به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی “سیاست جنایی افتراقی(مطالعه موردی یقه سفیدی)”روز سه‌شنبه مورخ ۱۳ تیرماه جاری در دفتر قم برگزار شد.
در ابتدای این کرسی علمی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد حسنی، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان ارایه دهنده بحث گفت: سیاست جنایی یکی از شاخه‌های اصلی علوم جنایی است که در اواخر قرن هجدهم یک مفهوم مضیق از آن ارایه شد که بر اساس آن، مجموعه شیوه‌های سرکوبگرانه که دولت با به‌کارگیری آنها با جرم مبارزه می‌کند سیاست جنایی خوانده می‌شد.
وی ادامه داد: اما در سال‌های اخیر از سوی دانشیان این شاخه از علم حقوق، تفسیری موسع از سیاست جنایی هم متولیان و هم شیوه‌های بکار برده شده در مفهوم مضیق، تعمیم یافته و از این‌رو متولی سیاست جنایی منحصر در دولت نیست و شیوه‌ها، صرفا واکنش‌های کیفری پسینی نیست.
حسنیافزود: در دنیا برخی مجرمان به یقه آبی معروف هستند. یعنی همان مجرمان عادی جامعه اما برخی کت و شلوار مشکی و پیراهن سفید می‌پوشند به گونه‌ای که تصور می‌شود امکان رخ دادن جرم از سوی این افراد به هیچ وجه ممکن نیست.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به نمونه‌های برخورد در دین اسلام با این افراد و با بیان اینکه یقه سفیدان مجرمانی هستند که از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی صاحب نفوذ و دارای وجاهت بوده و در پناه آن مرتکب جرایمی غالبا مالی و اقتصادی می‌شوند بیان کرد: بر پایه منابع دینی همه در قبال قانون برابرند ولی عدالت به این معنا نیست که قانون برای همه برابر باشد بلکه عدالت به معنای قرار دادن هر چیزی در جای خویش است همان طور که عالی‌ترین و دقیق‌ترین تفسیر از عدالت اجتماعی در کلامی از امام علی علیه السلام آمده که می‌فرماید: الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا.
این محقق با بیان اینکه حضرت علی(ع) در برخورد با چنین افرادی براساس عدالت و مر قانون اسلامی رفتار می‌کردند، با اشاره به آیه «یَا نِسَاءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفَاحِشَهٍ مُبَیِّنَهٍ یُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَیْنِ وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرًا» (۳۰احزاب) عنوان کرد: افتراق در جرم انگاری گونه‌های مختلف جرایم و مجرمان، در متون دینی قابل دریافت است و این آیه شریفه نمونه آن است. فلسفه تشدید و مضاعف شدن کیفر این است که وقتی رفتاری از سوی مردم عادی زشت باشد از همسران پیامبر زشت‌تر است چرا که بیشتر بودن زشتی معصیت در اثر برخورداری از نعمت و موقعیت ممتاز آنان است و کیفر رفتار تابع درجه زشتی رفتار است.
این محقق حوزه تاکید کرد: به هر اندازه رفتار قبیح باشد کیفر نیز افزایش خواهد یافت زیرا عقلا معصیت عالم را قبیح‌تر از گناه جاهل می‌شمارند و تفاوت تشدید کیفرها در مواردی مثل انسان حر و برده از این قبیل است. در روایات متعددی نیز بر این امر تاکید شده که یک نمونه آن از امام سجاد(ع) در ذیل آیه مورد بحث نقل شده است که شخصی به امام سجاد(ع)عرض کرد: شما خانوادهایی هستید که خداوند شما را مشمول آمرزش خود قرار داده امام غضبناک شد و فرمود: ما سزاوارتریم که آنچه را خدا در باره همسران پیامبر(ص) جارى کرده در مورد ما جارى شود، نه چنان که تو مىگویى، ما براى نیکوکارانمان دو پاداش، و براى بدکارانمان دو کیفر و عذاب قایل هستیم.
حسنیبا اشاره به دلالت آیه عنوان کرد: حکم مضاعف شدن عذاب اختصاص به همسران پیامبر اسلام ندارد و قابل تعمیم است چون ملاک و معیار اصلى برای کیفر بیشتر همان داشتن مقام و شخصیت و موقعیت اجتماعى است، از این‌رو در باره افراد دیگر که موقعیتى در جامعه دارند نیز صادق است همچنین هر چند برخی از مفسران معتقدند که مجازات مضاعف در این آیه مربوط به تشریع نیست بلکه ناظر بر تکوین و جهان آخرت است اما مقصود در اینجا دلالت آن بر اصل جواز کیفر بیشتر به جهت داشتن موقعیت اجتماعی است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: در نامه حضرت علی(ع) به مالک اشتر که منشور اداره جوامع بویژه جامعه اسلامی است در خصوص ارتکاب معصیت، افراد را به دو گروه تقسیم و شیوه برخورد افتراقی را با آنها مطرح کرده است. یک گروه افرادی عادی هستند که حضرت از رفتار مجرمانه آنان با لغزش و بیماری اجتماعی یاد کرده و می‌فرماید: دلت را به بخشودن (خطاهاى) مردم، و دوست داشتن آنان و نرمدلى در برابر ایشان موظف بدار! و نسبت به آنان همچون جانورى درنده مباش که منتظر فرصت براى خوردن آنها است؛ زیرا که مردم دو گروه هستند: یا برادر دینى تواند، یا برابر نوعى تو؛ از ایشان لغزش‌هایى سر خواهد زد، و علت‌هایى براى آنان پیش خواهد آمد، و به عمد یا سهو خطاهایى از ایشان صادر خواهد گشت. پس تو از گذشت و بخشش خویش ایشان را چندان بهرهمند ساز که خواستار آنى تا خدا تو را آن- چنان بهرهمند سازد.
همچنین سیدمحمود میرخلیلی به عنوان ناقد با بیان اینکه موضوع بسیار خوب، ضروروی و کاربردی و نیاز ضروری امروز جامعه است گفت: سیاست جنایی ما یکدست و یکنواخت است و می‌خواهیم همه را با یک چوب برانیم به همین دلیل هم مشکلات باقی است.
وی با بیان اینکه این موضوعات باید در سطح جامعه توسعه و تعمیم داده شود و روشنگری بیشتری صورت بگیرد به نقاط ضعف آن پرداخت و عنوان کرد: این طرح، پلان روشن و مشخصی ندارد و فرضیات و مولفه‌های یک مقدمه به طور کامل در آن وجود ندارد.
میرخلیلی با بیان اینکه باید عناوین متعدد دیگری در این مکتوبه اضافه شود اظهار کرد: برخی عناوین نیز با عجله مطرح شده است و نیازمند ویرایش است از جمله مشروعیت افتراق در سیاست جنایی که رسا نیست.
وی گفت: من معتقدم باید پلانی داشته باشید که تاریخچه و مبانی و چرایی افتراقی بودن را به خوبی تبیین کند، همچنین جلوه‌های سیاست جنایی غیرکیفری را در مقابله با بزه‌کاری تبیین کنید زیرا اگر بخواهیم از بزه‌کاری‌های یقه سفیدان پیشگیری کنیم باید علاوه بر عمومات و کلیات تدابیر ویژه ای نیز داشته باشیم.
همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین محمدی جورکویه به عنوان دیگر ناقد در این کرسی علمی گفت: مولف باید ضمن تبیین چیستی سیاست جنایی افتراقی به این بحث که آیا در اسلام چنین سیاستی داریم بیشتر می‌پرداخت که البته به نظر می‌رسد ایشان آن را فرض کرده است، بدون اینکه اثبات کند.
علی محمدی جورکویهعضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان افزود: ممکن است مولف سیاست جنایی افتراقی را هم ثابت کرده باشد ولی باید احراز این نوع سیاست در برخورد با یقه سفیدان نیز مورد مطالعه قرار گیرد.
کرسی علمی ترویجی “سیاست جنایی افتراقی(مطالعه موردی یقه سفیدی)”صبح روز سه‌شنبه مورخ ۱۳ تیرماه جاری در سالن فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در شهر مقدس قم برگزار شد.
