هر کس کم ترین شناختى از حدیث نبوى داشته باشد، در تواتر این حدیث که «سه گروه با على(ع)خواهند جنگید» ذره اى تردید به خود راه نمى دهد. یکى از این سه گروه، مارقین (خوارج) بودند که على(ع)در نهروان با آنان جنگید. خوارج در جنگ صفین ظهور یافتند و پس از دسیسه معاویه، على(ع)را به پذیرش حکمیت مجبور ساختند؛ هر چند بعدها پذیرش حکمیت را کفر نامیدند و بر ضد حضرت شوریدند. شمار این گروه دوازده هزار یا شش هزار تن بوده است. اخبار متواترى دلالت دارد که خوارج مخالف تداوم جنگ با معاویه بوده اند؛ اما نکته مهم این است که پیشینه خوارج و اندیشه خارجى گرى به جنگ جمل باز مى گردد.
سیاست على(ع)تأمین امنیت و هدایت بود؛ اما خوارج با شورش بر ضد مردم و غارت و کشتار، راه گفت وگو را بستند. امام بسیار کوشید تا خوارج را بر پذیرش حق قانع سازد و آنان را از ایجاد اختلاف و تفرقه در صفوف مسلمانان بازدارد؛ اما آنان نه تنها از اندیشه خود بازنگشتند، که بر اقدامات ناشایست خود افزودند. به این ترتیب، رویارویى امام(ع)و خوارج، در نهروان اتفاق افتاد. شمار نیروهاى امام کم بود و شمار نیروهاى خوارج بسیار. على(ع)با احتجاجات خود موجب شد تا پیش از آغاز جنگ، شمار انبوهى از خوارج توبه کنند و به راه حق بازگردند؛ اما سرانجام جنگ درگرفت. على(ع)یاران خویش را براى نبرد آرایش نظامى داد و پرچم امان را به دست ابوایوب انصارى سپرد. هر کس از خوارج به این پرچم پناه مى آورد، در امان بود.
حضرت فرمان داد که سپاهیان او جنگ را آغاز نکنند و فراریان را نکشند. نکته مهم این است که خوارج آغازگر جنگ بودند و تا وقتى آنان حمله نکردند، لشکر امام برجاى خود بود. در این جنگ تقریباً همه نیروهاى خوارج کشته شدند و چنان که امام پیشگویى کرده بود، شمار نجات یافتگان آنان به ده تن نرسید. طبق همان پیشگویى، شمار شهداى لشکر امام نیز به ده نفر نرسید. على(ع)اسلحه و ابزارهاى اردوى خوارج را به غنیمت گرفت و میان یاران خود تقسیم کرد؛ اما دیگر چیزها و غلامان و کنیزان را به ورثه صاحبان آن ها پس داد.
بنا بر گزارشى تاریخى، جنگ نهروان یک سال و اندى پیش از شهادت على(ع)رخ داده است. برخى از خوارج که در نهروان امان طلبیده بودند، پس از جنگ، نافرمانى پیشه کردند و دست به شورش زدند، اما امام به آسانى تحرکات و آشوب هاى آنان را یکى پس از دیگرى خاموش مى کرد. خوارج پس از شهادت على(ع)نیز در عرصه هاى گوناگون حضور داشتند و هرگز نابود نشدند. هنوز هم بقایاى آنان در برخى از مناطق جهان زندگى مى کنند.
