حسن‌بن‌علی(ع) نخستین فرزند فاطمه(س) بود که در شعبان یا رمضان سال سوم هجری در مدینه به دنیا آمد و پیامبر(ص) در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه خواند و در هفتمین روز تولد، او را حسن نامید. کنیة حسن(ع) ابامحمد است و القابی چون: التقی، الزکی، الطیب، السید، السبط و المجتبی برای او برشمرده‌اند. حسن(ع) شبیه‌ترین مردم به رسول خدا(ص) بود و پیامبر(ص) به شکل‌های گوناگون، علاقه و محبت خود را به او ابراز می‌کرد و او برادرش حسین(ع) را سرور جوانان بهشت می‌خواند ( مقالة حسین‌بن‌علی(ع)). حسن در خردسالی به همراه پیامبر اکرم(ص) و پدر و مادر و برادرش در جریان مباهله با مسیحیان نجران حضور داشت ( مقالة فاطمه(س) همراه پیامبر(ص)).
فاطمه(س) همواره به حسن(ع) سفارش می‌کرد که در منش و رفتار فردی و اجتماعی، مانند پدرش، علی(ع) باشد و می‌کوشید تا فرزندش، پیوسته در کنار رسول خدا(ص) باشد. سیرة عبادی و عملی فاطمه(س) نیز، الگویی شایسته برای حسن(ع) بود و گزارش ایشان از دعای حضرت فاطمه(س) برای دیگران بسیار معروف است ( مقاله‌های فدک؛ شهادت فاطمه(س)). از زندگی آن حضرت در دوران خلفا گزارش‌های اندکی وجود دارد، ازجمله آنکه، در زمان عثمان، حسن(ع)، ابوذر غفاری را در هنگام تبعید، مشایعت کرده به پیشنهاد پدرش، در حادثة هجوم مخالفان به خانة خلیفة سوم، برای محافظت از جان خلیفه، در خانة او حضور داشت. این اقدام هوشمندانه، بنی‌هاشم را از اتهام کشتن خلیفه تبرئه کرد. در دوران خلافت امام‌علی(ع)، حسن(ع) در تمامی صحنه‌های مهم و حساس حاضر بود. پس از شهادت امیرمؤمنان(ع)، حسن(ع)، به امامت رسید و زعامت مسلمانان را بر عهده گرفت، ولی به دلیل بیعت‌شکنی مسلمانان، ناچار به صلح با معاویه شد.
امام‌حسن(ع) پس از صلح با معاویه، در مدینه ساکن شد. او ۱۵ یا ۲۵ بار، پیاده به حج رفت و ۲ بار تمامی اموال و ۳ بار نیمی از دارایی خود را در راه خدا بخشید. ۱۵ یا ۱۶ فرزند به ایشان منسوب شده که تنها از ۲ تن از آنها نسلی باقی مانده که سادات حسنی از نسل آنها هستند. ۳ فرزند امام‌حسن(ع) نیز روز عاشورا در کربلا به شهادت رسیدند. بر اساس منابع اهل‌سنت امام‌حسن(ع) در سال ۴۹، یا ربیع‌الاول ۵۰ یا ۵۱ هجری و طبق منابع شیعه در ۲۸ صفر سال ۵۰ هجری، با توطئة معاویه، به دست همسرش جعده مسموم شد و به شهادت رسید. بر اساس وصیت امام‌حسن(ع) ـ که تنش‌هایی را در مورد دفن ایشان در کنار مرقد رسول‌الله(ص) پیش‌بینی کرده بود ـ او را در بقیع دفن کردند. مردم مکه و مدینه، هفت روز به سوگ نشستند و در تشییع پیکر ایشان، از بنی‌امیه، تنها سعیدبن‌عاص، والی مدینه حضور داشت.
