به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست ارائه و نقد “طرح جامع ادبیات و فرهنگ ایران اسلامی” با حضور جناب آقایان دکتر رضا بیات، دکتر مسلم نادعلی‌زاده، دکتر حسین احمدی، دکتر محمود مهام و اعضای شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی، روز دوشنبه مورخ ۱۸ دی‌ماه جاری در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
دکتر سنگری مدیر گروه ادبیات اندیشه، ضمن خیرمقدم به معرفی اعضا حاضر در جلسه پرداخت و بیان داشت: موضوع نشست تاریخ ادبیات نگاری است، که پیشینه مشخصی هم در جهان و هم در کشور ما دارد. ایران تحت تاثیر چندین جریان تاریخ ادبیات نگاری بوده است به ویژه در دو سه سده اخیر؛ شامل مکتب‌های اروپایی، جریان شبه قاره و جریان تاریخ ادبیات نگاری در ایران.
محمدرضا سنگری افزود: روش‌ها یا رویکردهای گوناگونی برای تاریخ ادبیات نگاری وجود داشته است؛ ابتدا بر مبنا سلسله‌ها بود، بعدها جریان‌های ادبی مطرح شد، و بعد جریان سازان ادبی، مدنظر قرار گرفت، دیدگاه دیگر وارونه‌نگاری است.
دکتر رضا بیات به عنوان ارائه دهنده این نشست در ابتدا درباره مؤسسه فرهنگی هنری سلیس (ادب پژوهی شیعی) و طرح جامع ادبیات و فرهنگ ایران اسلامی به توضیحاتی پرداخت.
وی با بیان این موضوع که در این پژوهش، تاریخ ادبیّات و فرهنگ ایران بازنویسی می‌شود گفت: مقصود از ادبیّات، اشعار و نثرهای ادبی و فنّی است و مقصود از فرهنگ، متون مربوط به علوم تجربی، شرعی، فلسفی، عرفانی، تاریخی و … است که موضوعشان در ادبیّات وارد شده و زبانشان، آینۀ زبان رایج و متعارف ادوار مختلف تاریخ ایران است. بازۀ تاریخی پژوهش، ایران پس از اسلام است؛ چرا که این دوره نسبت به پیش از اسلام، گسستی واضح در زبان، اندیشه و اعتقادات دارد و می‌توان گفت که تأثیر اندیشه‌ها و میراث ادبی پیش از اسلام نسبت به تأثیر فرهنگ اسلامی در متون منظوم و منثور پس از اسلام، بسیار اندک و قابل اغماض است.
دکتر بیات با اشاره به موضوع مدخل‌ها گفت: مدخل‌های برای اشخاص، خواهد آمد که شامل:
سال‌شمار: به هر یک از شاعران، نویسندگان، دانشمندان و هنرمندان، یک مدخل اختصاص می‌یابد. در این مدخل‌ها به طور خلاصه، اقوال متعدّد در خصوص سال‌شمار زندگی و احوال و آثارِ این اشخاص، گرد می‌آید و در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرد.
اندیشه‌ها: آنچه برای ما بیشتر از سال ولادت و وفات اشخاص اهمیت دارد، افکار و اندیشه‌های آنان است. پیشرو بودن یا پیرو بودنِ هر شخص نسبت به افکار روزگار خود و تاریخ تفکّر، نیز نقش وی در پیدایش یا جهت‌دهی و نشر اندیشه‌های مختلف، در مدخل مربوط به هر شخص، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
ممدوحان: گرایش‌های سیاسی و اعتقادیِ اشخاص با توجّه به اشعار و نوشته‌هایی که در مدح یا هجو دیگران سروده‌اند و نیز آثاری که به بزرگان هدیه داده‌اند، در این بخش روشن می‌گردد و تحلیل می‌شود.
تحلیل کمّی محتوا: میزان استفاده از واژگان خاص و بهره‌گیری از کلیدواژه‌های مختلف، نشان‌دهندۀ سوی فکریِ شاعران، نویسندگان و متفکّران است که در این بخش، بررسی خواهد گردید.
تحلیل گفتمان: این بخش، به نوعی مهم‌ترین ویژگی تاریخ جامع فرهنگ و ادبیّات است. بررسیِ گفتمان‌های فکری، عقیدتی و سیاسیِ اندیشمندان در طول تاریخ پس از اسلام، موجب روشن شدنِ بسیاری از جریانات فکری و پیدا شدن امکان تحلیل درست و علمیِ آنها می‌شود.
بیات در پایان مباحث خود گفت: این طرح که در پنج فاز تدوین شده است، حدود ۱۰ سال زمان می‌برد و ۳۵ نفر از دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی رشتۀ ادبیّات فارسی و رشته‌های نزدیک به آن را به خود مشغول می‌کند.
دکتر حسین احمدی مدیرگروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه، به عنوان نخستین ناقد حاضر در این نشست با اشاره به این موضوع که یکی از دوره‌های اوج ادبیات شیعه دوره بعداز انقلاب می‌باشد که جایش خالی است، گفت: در دوره‌هایی که شیعه مظلوم بوده ادبیات اعتراضی فعال بوده است که می‌تواند مدنظر قرار گیرد.
احمدی افزود: با اشاره به این موضوع که دوره باستان را حذف کرده‌اید، جریان ادبی و زندگی شاعران را می‌خواهید توضیح بدهید، با توجه به اینکه این شاعر یک پیشینه فرهنگی و تاریخی در جامعه داشته است، لذا لازم است حتی درحد یک جلد به دوره باستان پرداخته شود.
دکتر شهریار زرشناس، عضو گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه، با اشاره به این نکته که تفاوت این تاریخ ادبیات با تاریخ ادبیات‌های موجود چه می‌باشد، گفت: وجه ممیزه شما در این کار چیست، آیا شاعران و حوزه‌های که در آنها دیده نشده است می‌خواهیم ببینیم؛ سازمان نظری این طرح چه می‌باشد، این تاریخ ادبیات برمبنا چه سازمان نظری می‌خواهد نوشته شود.
دکتر محمود مهام، مدیر گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشگاه، با اشاره به این مطلب که پرسش‌های که مطرح می‌کنند از زاویه جامعه شناسی می‌باشد، گفت: اگر این طرح فرهنگ جامع ادبیات و فرهنگ می‌باشد، جامعیت به چه معناست، ادبیات را تعریف کنیم و هدف غایی طرح مشخص شود؛ همچنین زمان و مکان دیده شود. ادبیات تا چه اندازه می‌تواند میراث فرهنگی ما را نشان بدهد. تاریخ اجتماعی، تاریخ‌های محلی، تاریخ حکومت‌های شیعه در ایران مهم است؛ همچنین دوران بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی به معنی که شیعه چگونه حفظ میراث فرهنگی خود را انجام می‌دهد.
مهام با اشاره به این نکته که دانش بومی در اینجا جایش خالی است. گفت: آنچه که تحت عنوان جریان شناسی فرهنگ آوردید، اینجا زمینه‌اش معلوم نیست؛ جریان شناسی فرهنگ را می‌خواهید مبتنی بر سیاست انجام بدهید و سلسله‌ها را دنبال کنید و یا جریان شناسی فرهنگ را براساس تغییرات اجتماعی دوره بندی می‌کنید.
حجت الاسلام مهدی جهان، عضو گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه، به این نکته اشاره کردند که اسم طرح تاریخ جامع ادبیات و فرهنگ ایران اسلامی می‌باشد؛ ولی محتوی و فصل بندی‌ها این را شامل نمی‌شود، و بیان داشتند مدل‌های در خصوص تاریخ نویسی می‌باشد؛ اگر تاریخ می‌خواهیم بنویسد باید به شکل تاریخ نویسی‌ها توجه کنید، که چگونه تاریخی می‌خواهیم بنویسید، تاریخ جریانی، تاریخ علی و معلولی، تاریخ ناسخ و منسوخ، تاریخ علم.
در پایان این نشست، دکتر بیات با تشکر از اعضا و نقدهای بیان شده، آمادگی خود را برای حضور در جلسه‌ای دیگر و ادامه صحبت در خصوص طرح بیان کردند.
