اصحاب پیامبر درباره شأن و مقام على(ع)سخنان بسیار گفته اند. بیش ترِ آنان، از زمان بعثت پیامبر و گاهى پیش از آن، شاهدان عینى کردار، و شنوندگان بى واسطه گفتار على(ع)بوده اند و از منزلت و رفعت او در اسلام آگاهى داشته اند. سخنان این اصحاب مى تواند سیماى على(ع)را آشکارتر سازد. ابوایوب انصارى گفته است: هر گاه على به راهى رود و مردم به راهى دیگر شوند، راه على را در پیش گیرید که او هرگز شما را به بیراهه نخواهد برد. ابن تیهان، على(ع)را غایت آرزوى نیکان و برخوردار از عنایت ازلى دانسته است. ابوبکر، آن حضرت را «عترت» و نزدیک ترین کس به پیامبر شمرده است. على(ع)نزد ابوذر، محبوب ترین کس است و پیشواى مؤمنان و صدیق اکبر. در نگاه ابوذر، على(ع)کسى است که گناهانِ دوستدارانش را فرو مى ریزد، چونان که باد توفنده برگ هاى خشکیده را.
انس بن مالک، آن حضرت را برگزیده ترین کس نزد پیامبر دانسته است. در دید ثابت بن قیس انصارى، على(ع)با دانش خویش، نیازمند کسى نیست. جابر بن عبداللَّه انصارى نیز على(ع)را معیار شناخت منافقان و برترین آفریدگان دانسته و سخن هاى بسیار درباره او گفته است. ابن یمان گفته است: هنگامى که ما سنگ را مى پرستیدیم، على نماز مى خواند. خزیمه بن ثابت انصارى، على(ع)را شایسته ترین کس به ولایت دانسته است. سعد بن ابى وقاص، على(ع)را زاهدترین و داناترین مردمان خوانده و در ستایش او سخن ها بر زبان رانده است.
سلمان فارسى مى گوید: همواره على را دوست خواهم داشت؛ تمام فضایل مردمان در او گرد آمده و على آشکار کننده رازهاى پیامبران است. ابن عباس، على(ع)را رحمت خداوند، به روشنى ماه، به شجاعتِ شیر و به طراواتِ بهار دانسته است. عبداللَّه بن عمر، آن حضرت را بهترین مردمان پس از پیامبر مى شمارد. عدى بن حاتم مى گوید: على زاهدترین، خردمندترین، عابدترین و شریف ترین مردمان است. عمار یاسر، على(ع)را همراه حق، آگاه ترین کس به قرآن و سنت و کوشاترین مجاهد شمرده است. عمر بن خطاب مى گوید: اگر على نبود، عمر تباه مى شد؛ على روشن گر هر حکم و شبهه است و مولاى همه مؤمنان. عمرو بن حمق شهادت داده است که على(ع)بزرگ ترین مجاهد راه خدا است. آرى، آن که چشم روشن دارد، در ستایش خورشید سخن مى گوید.
