به گزارش اداره روابط عمومیپژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مرکز مطالعات فضای مجازی این پژوهشگاه که مراحل اولیه راه‌اندازی خود را طی می‌کند، روز دوشنبه مورخ ۲۶ تیرماه جاری در نشستی با حضور آیت الله علی‌اکبر رشاد و صاحب‌نظران حوزه فضای مجازی، مسایل و مشکلات این حوزه را مورد بحث و بررسی قرار داد.
حجت الاسلام و المسلمین حمید شهریاری، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی از حاضران در این نشست تخصصی بود که سخنان خود را با اشاره به «تحول بزرگ» به وجود آمده به واسطه پیشرفت فناوری اطلاعات آغاز کرد و گفت: برخی تحولات، تحولاتی مرسوم هستند اما برخی دیگر، تحولات بنیادی محسوب می‌شوند و ما را دچار چالش‌ها و تغییراتی عمیق می‌کنند. گسترش فضای مجازی یکی از همین تحولات بنیادی را به همراه داشته است. این فضا در واقع یک فضای «حکمی» است. به طور مثال فردی که با عملیات بانکی الکترونیکی فعالیتی انجام می‌دهد، اینگونه نیست که در فضای واقعی اقدامی رخ نداده است، این عملیات حتما واقعی است اما این فضای واقعی گاهی بر بستر فیزیکی رخ می‌دهد و برخی مواقع بر بستر مجازی؛ انتقال مال در این مثال حقیقتا اتفاق می‌افتد و یا در نمونه‌های دیگر هم آموزش در این فضا حقیقتا رخ می‌دهد و هم تهدیدهای ممکن حقیقی است. نکته هم دقیقا در هم تنیدگی فضای واقعی و مجازی است.
وی در تبیین ابعاد مختلف قابل مطالعه فضای مجازی گفت: حداقل ۶ یا ۷ حوزه راهبردی در زمینه مطالعات فضای مجازی قابل تعریف است که در برخی موارد کاملا قیاس‌ناپذیر هستند و در یک بسته حقیقی نمی‌توان آن‌ها را تجمیع کرد اما به صرف ارتباط با بستر فناوری ارتباطات ما آن‌ها را در یک دسته قرار می‌دهیم. بسته‌هایی که در واقع انتزاعی هستند و هیچ گونه حد مشترک واقعی در این حوزه‌های راهبردی وجود ندارد.
شهریاریاولین حوزه را «مباحث زیرساختی و تکنیکال» دانست و درباره آن توضیح داد: مباحث این حوزه از جنس دانش است و برخی صاحب تخصص در این زمینه هستند. در مباحثی همچون شبکه ملی ارتباطات و یا اینترنت ملی به عنوان دانش‌های زیرساختی می‌توان مباحث راهبردی مستقلی را در این زمینه سامان داد.
وی ادامه داد: حوزه دیگر مباحثی است که در محافل دانشگاهی علوم انسانی می‌توان به آن پرداخت و آن پاسخ به سوالاتی از این دست است که جامعه شبکه‌ای شده امروز چه ویژگی اختصاصی‌ای دارد که در جامعه سنتی وجود نداشته است. چطور زمانی که تلویزیون و رادیو آمد، جامعه بشری دچار تحول ارتباطی شد. وقتی اینترنت آمد، ما شاهد تحول در حوزه علوم انسانی بودیم. دانشی که بخواهد متولی پاسخ به این مباحث باشد، کاملا از جنس علوم انسانی است و متخصصان خودش را هم دارد. این عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی مباحث خود را اینگونه ادامه داد: حوزه سوم که حوزه بسیار مهمی هم هست اقتصاد شبکه‌ای است. این بحث الزاما هم محدود به پول نیست و هر آنچه در یک شبکه مجازی قابلیت داد و ستد دارد را شامل می‌شود. اقتصادی که بر بستر یک شبکه مجازی شکل گرفته باشد، حتما دنیای انسانی را دچار تحول خواهد کرد، شغل‌ها و کاسبی‌های تازه متولد می‌شود. اگر زمانی کمپانی‌های بزرگی مانند فورد حرف اول را در بازار اقتصاد جهان می‌زدند امروز گوگل و یوتیوب هستند که بزرگ‌ترین سهام‌ها را به سمت خود جذب می‌کنند. این‌ها ابزارها و وسایلی هستند که اقتصاد بر مبنای آن‌ها شکل می‌گیرد و بررسی و تحلیل این شرایط هم یکی دیگر از آن حوزه‌های تخصصی و راهبردی است.
حجت‌الاسلام شهریاری افزود: حوزه چهارمی که می‌توان در زمینه مطالعات فضای مجازی به آن پرداخت، حوزه امنیت است. به نظر می‌رسد فضای امنیت جهانی، امنیت ملی، امنیت سازمانی و امنیت شخصی در فضای شبکه‌ای دچاری تحول بنیادین شده است. زمانی بود که دشمن برای حمله به کشور اول باید به خرمشهر حمله می‌کرد، آنجا را از دست ما در می‌آورد و بعد ما احساس می‌کردیم سرزمینی را از دست داده‌ایم و متوجه حمله دشمن می‌شدیم. امروز اما همین طور که ما سر جای خود نشسته‌ایم دشمن ویروسی را به یک سایت نیروگاه هسته‌ای می‌فرستد و یک رآکتوری که باید خاموش باشد، روشن می‌کند و یا بالعکس.
وی افزود: این فرآیند در فضای فیزیکی امر قابل مشاهده‌ای نیست اما در واقع عوارض‌اش کاملا قابل قیاس با آن فرآیند هجمه فیزیکی است. و یا به‌عنوان مثالی ساده‌تر قبلا اگر کسی قصد تعرض به حریم خصوصی دیگری را داشت حتما باید از دیوار بالا می‌رفت و به داخل خانه سرک می‌کشید تا بگوییم به حریم خصوصی تعرض شده، امروز اما نقض حریم خصوصی متفاوت شده است.
شهریاریادامه داد: بحث دیگر دولت الکترونیک است که در اینجا دولت به معنای حاکمیت مدنظر است. حاکمیت هم در فضای مجازی دچار تحول بنیادین شده است. زمانی هرم‌واره قدرت را تعریف می‌کردیم و برمبنای آن یکی فرمان می‌داد و دیگرانی اجرا می‌کردند. اما وقتی جامعه شبکه‌ای شکل گرفته است، افراد پایین هرم چنان دست به دست هم می‌دهند که خودشان صاحب اقتداری حاکمیتی می‌شوند. این اقتدار مثلا در قالب یک پیامک خودش را نشان می‌دهد که همه را دعوت می‌کند در زمان معینی در جایی معین جمع شوند. اینگونه است که مایی که شاید در رأس هرم هم باشیم از جایی احساس می‌کنیم این افراد پایین هرم در حال تصمیم‌گیری برای ما هستند.
وی افزود: این فشار از پایین به بالا اختصاص به جامعه شبکه‌ای دارد که قبل از حاکمیت شبکه‌ای و یا دولت شبکه‌ای یا اساسا وجود نداشته یا در صورت وجود بسیار اندک بوده است. در چنین فضایی افرادی که شاید سال‌ها از هم فاصله داشته‌اند ناگهان نقطه مشترکی پیدا می‌کنند و طبیعتا مشکلاتی را برای دولت‌ها به وجود می‌آورند. البته این فضا فرصت‌هایی هم دارد و تنها نمی‌توان از منظر تهدید به آن نگاه کرد.
این عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در پایان به بحث «سیاست‌گذاری شبکه‌ای» هم اشاره کرد و گفت: کل شبکه به واسطه سیاست‌گذاری‌های شبکه‌ای هدایت می‌شود و این سیاست‌های ناشی از رویکرد ما به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی خواهد بود. این‌ها حوزه‌هایی است که در حوزه مطالعات فضای مجازی باید به صورت جدی به آن بپردازیم و باید به گونه‌ای سراغ این حوزه برویم که تصور کاریکاتوری از آن نداشته باشیم.
