به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست تخصصی “بررسی ملاحظات اخلاقی در روش‌های تولید و کاربرد حیوانات تراریخته”، روز چهارشنبه مورخ ۶ بهمن‌ماه جاری با حضور سید عباس محمد حسینی، حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا جباران و دکتر محمود حکمت‌نیا برگزار شد.
سید عباس محمدحسینیبه عنوان ارایه دهنده مطلب در این نشست ابراز داشت: فناوری مهندسی ژنتیک امروزه به عنوان قدرتمندترین ابزار دست بشر معرفی می‌شود و کاربردهای زیادی در شاخه‌های مختلف علوم دارد.
وی با بیان این که مهندسی ژنتیک در سه دسته حیوانات، میکرو اُرگانیست‌ها و گیاهان کاربرد دارد، افزود: اخلاق در دو ساحت قابل ملاحظه است که ساحت اول در تمام محصولات تراریخته است که عدم آگاهی از آنها موج منفی ایجاد کرده است و دوم بحث حقوق حیوانات است زیرا حیوانات دارای سطحی از ادراک و شعور هستند و درد و رنج را حس می‌کنند.
حسینیبا بیان این که مهندسی ژنتیک در رابطه با حیوانات به مثابه تولید یک حیوان جدید است، گفت: حیوان تراریخته به موجود زنده‌ای گفته می‌شود که صفات دلخواه انسان در ژنوم او جایگزین می‌شود و حیوان صفات دلخواه انسان را پیدا می‌کند.
وی به سه دیدگاه در رابطه با استفاده از حیوانات تراریخته اشاره کرد و افزود: برخی به خاطر مقدس دانستن نظام آفرینش و یا طبیعت‌گرایی بهره‌برداری از حیوانات را مطلقا ممنوع می‌دانند؛ رویکرد دوم جواز مطلق است، مانند پیروان دکارت که حیوانات را به مثابه شی می‌دانند و رویکرد سوم هم نه جواز مطلق و نه منع مطلق است، بلکه توازنی میان استفاده عاقلانه از حیوانات با ملاحظات اخلاقی است.
حسینیبا بیان این که سه نوع تغییر در حیوانات قابل انجام است، ابراز داشت: نوع اول تغییر فیزیکی ایجاد نمی‌شود و رنجی هم برای حیوان ندارد؛ نوع دوم تغییر ایجاد می‌شود ولی درد ایجاد نمی‌کند و نوع سوم هم تغییر فیزیکی است و هم درد و رنج ایجاد می‌کند که در این مورد اگر درد و رنج را نتوان کاهش داد اخلاق حکم می‌کند آنها را به روش‌هایی معدوم کرد که حداقل درد را داشته باشند.
در ادامه حجت الاسلام محمدرضا جباران به عنوان نخستین ناقد این نشست، اظهار داشت: مهندسی ژنتیک در جهان امروز ضروری است ولی از طرف دیگر نمی‌توانیم ملاحظات اخلاقی این موضوع را نادیده بگیریم.
وی خاطرنشان کرد: موضوع بهره‌برداری از حیوانات تراریخته هم بهره‌برداری از حیوانات تولید شده از مهندسی ژنتیک است و هم حیواناتی که خلقت طبیعی دارند و در مهندسی ژنتیک مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ بنابراین باید هر کدام از این دو را به صورت جداگانه مورد بحث قرار داد.
حجت الاسلام جباران افزود: مهم‌ترین مساله در ملاحظات اخلاقی در مهندسی ژنتیک حیوانات بحث کاهش ایذا و کاهش اتلاف حیوانات است و نمی‌توان به طور کلی مهندسی ژنتیک را منع کرد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این‌که مقدار ایذا غیر معتنابه نمی‌تواند ملاک برای جواز مهندسی ژنتیک باشد، گفت: ما با چه ترازویی می‌توانیم بفهمیم این حیوان در مقام آزمایش دردی را تحمل می‌کند یا خیر و مقدار این درد تا چه اندازه است.
حجت الاسلام جباران افزود: ما می‌توانیم تعدادی از حیوانات که هوشیاری بیشتری دارند را معین کنیم و آنها را از مهندسی ژنتیک منع کنیم ولی نمی‌شود که میزان درد و رنج را سنجید و بر اساس معتنابه بودن و یا غیر معتنابه بودن درد برای حیوانات مهندسی ژنتیک را روی آنان انجام دهیم.
در ادامه این نشست دکتر محمود حکمت‌نیا به عنوان دومین ناقد به مباحث ارایه دهنده بحث اظهار داشت: در این که آیا می‌شود ایذا و اتلاف را موضوع بحث اخلاقی در حیوانات تراریخته قرار داد چند بحث مطرح است.
وی خاطرنشان کرد: اگر ما بخواهیم بحث فلسفی کنیم باید ببینیم که ایذا و اتلاف می‌تواند موضوع برای وضع مقررات اخلاقی باشد و بر فرض این که موضوع باشد آیا حیوانات متاذی می‌شوند یا نه و اگر متاذی می‌شوند آیا درجاتی از تاذی دارند یا خیر و در فرضی که درجاتی از تاذی داشته باشند چه درجه‌ای برای انسان تکلیف درست می‌کند.
حکمت‌نیاافزود: در حوزه اتلاف و ایذا حیوانات یک بحث این است که ما حیوانات را دارنده حق جلوه دهیم و ایذا و اتلاف را زیر عنوان ظلم ببریم و در این صورت لازمه‌اش در نظر گرفتن حق برای حیوانات است و اگر از باب سلب حق ورود پیدا کنیم و وظیفه انسان را در احترام به حق ببریم قضیه پیچیده می‌شود و در ادبیات دینی ما هم، شاید بشود رگه‌هایی از این را مشاهده کرد.
معاون علمی پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه با بیان این‌که نگاه دوم این است که حیوانات موضوع تکلیف انسان هستند، ابراز داشت: در این صورت بحث مسیر دیگری پیدا می‌کند و این گونه می‌شود که من مکلف هستم حیوانات را ایذا نکنم و چارچوب رفتاری انسان در استفاده از حیوان مطرح است و حقی برای حیوانات در نظر گرفته نمی‌شود و این روش در ادبیات اسلامی و فقهی استفاده شده است.
وی با بیان این که سطح هوشیاری حیوانات در ادبیات دینی ما پذیرفته شده است، گفت: با وجود این سطح هوشیاری استفاده از حیوانات مجاز است و این که می‌گویند ایذا حیوانات ممنوع است به این خاطر است که خصوصیتی در انسان به وجود می‌آورد مانند قساوت قلب و دیگر صفات رذیله.
دکتر حکمت‌نیا با بیان این که استفاده کردن از حیوانات در مهندسی ژنتیک برای رفع یک درد از انسان است، گفت: در صورتی که ایذا و اتلاف حیوان برای رفع یک مشکل مهم‌تر مانند نجات هزاران انسان باشد، در این‌جا ایذا از باب تزاحم مباح خواهد شد و حکم ایذا حیوان را می‌توان بی‌معنی دانست.
پنجمین پیش‌نشست همایش ملی فقه مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته با عنوان “بررسی ملاحظات اخلاقی در روش‌های تولید و کاربرد حیوانات تراریخته”، روز چهارشنبه مورخ ۶ بهمن‌ماه جاری با حضور اساتید و دانشجویان در دفتر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شهر مقدس قم برگزار شد.
