به آن «اجلاسیه‌ی نقد» گفته می‌شود.
- نوع چهارم اجلاسیه نیز «اجلاسیه‌ی مناظره» است. مناظره طرفینی است به این صورت که دو رقیب فکری با هم چالش می‌کنند، حال ممکن است یک نفر مدعایی داشته باشد و دیگری مهاجم و ناقد باشد و نیز ممکن است هرکدام مدعایی داشته باشند و مدعای یکدیگر را نقد کنند. البته در مناظره‌های علمی نیز هیئت داوران حضور دارند.
به این ترتیب «اجلاسیه»ها چهار رتبه دارند: ۱٫ نظریه‌پردازی، ۲٫ نوآوری، ۳٫ نقد، ۴٫ مناظره، همه‌ی این چهار نوع و رتبه نیز تحت اشراف کرسی‌های علمی هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی صورت می‌بندد.
مرجع و مسول برگزاری چنین اجلاسیه‌هایی فقط هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی است و به جهت اینکه فرایند برگزاری اجلاسیه‌ها تحت اشراف و طبق فرایند کرسی‌های هیئت حمایت صورت می‌گیرد، گاه از این اجلاسیه‌ها به کرسی نیز تعبیر می‌شود.
موضوع اجلاسیه‌ها فقط مباحث علمی و نظری است و در آنها عالمان صاحب‌نظر مدعای خود را ارائه می‌کنند؛ بنابراین هدایت فعالیت‌های دانشجویی، مباحث عمومی و اجتماعی به عهده‌ی این کرسی‌ها نیست. البته ممکن است یک نظریه، نوآوری، نقد و یا مناظره معطوف به یک مسئله‌ی سیاسی و یا مربوط به یک مبنا و از مبانی نظام هم باشد. بنابراین موضوع محدود نیست، ولی شیوه این‌گونه است که سطح کار باید علمی باشد و طبعاً صاحب‌نظران حضور پیدا می‌کنند و ارائه‌کننده‌ی مدعا، و به‌خصوص داوران و ناقدان باید استاد تمام و یا حداقل دانشیار و یا اساتید حوزویی باشند که در عرف حوزه در سطح همین استادان و دانشیاران دانشگاهی قلمداد می‌شوند.
در اجلاسیه‌ها قهراً هیئت داوران و کمیته‌ی ناقدان حضور دارند و صاحب نظریه و ادعا مطلب خود را ارائه می‌کند؛ ناقدان نیز در چهارچوب ضوابط به نقد آن می‌پردازند. همچنین داوران هم حاضر هستند و ممکن است دیگر حضار نیز نظرات خود را ارائه کنند و در نهایت داوران سؤالات خود را از صاحب مدعا و نظر می‌پرسند و اگر نقدها را کافی دانستند و پرسش‌های آنها کافی بود و صاحب نظریه نیز دفاع لازم و کافی را انجام داد، آن‌گاه جلسه‌ی محرمانه‌ای تشکیل می‌شود و راجع به این مدعا داوری می‌کنند. به چنین فرایندی در مجموع «اجلاسیه» گفته می‌شود که در ذیل کرسی‌های نظریه‌پردازی، نوآوری و نقد و مناظره تشکیل می‌شود. در این فرایند ممکن است یک مدعا در یک جلسه به نتیجه برسد، ولی غالباً به یک نشست بسنده نمی‌شود و گاه ممکن است تا ده نشست با حضو داوران و ناقدان برگزار شود. ما طرح‌ها و مدعاهایی داشته‌ایم که تا نزدیک به ده نشست دو ساعته برای طرح و نقد و دفاع و داوری آنها برگزار شده است.
اگر بخواهیم نگاهی آماری به اجلاسیه‌هایی که تاکنون در هیئت حمایت برگزار شده داشته باشیم باید گفت تا به حال شانزده اجلاسیه‌ی نظریه‌پردازی، پانزده اجلاسیه‌ی نوآوری، پنج اجلاسیه‌ی نقد و همچنین در مجموع ۲۹ پیش‌اجلاسیه برگزار شده است. از این مجموع در حوزه‌ی نظریه‌پردازی تاکنون نُه اجلاسیه‌ی موفق داشته‌ایم، در حوزه‌ی نوآوری یازده اجلاسیه‌ی موفق و در حوزه‌ی نقد نیز یک اجلاسیه‌ی موفق برگزار شده است.
در گذشته اهتمام هیئت، بیشتر مصروف برگزاری چهار نوع کرسی نظریه‌پردازی، نوآوری، نقد و مناظره بود و نوع پنجم که کرسی‌های آزاداندیشی است کمتر مورد اهتمام قرار می‌گرفت و گفته می‌شد این کرسی‌ها را باید دانشگاه‌ها برگزار کنند؛ اما اخیراً و با توجه به تأکیدات رهبر معظم انقلاب و مسئولین و ضرورت‌هایی که به‌وجود آمده، کرسی‌های آزاداندیشی به‌معنای سمینارهای انتقادی و نشست‌های چالشی بیشتر در دستور کار همکاران ما قرار گرفته و برای سال ۹۴ برنامه‌ی بسیار گسترده‌ای برای برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی تدارک دیده‌ایم.
در دوره‌ی جدید فعالیت‌های هیئت که روند پرشتابی نیز پیدا کرده است، کرسی‌های آزاداندیشی جایگاه خاصی دارند و حتی در تشکیلات دبیرخانه‌ی هیئت حمایت یک معاونت با عنوان «معاونت آزاداندیشی» برای توسعه‌ی کرسی‌های آزاداندیشی تأسیس کرده‌ایم.
مسئولیت برگزاری انواع کرسی‌ها برعهده‌ی چه دستگاه‌هایی است؟
تأکید می‌کنم که مسئول برگزاری چهار نوع کرسی نظریه‌پردازی، نوآوری، نقد و مناظره، منحصراً و به تصریح قانون، هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی است؛ اما برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی مسئولیت منحصربه‌فرد هیئت نیست و همه‌ی دانشگاه‌ها، حوزهها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی می‌توانند این کرسی‌ها را برگزار کنند؛ ستاد چنین کاری نیز عملاً در وزارت علوم و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها تعریف شده؛ دوستان ما در وزارت علوم و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری نیز آیین‌نامه‌ی مشخصی را تنظیم و تصویب کرده‌اند و خود را متولی این کار می‌دانند. البته این دوستان نیز در این مورد به‌خصوص مدعی نیستند که متولی منحصربه‌فرد هستند و ما نیز چنین ادعایی نداریم. ما معتقدیم هر دستگاهی که در خود توانایی برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی را در سطح علمی و قابل قبول می‌بیند باید این کار را انجام دهد؛ زیرا این کرسی‌ها هویت حقوقی ندارد.
البته درخصوص چهار نوع کرسی اول باید گفت که این کرسی‌ها هویت حقوقی دارند، به این معنا که بر داوری آنها آثار حقوقی مترتب است و به استادی که نظریه‌ی خود را در هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، مطرح می‌کند و به تأیید هیئت می‌رسد، امتیازات درخور توجهی داده می‌شود؛ کرسی‌های نوآوری، نقد و مناظره نیز همین‌طور است. برگزاری این کرسی‌ها در ارتقای اعضای هیئت علمی مؤثر هستند و علاوه بر جنبه‌ی علمی، جنبه‌ی حقوقی نیز دارند؛ همچنین حیث علمی این دست از کرسی‌ها بسیار قوی‌تر است؛ زیرا این اجلاسیه‌ها بسیار سختگیرانه برگزار می‌شوند.
اما کرسی‌های آزاداندیشی هویت حقوقی ندارند و اثر حقوقی بر آنها مترتب نیست؛ بلکه یک فعالیت علمی آزادند و هر دستگاهی می‌تواند آن را اجرا کند و هر استادی مطالب خود را می‌تواند در معرض آن قرار دهد، بلکه محدود به سطح اساتید هم نیست و دانشجویان نیز می‌توانند در کرسی‌های آزاداندیشی نظرات خود را ارائه کنند. درنتیجه کرسی‌های آزاداندیشی به دو سطح اساتید و دانشجویان تقسیم می‌شود که البته دوستان ما در هیئت حمایت درخصوص کرسی‌های آزاداندیشی اساتید فعال‌تر هستند، ولی کرسی‌های آزاداندیشی دانشجویی را بیشتر دستگاه‌های دیگر برگزار می‌کنند.
بفرمایید علت یا علل فعال‌نشدن «خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد» چیست؟
نوع دیگری از نشست‌ها و یا کرسی‌های علمی تعریف شده که بر طبق مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی متولی خاص دارد، ولی هنوز فعال نشده است. در شورای عالی انقلاب فرهنگی اساسنامه‌ی نهادی تحت عنوان «خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد» تصویب شد و حسب ارشاد رهبر معظم انقلاب در این چهارچوب مقرر شد کسانی که ادعایی در آنجا مطرح می‌کنند، حتی اگر ادعایی باشد که از نظر عقیدتی قابل طرح عمومی نیست، برای مثال حتی اگر کسی راجع به توحید هم حرفی دارد در اینجا مطرح کند؛ منتها باید در محضر داوران و ناقدان بافضل باشد و در یک جلسه‌ی علمی؛ جلسات نیز باید کاملاً محرمانه برگزار شود و کسی به لحاظ سیاسی و اجتماعی مورد تعرض قرار نگیرد.
بنابراین هدف از تشکیل خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد، ایجاد محیطی است که افراد مختلف بتوانند صحبت‌های خود را حتی درخصوص مسائل دینی، عقیدتی و سیاسی مطرح کنند و شاید بتوان گفت این نوع از نشست‌ها نوع ششم از کرسی‌ها است. متولی برگزاری چنین نشست‌هایی نیز همان نهادی است که تحت عنوان خانه‌ی ملی گفتگوهای آزاد به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و تحت اشراف هیئت حمایت است؛ اما این نهاد هنوز فعال نشده و مهم‌ترین دلیل آن نیز مشکلات بودجه و امکانات است. حدود ده سال است که راه‌اندازی این نهاد به تصویب رسیده؛ اما به دلیل عدم تأمین بودجه هنوز فعالیت خود را آغاز نکرده است. بنده که سال‌هاست مسئول هیئت هستم هزینه‌ی فعالیت هیئت را به هر صورت که ممکن بوده تأمین کردم در این راه نه دولت رسماً و رأساً به ما کمک کرد و نه هیچ مرجع دیگری، بلکه از امکاناتی که در اختیار ما بود و ازجمله از ظرفیت‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی استفاده کردم و هیئت را اداره کردم.
البته کمک‌های مختصری از سوی برخی دستگاه‌ها شد، ولی مرجع مسئولی زیر بار تأمین بودجه مورد نیاز نرفت. این روند تا دو سال اخیر ادامه داشت تا اینکه دبیرخانه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی مسئولیت تأمین بودجه را پذیرفت و الان در اعتباراتی که به دبیرخانه پرداخت می‌شود هزینه‌های هیئت حمایت نیز دیده شده. لکن تأمین هزینه‌ی خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد از دست من برنمی‌آمد و از بودجه‌ی پژوهشگاه هم نمی‌توانستیم استفاده کنیم و تا امروز نیز اعتبار مورد نیاز تأمین نشده است؛ به همین جهت است که هنوز فعال نشده، ولی در برنامه‌ی سال ۹۴ هیئت حمایت این مسئله را گنجانده‌ایم که ان‌شاءالله اگر امکانات فراهم شود و محل و بودجه مناسب تأمین شود، کار را شروع خواهیم کرد. البته محل مشخص شده و دوستان درصدد آماده‌سازی آنجا هستند. دبیرخانه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز وعده‌ی کمک مالی داده‌اند؛ اگر این دو امکان فراهم شود خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد را هم فعال خواهیم کرد.
اما در جهت تأسیس و فعال‌کردن خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد علاوه بر امکانات فیزیکی و مادی امکانات نرم‌افزاری نیز لازم است. خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد باید بتواند به لحاظ امنیتی و قضایی تضمین مناسب را به افرادی که قصد ارائه‌ی نظرات خود را دارند بدهد. من در گذشته در این خصوص با رئیس قوه‌ی قضائیه‌ی وقت و همچنین وزیر اطلاعات وقت مکاتبه کردم، ولی چون اجابت نشد ما نتوانستیم کار را آغاز کنیم. الان نیز تا زمانی که به لحاظ قضایی و امنیتی تضمین مناسب داده نشود این خانه نمی‌توان فعالیت خود را آغاز کند. قهراً افراد نیز ممکن است استقبال نکنند که مطالب خود را در ظرف خانه‌ی گفتگوی آزاد بدون قیدوشرط و بی‌پرده ارائه دهند. ان‌شاءالله دوستان ما در دولت، قوه‌ی قضائیه و وزارت اطلاعات این امکان را فراهم کنند تا ما بتوانیم خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد را امسال تأسیس کنیم.
یکی از انواع کرسی‌ها که اشاره فرمودید کرسی‌های مناظره است، به این صورت که دو جریان فکری رقیب با هم مناظره می‌کنند و هیئت داوران نیز نظارت دارند. فکر می‌کنم درخصوص برگزاری این کرسی‌ها هنوز در هیئت حمایت کار خاصی انجام نشده. چه برنامه‌ای به‌صورت خاص برای ترویج این نوع از کرسی‌ها دارید؟
مناظره دو طرف دارد؛ دو طرفی که یکدیگر را می‌شناسند و به لحاظ علمی یکدیگر را قبول دارند؛ یعنی معتقدند که ارزش دارد با هم رویاروی شوند. به لحاظ اجتماعی نیز آمادگی دارند در حضور یک جمع، یکدیگر را نقد کنند و به نحو چالشی با یکدیگر بحث کنند. بنابراین به نظر من شرط اول امکان برگزاری کرسی‌های مناظره این نکته است که کسانی باشند که آماده‌ی مناظره باشند. جامعه‌ی ما متأسفانه در حال حاضر چنین ظرفیتی ندارد و اهل نظر ما کمتر حاضر می‌شوند با رقیب خود رویاروی و به نحو حضوری مواجه شوند و با هم بحث چالشی آزاد بکنند. البته بسیار علاقه‌مند هستند که حرف دیگری را نقد کنند و هرکسی ممکن است در خانه‌ی خود مطلب دیگری را نقد کند؛ اما حاضر نیستند به نحو مقارنه‌ای، مقایسه‌ای و رویاروی در عرصه‌ی علم با یکدیگر شمشیر بزنند. بنابراین مشکل اساسی برگزاری کرسی‌های مناظره این نکته‌ای است که عرض شد. البته هیئت و همکاران ما کاملاً آمادگی برگزاری چنین کرسی‌هایی را دارند ولی پنجاه درصد این مسئله مربوط به صاحب‌نظرانی می‌شود که آمادگی مناظره داشته باشند.
درخصوص خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد، ما محیطی را فراهم می‌کنیم که صاحب‌نظران در آن محیط نظرات خاص خود را ارائه کنند، ولی اگر نتیجه این فعالیت به‌عنوان یک محصول علمی بیرون نیاید چه فایده‌ای خواهد داشت؟
اگر فرد مدعی اهتراز داشته باشد که مدعیات او در بیرون منعکس شود هیچ الزامی برای آن نیست، اما اگر خود او بخواهد که نظراتش منتشر شود و ناقدان و داوران هم حرفی نداشته باشند، منعی وجود ندارد. به‌همین‌جهت ما می‌گوییم باید تضمین امنیتی و قضایی وجود داشته باشد که اگر این مطالب منتشر شد، فرد را محکوم به ارتداد نکنند.
هریک از دستگاه‌ها چه وظیفه‌ای در ترویج انواع کرسی‌ها دارند؟
همان‌طور که عرض شد متولی منحصربه‌فرد کرسی‌هایی که در سطح نظریه‌پردازی، نوآوری و نقد و مناظره‌ی علمی برگزار می‌شود هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره است؛ اما انواع دیگر کرسی‌ها را که عمدتاً کرسی‌های ترویجی، آزاداندیشی و مناظرات آزاد علمی است، هر دستگاهی می‌تواند برگزار کند. الان نیز عمدتاً وزرات علوم و دانشگاه‌ها و نیز نهاد نمایندگی این کار را مدیریت می‌کنند. البته ما نیز سهمی داریم و تا به حال ۱۲۰ کرسی آزاداندیشی تحت اشراف هیئت حمایت برگزار شده و برای سال جاری نیز قرارداد برگزاری ۴۰۰ کرسی آزاداندیشی منعقد شده است؛ به این صورت که دستگاه‌ها و افرادی پیشنهاد داده‌اند و ما نیز پذیرفتیم و با آنها تفاهم‌نامه امضا کردیم تا این کرسی‌ها برگزار شود.
در هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، پنج کرسی اصلی برای هدایت، نظارت و تدبیر فرایند برگزاری اجلاسیه‌های مختلف علمی ایجاد شده است. اعضای این کرسی‌ها را اساتید برجسته‌ی دانشگاهی و حوزوی در زمینه‌های معرفتی و رشته‌های مربوط تشکیل می‌دهند و نظرات مختلف در سطح نظریه، نوآوری، نقد نو و مناظره علمی به‌صورت طرح‌نامه به کرسی ارجاع می‌شود و با طی فرایندی مشخص منتهی به دفاع و نقد و داوری می‌شود. این کرسی‌های پنج‌گانه عبارتند از:
- کرسی علوم عقلی. شامل حوزه‌های فلسفه، فلسفه‌ی دین، کلام، عرفان، معرفت‌شناسی، فلسفه‌های مضاف. در این کرسی تاکنون پنجاه جلسه‌ی علمی برگزار شده است.
اعضای کرسی علوم عقلی عبارتند از:
- آیت‌الله دکتر احمد بهشتی، رئیس؛
- آقای دکتر محمد محمدرضایی، نایب‌رئیس و عضو؛
- آقای دکتر محمد عرب‌صالحی، معاون رئیس و عضو؛
- آقای دکتر امیرعباس علیزمانی، عضو؛
- آقای دکتر حسن معلمی، عضو؛
- آقای دکتر عبدالحسین خسروپناه، عضو؛
- آقای دکتر رضا اکبری، عضو؛
- آقای دکتر رضا برنجکار، عضو؛
- آقای دکتر رضا محمدزاده، عضو؛
- آقای دکتر ابوالفضل ساجدی، عضو؛
- آقای دکتر سیدمحمد حکاک، عضو؛
- آقای دکتر عباس شیخ‌شعاعی، عضو؛
- آقای دکتر عین‌الله خادمی، عضو؛
- آقای دکتر علیرضا قائمی‌نیا، عضو؛
- آقای دکتر قاسم کاکایی، عضو؛
- آقای دکتر محمد ذبیحی، عضو؛
- آقای دکتر ناصر گذشته؛ عضو.
۲) کرسی علوم نقلی. شامل حوزه‌های علوم قرآنی و حدیث، فقه و اصول، ادبیات عرب، ادبیات فارسی و زبان‌شناسی. تاکنون ۵۶ جلسه علمی در این کرسی برگزار شده است.
اعضای این کرسی نیز عبارتند از:
- حجت‌الاسلام والمسلمین آقای ابوالقاسم علیدوست، رئیس؛
- آقای دکتر سیدرضا مؤدب، نایب‌رئیس؛
- آقای دکتر عبدالکریم بهجت‌پور، عضو؛
- آقای دکتر محمود حکمت‌نیا، عضو؛
- آقای دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی، عضو؛
- آقای دکتر محمدباقر سعیدی روشن، عضو؛
- آقای دکتر عادل ساریخانی، عضو؛
- آقای دکتر عزالدین رضانژاد، عضو؛
- آقای دکتر محمد فاکر میبدی، عضو؛
- آقای دکتر مجید معارف، عضو؛
- آقای دکتر ناصر قربان‌نیا، عضو؛
- حجت‌الاسلام والمسلمین آقای سیدمحمدجواد شبیری، عضو؛
- حجت‌الاسلام والمسلمین آقای علی عندلیب، عضو؛
- حجت‌الاسلام والمسلمین آقای علی مؤمن، عضو؛
- حجت‌الاسلام والمسلمین آقای محسن فقیهی، عضو؛
- آقای دکتر محمدکاظم شاکر عضو؛
- حجت‌الاسلام والمسلمین آقای علی نکونام، عضو؛
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین آقای سیدرضا مؤدّب، ریاست کمیته‌ی علوم قرآن و حدیث را برعهده دارند.
۳)کرسی علوم اجتماعی. شامل حوزه‌های تاریخ، جغرافیا، اقتصاد، علوم سیاسی، فرهنگ و تمدن، حقوق، علوم اجتماعی و ارتباطات، مدیریت، مطالعات زنان و خانواده. در این کرسی تاکنون ۱۱۱ جلسه‌ی علمی برگزار شده است. اعضای این کرسی به این شرح هستند:
- آقای دکتر مصطفی ملکوتیان، رئیس؛
- آقای دکتر حسین عصاریان‌نژاد، نایب‌رئیس؛
- آقای دکتر ابراهیم برزگر، عضو؛
- آقای دکتر بهرام اخوان‌کاظمی، عضو؛
- آقای دکتر جلال درخشه، عضو؛
- آقای دکتر محمد سپهری، عضو؛
- آقای دکتر سیدمحمد حسینی، عضو؛
- آقای دکتر محمدامیر شیخ‌نوری، عضو؛
- آقای دکتر علیرضا صدرا، عضو؛
- آقای دکتر مهدی محسنیان، عضو؛
- آقای دکتر محسن الویری، عضو.
۴)کرسی علوم رفتاری. شامل حوزه‌های تعلیم و تربیت، اخلاق، روان‌شناسی. در این کرسی تاکنون ۳۷ جلسه‌ی علمی برگزار شده و اعضای آن عبارتند از:
- آقای دکتر غلامعلی افروز، رئیس؛
- آقای دکتر محمدرضا بهرنگی، نایب‌رئیس؛
- آقای دکتر احد فرامرزقراملکی، عضو؛
- آقای دکتر باقر غباری، عضو؛
- آقای دکتر جعفر مهراد، عضو؛
- آقای دکتر حسین شکرشکن، عضو؛
- آقای دکتر حمید ابریشمی، عضو؛
- آقای دکتر خدابخش احمدی، عضو؛
- آقای دکتر عباس بازرگان، عضو؛
- آقای دکتر کمال خرازی، عضو؛
- آقای دکتر محمد نریمانی، عضو؛
- آقای دکتر محمدرضا شرفی، عضو؛
- آقای دکتر محمدعلی مظاهری، عضو؛
- آقای دکتر سیدکاظم واعظ موسوی، عضو؛
- خانم دکتر پروین آزادفلاح، عضو؛
- خانم دکتر سیمین حسینیان، عضو؛
- خانم دکتر شکوه نوابی‌نژاد، عضو.
۵)کرسی هنر و معماری. شامل حوزه‌های هنر، معماری، شهرسازی. در این کرسی تاکنون ۲۶ جلسه‌ی علمی برگزار شده و اعضای آن عبارتند از:
- آقای مهندس عبدالحمید نقره‌کار، رئیس؛
- آقای دکتر حسن بلخاری، نایب‌رئیس؛
- آقای دکتر اصغر مرادی، عضو؛
- آقای دکتر بهمن نامورمطلق، عضو؛
- آقای دکتر حمید ماجدی، عضو؛
- آقای دکتر سیدغلامرضا اسلامی، عضو؛
- آقای دکتر سیدمحسن حبیبی، عضو؛
- آقای دکتر عبدالحمید حسینی‌راد، عضو؛
- آقای دکتر مجتبی انصاری، عضو؛
- آقای دکتر محمد خزایی، عضو؛
- آقای دکتر محمدحسین حلیمی، عضو؛
- آقای دکتر محمدرضا پورجعفر، عضو؛
- آقای دکتر محمدعلی رجبی، عضو؛
- آقای دکتر محمود گلابچی، عضو؛
- آقای دکتر مصطفی بهزادفر، عضو.
کرسی‌های زیرمجموعه‌ی هیئت حمایت از یک فرایند دوازده‌مرحله‌ای به شرح زیر پیروی می‌کنند:
- ارائه‌ی مدعا از سوی صاحب‌نظر و یا مرکز علمی؛
- تکمیل طرح‌نامه از سوی کمیته‌های دستگاهی؛
- ثبت طرح‌نامه در دبیرخانه هیئت حمایت و ارجاع به کرسی مربوط به موضوع؛
- بررسی در کرسی علمی مربوط؛
- انتخاب شورای داوری، کمیته‌ی ناقدان، نماینده‌ی ناظر علمی دبیرخانه، در صورت تأیید طرح؛
- علام دلایل و شرایط در صورت عدم احراز شرایط؛
- برگزاری پیش‌اجلاسیه،
- تأیید جهت برگزاری اجلاسیه؛
- برگزاری جلسه‌ی داوری به‌صورت محرمانه و تنها با حضور داوران؛
- اعلام نتیجه‌ی اجلاسیه؛
- اعمال حمایت‌های لازم با توجه به آیین‌نامه‌ی حمایتی؛
در اینجا باید اشاره کرد که برگزاری همایش‌ها، هم‌اندیشی‌ها و رونمایی‌ها، در شناسایی، تشویق و معرفی صاحب‌نظران موفق در زمینه‌ی نظریه‌پردازی، نقد و نوآوری، نقش مؤثری خواهد داشت؛ در همین راستا تاکنون حدود ۲۱ همایش، هم‌اندیشی و رونمایی با هدف تقدیر و اعطای گواهی نظریه‌پردازی به نظریه‌پردازان موفق در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، حوزهها و نهادهای مختلف در سراسر کشور برگزار شده است.
هیئت حمایت در راستای حمایت علمی از صاحب‌نظران موفق نیز اقدام به تدوین و انتشار کتاب نظریات، نوآوری‌ها و نقدهای موفق می‌کند و تاکنون حدود ۱۴ کتاب از نظریات، نوآوری‌ها و نقدهای موفق و حدود ۳۱ کتاب از کرسی‌های برگزارشده در دانشگاه‌ها و همچنین حدود ۳۰ کتابچه از گزارش مناظره‌های برگزارشده به چاپ رسیده است.
همچنین در راستای ارتقای علمی و با توجه به نیاز اساتید هیئت علمی دانشگاه‌ها و مسئولین کمیته‌های دستگاهی (مراکز علمی)، تاکنون حدود ۴۵ کارگاه آموزشی با هدف تبیین نقش و جایگاه کرسی‌های نظریه‌پردازی در علوم انسانی، تبیین ضرورت کرسی‌های نظریه‌پردازی در علوم انسانی و همچنین آموزش نحوه‌ی برگزاری کرسی‌ها، در مراکز علمی در استان‌ها و شهرستان‌های مختلف سراسر کشور و با حضور اساتید، دانشجویان و مسئولین مربوط برگزار شده است.
مقام معظم رهبری در دیدار سال گذشته‌ی خود با دانشجویان فرمودند: «آنچه که ما مطرح کردیم مستلزم بحث آزاد دانشجویی در محیط‌های دانشگاه است، بسیاری از مسائلی را که دوستان در اینجا مطرح کردند می‌تواند تعیین تکلیف کند، روشن کند جهات مثبت و منفی هر مطلبی را در بحث‌های دانشجویی باید بتوانند به دست بیاورند». چه فعالیتی از طرف هیئت حمایت انجام شده تا این رهنمود مقام معظم رهبری جامه‌ی عمل بپوشد؟
در طول این دوازده سالی که از عمر فعالیت هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی گذشته است، به دلیل بیماریی که بر من عارض شد یک دوره‌ی فترت دوساله داشته‌ایم؛ و برغم استعفا و پیگیری مصرانه‌ی حقیر، مسئول دیگری هم از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین نشد. دور جدید هیئت حدود دو سال است که آغاز شده و با شتاب و نشاط درخوری ادامه دارد. در طول این مدت ۴۴۸ طرح‌نامه از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و مراکز علمی دیگر به دبیرخانه هیئت واصل شده است که از این مجموعه ۱۵۷ طرح ادعای نظریه‌پردازی داشته است، ۳۷ طرح مدعی نوآوری بوده؛ ۴۹ طرح مدعی نقد بوده، ۱۱۳ طرح ترویجی قلمداد می‌شده و ۱۴ طرح نیز در قالب پایان‌نامه و رساله‌ی دکتری آمده بوده که مدعی حرف جدیدی در تحقیق بوده‌اند.
مجموع این طرح‌نامه‌ها وارد فرایند کرسی‌های علمی تحت پوشش هیئت شده و در مجموع نیز حدود ۲۰۲ اجلاسیه و پیش‌اجلاسیه برای بررسی طرح‌ها تشکیل شده است. حال یک طرح ممکن است یک اجلاسیه داشته باشد و طرح دیگری حتی تا ده جلسه‌ی اجلاسیه را به خود اختصاص بدهد. در مجموع از کل طرح‌هایی که برایشان اجلاسیه‌ی نقد و دفاع و داوری تشکیل شده، ۲۱ طرح به دفاع موفق دست پیدا کرده که از این مجموعه نُه نظریه، یازده نوآوری و یک مورد نقد بوده است.
همچنین درخصوص کرسی‌های آزاداندیشی تا آذرماه ۹۳ حدود ۱۲۰ کرسی برگزار شده بود، ولی به جهت اهتمام خاصی که اخیراً به این نوع از کرسی پیدا شده، در مجموع در کنار ۵۰ کرسی علمی که امسال برگزار خواهد شد، ۳۵۰ کرسی ترویجی و ۶۱۲ کرسی آزاداندیشی پیش‌بینی شده است. از این تعداد قرارداد ۴۰۰ کرسی آزاداندیشی با دستگاه‌ها و اشخاص منعقد شده و باقی را نیز به‌تدریج در فرایند قرار می‌دهیم. پیشنهاد جدیدی هم از دستگاه‌های مختلف رسیده که هنوز در این آمار قرار ندارد.
مجموعاً می‌توان گفت که هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی با وجود مجموعه‌ی مشکلات و موانع، در بخشی که برعهده داشته، موفق بوده؛ حال اگر موانع از پیش رو برداشته شود و یک مقدار دامنه و قلمروی فعالیت هیئت را توسعه بدهیم و به‌خصوص به بخش کرسی‌های آزاداندیشی اهتمام خاصی بکنیم، قهراً فعالیت‌های هیئت حمایت گسترش پیدا خواهد کرد و آثار و نتایج برگزاری اجلاسیه‌ها و کرسی‌ها بیشتر نمود پیدا خواهد کرد.
هیئت حمایت، نظارتی به‌شدت کیفی و سختگیرانه درخصوص کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره دارد. مطالب، بسیار دقیق و موشکافانه و در مراحل مختلف بررسی می‌شود و بر تمام مراحل، حتی پیش‌اجلاسیه‌ها نظارت کامل دارد؛ به این ترتیب وقتی نظریه‌ای تأیید می‌شود و صاحب نظریه گواهی خود را می‌گیرد دیگر هیچ‌گونه خدشه‌ای بر آن وارد نیست؛ اما در زمینه‌ی کرسی‌های آزاداندیشی احساس می‌شود این نظارت چندان محسوس نیست؛ اصولاً موضوعاتی به دبیرخانه ارسال می‌شود، سپس تأیید می‌شود و قراردادی تنظیم می‌گردد. به نظر می‌رسد نظارت هیئت در این خصوص باید یک مقدار بیشتر باشد.
کرسی‌های علمی نظریه‌پردازی، نوآوری و نقد شأن حقوقی خاص خود را دارند و باید سختگیرانه نیز انجام شوند؛ زیرا نظر هیئت به‌عنوان نهاد مرجع داوری و حمایت راجع به نوآوری‌های علمی در حوزه‌ی علوم انسانی، علوم دینی و هنر و معماری حجت است و هنگامی که در فرایند کرسی‌های زیرمجموعه‌ی هیئت مطلبی مطرح می‌شود و اعلام می‌شود که موفق به دفاع شده به این معناست که یک مرجع ملی آن‌را تأیید کرده است. درحقیقت ما این مدعای جدید را یک نوآوری ملی ایرانی و اسلامی قلمداد می‌کنیم و این مسئله حیثیت ملی دارد. بنابراین طبعاً باید سختگیرانه نظارت شود، اما هدف از برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی ایجاد نشاط علمی و گفتمان‌سازی است؛ جرئت عبور از مشهورات و مطرح‌کردن حرف‌های نویی است که شاید هنوز هم چندان صیقل نخورده باشد؛ لهذا طبیعت این نوع از کرسی‌ها اقتضا می‌کند که چندان سختگیرانه نباشند. البته اینکه هیئت اشراف بیشتری داشته باشد که سطح علمی بهتر شود و هر مدعای ضعیف و سستی با عنوان کرسی در معرض طرح و بحث قرار نگیرد نکته‌ی درستی است و باید رعایت شود؛ اما فلسفه و غایت کرسی‌های آزاداندیشی اقتضا می‌کند که ما سهل‌تر بگیریم و به دستگاه‌ها اعتماد کنیم؛ زیرا برگزارکننده‌ی کرسی‌های آزاداندیشی دستگاه‌ها هستند؛ درنتیجه مسئول اول و آخر کرسی‌های آزاداندیشی هیئت نیست و در این میان دستگاه‌ها باید شأن خود را رعایت کنند و سطح علمی را تأمین کنند، ما هم حامی و ناظر هستیم.
آیا برای کرسی‌های آزاداندیشی آیین‌نامه‌ای نگارش شده است یا خیر؟
هیئت حمایت یک آیین‌نامه‌ی اجمالی دارد و آیین‌نامه‌ی تفصیلی را وزارت علوم تهیه کرده و به تصویب رسیده و دوستان ما نیز در دانشگاه‌ها آن را اعمال می‌کنند. البته در حوزه‌های علمیه یک مقدار مایل هستیم سهل‌تر برگزار کنیم، زیرا تصور می‌کنیم این نوع از فعالیت علمی بیشتر با هدف ایجاد نشاط علمی، گفتمان‌سازی است برای اینکه فرصت چالش، ارزش‌گذاری و صیقل‌خوردن پیدا کند. درواقع برگزاری این نوع کرسی‌ها بیشتر ایجاد فرصت است و بیش از آنکه بخواهیم با آن به مثابه امری علمی برخورد کنیم قصد داریم با این مقوله به‌عنوان امری که ذاتاً یک نوع ایجاد فرصت برای ادعاهای جدید است برخورد شود و در این مسیر هرچه محدودیت کمتر باشد به چنین هدفی نزدیک‌تر می‌شویم.
با توجه به اینکه هیئت حمایت اخیراً اندکی جدی‌تر وارد بحث کرسی‌های آزاداندیشی شده و تعداد زیادی کرسی در این موضوع در سال ۹۴ پیش‌بینی شده، همچنین قصد دارید که خانه‌ی ملی گفتگوی آزاد را در امسال فعال کنید، آیا این نیاز را می‌بینید که در معاونت آزاداندیشی تغییراتی ایجاد شود و نیروهای زبده‌تری حضور پیدا کنند و کار جدی‌تر پیش برود؟
در بخش کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره این جهت کاملاً رعایت شده؛ به این معنا که در آنجا برای عضویت افراد در کرسی‌ها، شرایط بسیار دقیقی را تصویب کرده‌ایم. افراد لزوماً باید اساتید بنام رشته‌ی مربوط و با رتبه‌ی استادی باشند و اگر دانشیاری به عضویت یک کرسی درمی‌آید منوط به رزومه و شناختنامه‌ی علمی قوی است؛ اما درخصوص کرسی‌های آزاداندیشی اصراری بر اینکه دایره را محدود کنیم نداریم؛ البته هرچه نشست‌ها علمی‌تر برگزار شود مفیدتر خواهد بود، اما به این بهانه نباید فرصت از جوان‌ترها و دانشجویان و فضلای گمنام گرفته شود. تصور ما این است که اگر در آن مرحله سهل‌تر برخورد کنیم خودبه‌خود در یک قربالگری طبیعی و علمیِ نخبگانی افرادی که مدعای درخوری دارند شناخته‌تر می‌شوند و رفته‌رفته می‌توانند مدعای خود را در سطح کرسی‌های علمی مطرح کنند. البته لازم است بین کرسی‌های آزاداندیشی که با محوریت اساتید برگزار می‌شود با کرسی‌های آزاداندیشی که با محوریت دانشجویان برگزار می‌شود تفاوت قائل شد.
در کرسی‌های آزاداندیشی دانشجویی مباحث اجتماعی، سیاسی و گاه روزمره بیشتر مطرح می‌شود. این دست از مسائل مقتضای طبع جوانان و دانشجویان است و از آنها توقع نمی‌رود که بحث‌های علمی، بنیادین و زیرساختی ارائه کنند؛ اما در کرسی‌های آزاداندیشی تأکید می‌شود که مباحث نظری‌تر و زیرساختی‌تر مطرح شوند؛ گرچه در اینجا نیز اگر یک نفر نسبت به یک مقوله‌ی جاری کشور و مسئله‌ی روز حرفی برای گفتن داشته باشد میدان برای او باز است. لازم به یادآوری است که برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی دانشجویی عمدتاً بر عهده‌ی دانشگاه‌هاست و هیئت حمایت کمتر وارد این سطح از فعالیت‌ها می‌شود.
شما خودتان یکی از نظریه‌پردازان و نخبگان جامعه‌ی علمی هستید و سال‌ها در کرسی‌های نظریه‌پردازی مدیریت و فعالیت علمی داشته‌اید؛ به نظر شما چه موانع و مشکلاتی در راه گسترش کرسی‌های نظریه‌پردازی و حتی آزاداندیشی وجود دارد؟
موانع و مشکلات موجود را می‌توان براساس عناصر و عوامل رکنی دخیل در برگزاری کرسی‌ها طبقه‌بندی کرد. به این معنا که در برگزاری کرسی یک طرف و یک رکن نهاد برگزارکننده است؛ مثلاً دانشگاه‌ها، حوزهها و پژوهشگاه‌ها؛ رکن دیگر نهاد ناظر و حامی است که همین هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی است؛ رکن سوم نیز خود صاحب‌نظران هستند. در ارتباط با دستگاه ناظر و حامی که هیئت است پاره‌ای مشکلات وجود دارد، من‌جمله محدودیت امکانات فیزیکی و بودجه و… که البته اخیراً یک مقدار بهبود پیدا کرده و در ده سال اولیه فعالیت هیئت با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو بودیم؛ زیرا بودجه و اعتبار مشخص و مصوبی نداشتیم و عمدتاً باید از منابع پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی استفاده می‌کردیم و این درحالی بود که پژوهشگاه نیز محدودیت منابع داشت.
درخصوص دستگاه‌های برگزارکننده باید گفت که بعضی دستگاه‌ها و دانشگاه‌ها و نیز حوزهها و پژوهشگاه‌ها اهتمامی به مسئله برگزاری کرسی‌ها ندارند. بعضی از دانشگاه‌های بسیار بزرگ کشور در طی این دوازده سال حتی یک نوبت هم جلسه‌ای به‌عنوان آزاداندیشی برگزار نکرده‌اند؛ تا چه رسد که وارد فرایند کرسی‌های علمی نظریه‌پردازی، نوآوری و نقد شوند. بعضی دستگاه‌ها یا عقیده ندارند و یا برای این نوع از فعالیت علمی اولویتی قائل نیستند؛ درنتیجه تعلل می‌کنند؛ حتی باید گفت که بعضی دستگاه‌ها مخالفت و مانع‌تراشی می‌کنند؛ برای مثال بناست یک کرسی علمی یا آزاداندیشی در محلی متعلق به یک دانشگاه برگزار شود، گاه متولیان دانشگاه مخالفت می‌کنند و امکانات در اختیار نمی‌گذارند. مدیران بعضی از دستگاه‌ها نیز اگر مانع نمی‌شوند و مخالفت نمی‌کنند، ولی حمایت هم نمی‌کنند. اینها باید امتیازاتی به اعضای هیئت علمی خود بدهند و آنها را ترغیب و تشویق کنند، ولی چنین کاری نمی‌کنند. البته همین‌جا باید عرض کنم که بعضی از دستگاه‌ها، دانشگاه‌ها، حوزهها و پژوهشگاه‌ها اهتمام بسیار خوبی دارند و طی این دوازده سال فعالیت هیئت بعضی از این دستگاه‌ها پیشقدم بودند و امتیازات مادی و معنوی برای صاحب مدعا در نظر گرفته‌اند و در ترفیع و ارتقا توجه خاصی به این امتیازات داشته‌اند. ما اعلام کرده‌ایم که هر دستگاهی که می‌خواهد فعالیت کند می‌تواند کمیته‌ای به‌عنوان کمیته‌ی دستگاهی برگزاری کرسی‌ها تشکیل بدهد و ما هم کمک مادی و معنوی ارائه می‌دهیم تا این کمیته‌های دستگاهی فعال شوند. تا به امروز ۳۶ کمیته‌ی دستگاهی در مراکز علمی تأسیس و فعال شده است که عبارتند از:
- دانشگاه قم،
- دانشگاه تبریز،
- دانشگاه اصفهان،
- دانشگاه الزهرا(س)،
- دانشگاه علامه طباطبایی،
- پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش،
- دانشگاه شیراز،
- دانشگاه گلستان،
- دانشگاه آزاد اسلامی،
- دانشگاه زنجان،
- دانشگاه بین‌المللی امام خمینی،
- دانشگاه شهید بهشتی،
- شورای فرهنگی و اجتماعی زنان،
- دانشگاه فردوسی مشهد،
- دانشگاه مازندران،
- دانشگاه تهران؛
- پژوهشکده مطالعات راهبردی،
- دانشگاه شهید چمران اهواز،
- دانشگاه سمنان،
- دانشگاه بوعلی سینا همدان،
- دانشگاه گیلان،
- پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،
- پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،
- دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم،
- دانشگاه تربیت مدرس،
- دانشگاه امام صادق(ع)،
- دانشگاه کاشان،
- دانشگاه کرمان،
- دانشگاه یزد،
- دانشگاه کرمانشاه،
- دانشگاه کردستان،
- موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی،
- دانشگاه تربیت معلم،
- جامعهًْ‌المصطفی العالمیه،
- دانشگاه لرستان،
- دانشگاه خلیج فارس بوشهر،
بعضی از این کمیته‌ها بسیار خوب کار می‌کنند و تعداد دیگری نیز در شرف تأسیس هستند.
به هر حال دستگاه‌های برگزارکننده و مجری هم رکن دیگری هستند که با موانع و مشکلاتی روبه‌رو هستند. همچنین مدعیان و صاحب‌نظران نیز با موانع و مشکلاتی مواجه هستند. بعضی از اساتید و صاحب‌نظران گویی گرفتار نوعی خودکم‌بینی هستند و اعتماد به‌نفس و جرئت علمی ارائه‌ی ادعا و یا نقد جدید را ندارند. ترجیح می‌دهند مقالات ساده‌ای که به لحاظ شکلی و ساختاری علمی قلمداد می‌شوند را تألیف کنند و با چاپ آن در مجله‌ای امتیاز لازم را کسب کنند و مشکل ارتقای خود را حل کنند. عده‌ای نیز اگر جرئت کرده‌اند حرف نویی بزنند، جرئت نمی‌کنند این حرف نو را در معرض بگذارند. حاضر نیستند در یک جمع نخبوی حضور پیدا کنند و نقدها را بشنوند و نگرانند که اگر نظریه آنها رد شود کسر شأن خواهد بود. بعضی دیگر نیز از آن طرف افتاده‌اند، به این معنا که نظر نو دارند، اما می‌گویند ما دیگران را قبول نداریم و دیگران حق ندارند راجع به ما داوری کنند و دون شأن خود می‌دانند که حرفشان نقد شود؛ ولو حتی مطمئن باشند که حرفشان آن‌قدر اساسی است که پذیرفته خواهد شد، ولی باز هم مایل نیستند در معرض نقد قرار گیرند. عده‌ای دیگر حرف نو دارند و حاضرند مدعای خود را در معرض نقد قرار بدهند، اما زیر بار نمی‌روند. گاه جلساتی تشکیل شده و چند ایراد بر یک نظریه وارد شده، همه‌ی ایرادها نیز برهانی، استدلالی و با دلایل مشخص است؛ اما زیر بار نرفته‌اند.
ما در این قلمرو با یک سلسله موانع روانی و روحی نیز روبه‌رو هستیم؛ ازجمله اینکه در محیط علمی نقد را نقد نمی‌دانیم، بلکه نفی و سلب معنی می‌کنیم؛ تصور می‌کنیم اگر فردی حرف ما را نقد کرد قصد دارد آن‌را از اساس رد کند؛ درحالی‌که نقد یک چیز و رد چیز دیگر است. نقد به این معناست که حرف شما درخور ارزیابی است حتی اگر ناقد از اساس مطلب و مدعا را قبول نداشته باشد؛ گاه نیز هدف از نقد این است که نقایص مدعا مشخص شود تا برطرف شود. گاه حتی از این هم فراتر است و نقد ارزیابی محض است؛ یعنی نقاط ضعف و قوت هر دو گفته می‌شود. چنین چیزی که اشکالی ندارد؛ اما جامعه‌ی نخبوی ما هنوز به لحاظ فرهنگی و روانی آمادگی ندارد که نقد را به مثابه یک ارزش و مقوله‌ی مثبت تلقی کند. گاهی نقد را حمل بر غرض‌ورزی می‌کنند؛ مثلاً می‌گویند ناقد من به فلان جریان تعلق دارد و مطلب را به‌گونه‌ای سیاسی می‌کنند.
موانعی از این دست در جامعه‌ی نخبوی ما وجود دارد؛ اما من تصور می‌کنم مشکل اساسی چیز دیگر است؛ مهم‌تر از تمام این موانع این نکته است که متأسفانه کشور ما به‌رغم ظرفیت عظیم و پیشینه‌ی تاریخی پرافتخاری که دارد و به‌رغم ترغیب و تشویق و حمایتی که از ناحیه‌ی مدیران کشور صورت می‌گیرد و حتی تا سطح رهبری نیز پیش می‌رود، مع‌الاسف این‌گونه نیست که اصحاب علم و ارباب معرفت و صاحب‌نظران حرف نوی درخور و فراوانی تولید کنند. ما هفتادهزار عضو هیئت علمی مشخص در مجموعه‌ی دستگاه‌های علمی دانشگاهی داریم؛ اگر از این هفتادهزار نفر حتی هفتاد نفر نظریه‌پرداز به‌معنای واقعی کلمه می‌بودند این کشور به نحو جهشی در حوزه‌ی تولید معرفت و تولید علم می‌توانست خود را به مرزهای معرفت جهانی برساند. تصور من این است که کمیت ما طی این دهه‌‌ها خوب افزایش یافته، کیفیت نیز در بعضی از حوزهها، دانشگاه‌ها و موضوعات مطلوب بوده و همین میزان نیز سبب شده رشد علمی کشور چشم‌گیر شود و رتبه‌های جهانی خوبی را احراز کنیم؛ اما قابلیت ملی و ظرفیت اصلی ما و زمینه‌های موجود در مقام مدیریت کشوری بسیاربسیار بالاتر از این است و توقع ما از این ظروف و شرایط بسیار بیش از اینهاست. دانشگاهی که چندهزار عضو هیئت علمی دارد، اما طی چند سال چهار تا کرسی نظریه‌پردازی برگزار نکرده حتماً دچار یکی از این آفات است که وارد صحنه نمی‌شود.
اگر در این مقام باشم که آفات، آسیب‌ها، موانع و عوارضی را که پیش روی امر آزاداندیشی و کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره هست شمارش کنم مثنوی هفتاد من خواهد شد؛ اما در عین حال تصور می‌کنم بیشتر این موانع را می‌توان به سهولت از پیش پا برداشت؛ منوط به اینکه اصحاب نظر همت کنند و مدیران جدیت کنند و در این کشور حمایت مادی و معنوی مناسبی از این فرایند صورت بپذیرد؛ در این صورت می‌توان مطمئن بود که اتفاقات تاریخ‌سازی رخ خواهد داد. اصولاً در همیشه‌ی تاریخ بشریت چنین بوده و امروز این مسئله پررنگ‌تر است که علم محور تکامل و پیشرفت یک جامعه و انسان و مبنای ساخت تمدن‌هاست. حال ما که در کار ساخت تمدن نویی هستیم بیش از هر امری باید به تولید علم و تکثیر نظریه‌ها اهتمام کنیم. باید همه‌ی موانع از پیش راه برداشته شود و عوامل مورد نیاز تأمین شود.
امتیازاتی که هیئت حمایت قائل می‌شود بیشتر دانشگاهی است و به‌نظر می‌رسد حوزهها نیز در این زمینه باید فعال‌تر عمل کنند.
بله؛ درخصوص حوزهها اولاً مصوبه‌ی دیگری هم داریم که در حوزه یک مرجع مستقلِ مخصوصی برای کرسی‌های حوزوی تأسیس شود و در عین حال بعضی از کرسی‌های زیرمجموعه‌ی هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی شمول دارد و مباحث و موضوعات حوزوی را هم در بر می‌گیرد و تعداد قابل توجهی از اساتیدی که عضو کرسی‌های هیئت هستند و در فرایند کرسی‌ها نقش‌آفرینند و نیز به ارائه‌ی نظریه‌ی نو و نظر جدید پرداخته‌اند و دفاع موفق داشته‌اند، اساتید و فضلای حوزه هستند. علاوه بر این چون در حوزه فرایند و سازکاری برای نقد پیوسته‌ی آراء و ارائه‌ی مدام نظریات جدید به‌عنوان «اجتهاد» مطرح است و سطوحی از فعالیت علمی و آموزشی تحت عنوان درس خارج رایج است، خودبه‌خود کار نظریه‌پردازی، نقد و داوریِ ناظر به نظریه‌های جدید در حوزه با سازکار و در عرف خاص حوزوی اتفاق می‌افتد؛ به این معنا که در حوزه کسی که درس خارج می‌گوید درواقع در یک فرایند اجتهادی نظرات خود را ارائه می‌کند. لازمه‌ی این مطلب نیز آن است که هرآنچه در موضوعات مختلف ازجمله فقه و اصول در حوزه به‌عنوان درس خارج ارائه می‌شود عمده‌ی نظریه‌های درخور دیده و نقد شود تا از بین آنها یکی اختیار و به‌عنوان نظریه‌ی مختار مطرح شود، یا نظریه‌ی جدیدی جز آنچه که تاکنون دیگران گفته‌اند ارائه شود. این روند را ما در نظام دانشگاهی نداریم و خوب است که این فرایند دوره‌ی عالی اجتهادی با ادبیات دانشگاهی، در دانشگاه‌ها نیز دایر کنیم.
شاید ما نیازمند یک مقطع فرادکترا هستیم که در آن دانش‌پژوهان به شیوه‌ی اجتهادی تحصیل کنند و پژوهش‌محور و اجتهادی به سطحی از سطوح علمی برسند و ارتقای آنها به آن سطح مورد تأیید قرار گیرد. لهذا در حوزهها سازکارهای سنتی مخصوصِ پذیرفته‌شده‌ای برای ارائه‌ی نظریه‌های جدید و نقد نظریه‌های موجود در اختیار داریم؛ بنابراین ممکن است حوزویان کمتر احساس نیاز کنند؛ اما در عین حال در حوزهها نیز پاره‌ای از این موانع وجود دارد و گاهی بعضی موانع اخلاقی نیز پیش می‌آید؛ به این صورت که تصور می‌کنند اگر نظریه‌ی جدید خود را مطرح کنند یک نوع ریا و خلاف تواضع است. این‌دست موانع خاص نیز در حوزهها وجود دارد. با این‌همه به‌طور نسبی اگر اساتید حوزه را با دانشگاه‌ها و دستگاه‌ها مقایسه کنیم برآورد من این است که تعداد کرسی‌هایی که با هویت حوزوی برگزار شده شاید بیشتر از دیگر کرسی‌ها باشد.
به این ترتیب ان‌شاءالله در سال آینده می‌توانیم شاهد رضایت مقام معظم رهبری از برگزاری کرسی‌های علمی باشیم و پیشرفت محسوسی را کسب کنیم که قابل لمس باشد؟
اولاً موضوع آزاداندیشی، نظریه‌پردازی، نقد و نوآوری آن‌چنان وسیع، پراهمیت و خطیر است که هراندازه توسعه پیدا کند نباید به آن رضا داد؛ ثانیاً همت رهبر فرهیخته‌ی انقلاب اسلامی در قلمروی بحث‌های نظری و زیرساختی و تولید علم و تمدن‌سازی بسیار بلند است و به‌راحتی و به‌زودی نمی‌توان رضای ایشان را جلب کرد؛ لذا باید تلاش مضاعفی داشته باشیم تا بتوانیم خودمان را به افق توقع آن بزرگوار برسانیم. ثالثاً متاسفانه سطح این نوع فعالیت‌های علمی آن‌قدر نازل است که با این میزان فعالیت هیئت حمایت و دستگاه‌های دیگر نه‌تنها توقع ایشان برآورده نمی‌شود، بلکه توقع هیچ طبقه و طیف مشفق و دلسوزی که در سطوح مدیریتی و نخبگانی و علمی حضور دارند برآورده نخواهد شد. تکلیف ما سنگین است و به مقتضای توقعات بجا از ناحیه‌ی رهبری معظم انقلاب، ملت بزرگوار، جامعه‌ی نخبوی، بنا بر توسعه و تعمیق فعالیت‌ها در این قلمرو وجود دارد و ما هم بنا را بر این گذاشته‌ایم که تکلیف خود را در حد مقدور ادا کنیم. همین‌جا از دوستانمان در وزارت علوم، وزارت بهداشت و درمان، فرهنگستان‌های علوم و دانشگاه‌های بزرگ درخواست می‌کنیم بیش از آنچه تاکنون همراهی و فعالیت کرده‌اند به صحنه بیایند که ما بتوانیم این توقع بحق ملی، دینی و تاریخی را اجابت کنیم. ما هم به‌عنوان یک دستگاه در خدمت همه هستیم و بدون هیچ قید و شرطی از همکاری‌ها و فعالیت‌ها استقبال می‌کنیم و دست همه را به گرمی می‌فشریم و همه‌ی ظرفیت خود را در این مسیر به‌کار می‌بریم.
والسلام
