فاطمه(س) از نگاه صحابه و تابعان

کتاب‌های فراوانی در میان شیعه و اهل سنّت درباره روایات صحابه و تابعان وجود دارد که به طور کامل به ذکر اخبار مربوط به فاطمه(س) پرداخته‌اند یا بخشی از کتاب، روایات مربوط به دختر پیامبر(ص) است.  البته در مجامع روایی اهل سنّت، از برخی صحابه پیامبر اکرم(ص) مانند سلمان و عمار و ابوذر کمتر روایتی نقل شده، یا اصلاً روایتی نشده است، اما در منابع شیعی، روایات مهم و پرمحتوایی از آنها رسیده است. گزارش‌های صحابه از زندگی فاطمه(س) متنوع و مختلف است که به نوعی بازگوکننده نگرش و مواضع ایشان در خصوص شخصیت و جایگاه آن حضرت(س) است، همچنین حجم روایات نقل شده از صحابه در این باره متفاوت است، برخی چون گزارش صحابه از زندگی و جایگاه فاطمه(س) ـ در کنار روایت‌کردن سخنان پیامبر(ص) درباره فاطمه(س) ـ بیانگر نگرش و مواضع آنها درباره دختر رسول خدا(ص) است. برای بررسی نگاه صحابه به شخصیت و جایگاه فاطمه(س) باید دیدگاه هر یک از صحابه را جداگانه بررسی کرد.

عبدالله‌بن‌عباس، عرصه‌های مهمی از زندگی، شخصیت و فضایل فاطمه(س) را نقل کرده است. ازجمله: علّت نام‌گذاری فاطمه(س) و عادت ماهیانه نشدن او، مراسم عروسی و مهریه حضرت و ویژگی‌های همسر فاطمه(س). همچنین اعطای فدک از سوی پیامبر(ص) و غصب آن به دست خلیفه اول و وصیت فاطمه(س) به دفن شبانه پیکرش و اینکه ابوبکر و عمر در مراسم خاک‌سپاری او حاضر نشوند.

همو نقل کرده که پیامبر(ص) او را برترین زن در میان چهار زن برتر همه دوران‌ها می‌دانست. همچنین مقام فاطمه(س) در قیامت، نزول آیات مباهله، مودت، اطعام و تطهیر در شأن فاطمه(س) در روایات ابن‌عباس آمده است.

روایات انس‌بن‌مالک، بیشتر درباره فضایل فاطمه(س) است. همچنین روایاتی درباره خواستگاری و ازدواج امیرمؤمنان(ع) با آن حضرت دارد.

ابوسعید خدری، افزون بر گزارش فضایل و جایگاه فاطمه(س) نزد پیامبر اکرم(ص)، روایاتی درباره شأن نزول برخی آیات دارد که به آن حضرت مربوط می‌شود؛ از جمله ماجرای بخشش فدک به فاطمه(س) پس از نزول آیه ۲۶ سوره اسراء، گزارش حدیث کساء و تلاوت چهل‌روزه آیه تطهیر از جانب پیامبر(ص) بر درِ خانه فاطمه(س). از عایشه و ام سلمه نیز روایات فراوانی درباره آن حضرت وجود دارد (ارجاع به چکیده مقاله فاطمه(س) از نگاه همسران رسول خدا(ص))

از عبدالله‌بن‌مسعود نیز روایاتی در خصوص جایگاه اخروی فاطمه(س) و ازدواج ایشان با علی(ع) به فرمان خدا رسیده است.

 ابوهریره روایاتی درباره فضایل و جایگاه فاطمه(س) نزد پیامبر اکرم(ص) و مقام اخروی ایشان دارد.

جابربن‌عبدالله انصاری از علاقه خاص رسول خدا(ص) و سرشت بهشتی فاطمه(س) سخن گفته است. و اینکه آیه پنجم سوره ضحی درباره فاطمه(س) نازل شده و پیامبر(ص) در ماجرای مباهله، فاطمه(س) را همراه خود برد و او مصداق «نساءنا» در این آیه است.

سلمان فارسی در خصوص عروسی فاطمه(س) و نیز تقسیم کار میان فاطمه(س) و خدمتکارش، روایاتی نقل کرده. برخی از کرامت‌های فاطمه(س) نیز از سلمان نقل شده. از او گزارش‌هایی نیز در خصوص اندوه و شکایت فاطمه(س) پس از درگذشت رسول خدا(ص) رسیده است. هیچ‌یک از تابعان، در خصوص شخصیت و جایگاه فاطمه(س) اظهارنظر مستقیم نکرده‌اند، بلکه با واسطه، گزارش‌هایی درباره دختر رسول خدا(ص) نقل کرده‌اند. برخی از این تابعان که بیشترین روایات در این باره را نقل کرده‌اند، عبارت‌اند از: عکرمه، سعیدبن‌مسیب، مسروق‌بن‌اجدع، زربن‌حبیش، عبدالله‌بن‌بریده و عروه‌بن‌زبیر که تنها روایت‌هایی از عایشه، در خصوص فاطمه(س) نقل کرده است که بخشی از آن، مربوط به حوادث پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) است.