اصحاب پيامبر درباره شأن و مقام على(ع)سخنان بسيار گفته اند. بيش ترِ آنان، از زمان بعثت پيامبر و گاهى پيش از آن، شاهدان عينى كردار، و شنوندگان بى واسطه گفتار على(ع)بوده اند و از منزلت و رفعت او در اسلام آگاهى داشته اند. سخنان اين اصحاب مى تواند سيماى على(ع)را آشكارتر سازد. ابوايوب انصارى گفته است: هر گاه على به راهى رود و مردم به راهى ديگر شوند، راه على را در پيش گيريد كه او هرگز شما را به بيراهه نخواهد برد. ابن تيهان، على(ع)را غايت آرزوى نيكان و برخوردار از عنايت ازلى دانسته است. ابوبكر، آن حضرت را «عترت» و نزديك ترين كس به پيامبر شمرده است. على(ع)نزد ابوذر، محبوب ترين كس است و پيشواى مؤمنان و صديق اكبر. در نگاه ابوذر، على(ع)كسى است كه گناهانِ دوستدارانش را فرو مى ريزد، چونان كه باد توفنده برگ هاى خشكيده را.
انس بن مالك، آن حضرت را برگزيده ترين كس نزد پيامبر دانسته است. در ديد ثابت بن قيس انصارى، على(ع)با دانش خويش، نيازمند كسى نيست. جابر بن عبداللَّه انصارى نيز على(ع)را معيار شناخت منافقان و برترين آفريدگان دانسته و سخن هاى بسيار درباره او گفته است. ابن يمان گفته است: هنگامى كه ما سنگ را مى پرستيديم، على نماز مى خواند. خزيمة بن ثابت انصارى، على(ع)را شايسته ترين كس به ولايت دانسته است. سعد بن ابى وقاص، على(ع)را زاهدترين و داناترين مردمان خوانده و در ستايش او سخن ها بر زبان رانده است.
سلمان فارسى مى گويد: همواره على را دوست خواهم داشت؛ تمام فضايل مردمان در او گرد آمده و على آشكار كننده رازهاى پيامبران است. ابن عباس، على(ع)را رحمت خداوند، به روشنى ماه، به شجاعتِ شير و به طراواتِ بهار دانسته است. عبداللَّه بن عمر، آن حضرت را بهترين مردمان پس از پيامبر مى شمارد. عدى بن حاتم مى گويد: على زاهدترين، خردمندترين، عابدترين و شريف ترين مردمان است. عمار ياسر، على(ع)را همراه حق، آگاه ترين كس به قرآن و سنت و كوشاترين مجاهد شمرده است. عمر بن خطاب مى گويد: اگر على نبود، عمر تباه مى شد؛ على روشن گر هر حكم و شبهه است و مولاى همه مؤمنان. عمرو بن حمق شهادت داده است كه على(ع)بزرگ ترين مجاهد راه خدا است. آرى، آن كه چشم روشن دارد، در ستايش خورشيد سخن مى گويد.
