به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،در ابتدای این نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین محمد عابدی، ارائه دهنده بحث، گفت: اندیشمندان اسلامی همواره در معرفی مطلوب ترین بستر برای حیات بشری تلاش کرده اند تا سعادت و کمال وی تضمین شود و مکاتب گوناگونی در این زمینه شکل گرفته اند. با این حال، امروز شاهد ناکامی تلاش ها در تأمین سعادت حیات اجتماعی و سیاسی هستیم که بر پایه روش های تجربی استوار بوده است. آنچه در شمار علل مهم این ناکامی جلوه می کند بی توجهی به نقش خداوند، مبدأ خلقت هستی و انسان، در تعیین اهداف و راهبردهای حیات سیاسی است.
عضو هیأت علمی گروه مطالعات قرآن و حدیث پژوهشگاه افزود: درحالی که انسان در مکاتب موجود، خداوند را کنار گذاشته است، از منظر قرآنی نظام هستی و انسان، در سایه خدای خالق و رب، وجود و معنا می یابد. هستی با همه ابعادش جلوه خلقت او به شمار می آید و شناخت سعادت واقعی انسان، به عنوان عضوی از نظام هستی، نیازمند مبدأشناسی می گردد. با چنین شناختی می توان طرحی جامع برای حیات سیاسی و اجتماعی بشر ارائه کرد که سعادت وی را تضمین کند.
وی در ادامه، قدرت الهی را منشاء قدرت سیاسی و از مؤثرترین صفات الهی در سیاست دانست و افزود: قدرت از اصلی ترین صفات ذات خدا، به معنای ملک و غنا و توان است و با تعبیر قادر و مقتدر یا به صورت نفی عجز، بر ذات خداوند اطلاق می شود.
وی گفت: از استلزامات این مبنا، این است که قدرت تشریعی الهی در قلمرو حیات سیاسی ـ اجتماعی بشر نیز جریان دارد و خواست مردم، به حدود احکام قطعی دین الهی مقید است. علامه در تفسیر آیه ۵۵ مائده، این قلمرو را نشان می دهد و ذیل آیه ۲۶ آل عمران، تصریح می کند هر نوع قدرت مخلوقات (تکوینی و تشریعی و حقیقی و اعتباری) زیر چتر قدرت الهی است.
وی در ادامه خالقیت و ربوبیت را از دیگر صفات الهی مؤثر در ساحت سیاست دانست و تصریح کرد: پذیرش مبنای «توحید در ربوبیت الهی»، نقش و منزلت مبنایی در پاسخ به مسائل اجتماعی و سیاسی دارد. آنچه مبنای ربوبیت الهی را در سیاست مهم و نسبت به مسائل دیگر پررنگ جلوه می دهد، این است که پذیرش یا رد ربوبیت تشریعی خداوند، در انحصار ربوبیت سیاسی به خداوند یا عدم انحصار و امکان ربوبیت تشریع مستقل بشر، ضرورت و عدم ضرورت تشکیل حکومت دینی، نیازمندی بشر به هدایت سیاسی الهی و یا بی نیازی از آن، مشروط بودن تصرفات سیاسی به اذن خدا، یا بی نیازی از آن و مستقل بودن بشر در تصرفات و مشروعیت تصرفات سیاسی بشر بر خود و دیگران، لزوم توجه به نظام علل و اسباب در سیاست در طول ربوبیت الهی یا استقلال اسباب و علل مذکور و… تأثیر دارد.
در ادامه این نشست حجت الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، مدیر و عضو هیأت علمی گروه سیاست نیز که به عنوان ناقد در این نشست حضور داشت گفت: در متن حجت الاسلام عابدی، چندین باید و نباید به کار رفته است. همچنین الفاظ عربی زیاد دیده می شود در حالی که باید خواننده بتواند با متن ارتباط برقرار کند همچنین مغلق نویسی از دیگر ضعف های این پژوهش است.
وی با بیان اینکه تقطیع در عبارت صورت گرفته و همین عامل سبب شده تا ارتباط محتوایی قطع شود، تصریح کرد: وقتی کسی این متن را می خواند در ریزعناوین ارتباطات میان بحث ها گم می شود و ارتباط میان قبل و بعد از متن قطع است همچنین در نتیجه گیری هیچ استنتاجی وجود ندارد.
ایزدهی افزود: این تحقیق دارای فرضیه نیست و آنچه به عنوان فرضیه گرفته شده مفروض است و چون فرضیه ندارد فرضیه رقیب هم ندارد و نویسنده نمی داند که چه کاری قرار است انجام شود، از این رو میان مبانی و نتایج ارتباط معناداری دیده نمی شود.
وی عنوان کرد: رابطه عبد و مولا؛ نظام سیاسی مصطلح امروز که مبتنی بر تکالیف و حقوق و … است در کجای متن بحث شده است و مباحثی مانند مردم سالاری و حق رای و … در متن دیده نمی شود در حالی که این مباحث از مهمترین مسایل روز سیاسی است.
ایزدهی بیان کرد: اگر قرار بود تحقیق بر اساس قرآن نوشته شود یا باید از قرآن و اوصاف وارد می شد و طبیعتاً باید اوصاف به وجه جامعی مانند شبکه مفاهیم منتقل می شد، لذا معادله تک مجهولی نیست، بلکه معادله ای چند مجهولی است و باید ربوبیت در کنار قیوم بودن و قادر بودن و … دیده شود. بنابراین بحث از فرضیه رقیب شکل نگرفته است.
وی اظهار کرد: راه حلی برای مسئله بیان نشده و از لحاظ موضوع شناسی نیازمند کاری جدی است. برخی از موارد مطرح شده نیز به نظر بنده جای تأمل بیشتری دارد، مانند بحث مالکیت که وقتی وارد عرصه نظام سیاسی می شود باید این مقوله تعریف شود زیرا ما در عرصه سیاسی، مالکیت در تصرف نداریم و اساساً خالقیت و مالکیت چه ارتباطی با نظام سیاسی دارد.
وی تاکید کرد: عمده اشکال در محتوای متن، به ارتباط میان عناوین و موضوع سیاست باز می گردد مانند اینکه وقتی ما پذیرفتیم که خدا خالق است این مسئله چه ربطی به سیاست دارد.
همچنین در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی اسدی نسب دیگر ناقد این نشست نیز ضمن سخنانی گفت: در این تحقیق چون قرار است مطلبی از قرآن با منطق المیزان استنباط شود، مخاطب آن لائیک و سکولارهای مسلمان باید باشند. کسانی که می گویند ما در عرصه سیاست نمی‌توانیم به دین رجوع کنیم.
وی افزود: بنابراین متن تحقیق بایدطوری چیده شود که به سؤالات و شبهات این گونه افراد پاسخ دهد. پس باید این مسئله در همه موارد رعایت شود. همچنین میان برخی مباحث خلط شده، زیرا همه سکولارهای مسلمان هم خالقیت و ربوبیت خدا را قبول دارند لذا یا نباید این صفات را بگوییم و یا اگر گفتیم گونه ای تقریر شود که در مقابل شبهات آنان بایستد.
اسدی نسب عنوان کرد: مبانی باید قریب باشد یعنی به واسطه آن بتوانیم تولید مسئله در علم مربوطه داشته باشیم در حالی که ایشان مبانی قریب را نیاورده و مبانی بعید را ذکر کرده و اگر مبانی قریب آورده توضیح آن کافی نیست.
این محقق قرآنی ادامه داد: میان مبانی علم سیاست و تولید گزاره های علمی در عرصه سیاست خلط شده است؛ و مشخص نیست با این معانی در عرصه سیاست چه اتفاقی خواهد افتاد. همچنین در برداشت های سیاسی از قرآن باید دقت بیشتری صورت بگیرد.
وی افزود: در آیه ۲۶ سوره مبارکه روم که ارائه دهنده به آن استناد کرده، همچنین برخی آیات دیگر، ولایت تکوینی خداوند بیان شده و نویسنده از آن مبنای ولایت تشریعی را اخذ کرده است. همچنین آیه ۳۹ سوره کهف بر دلالت تشریعی گفته شده، در حالی که آیه بر آن دلالت ندارد. این مسئله در آیه ۱۶۵ بقره نیز دیده می‌شود.
اسدی نسب گفت: صفات الهی جامع نیست و عبارات نیز واقعاً برای متخصصان مربوطه خسته کننده است و جملات چندسطری زیاد دیده می شود و باید قلم ایشان متحول شود؛ زیرا سخت ترین مطالب نیز با راحت ترین بیان قابل بحث است.
وی تاکید کرد: تمام مطالب بیان شده باید براساس قواعد تفسیر و اصول فقه باشد و اهل علم مربوطه نیز آن را بپذیرند و برداشت تفسیر به رای صورت نگیرد.
اسدی نسب در نتیجه گیری بحث خود گفت: نکته اول اینکه باید مبانی در چنین نوشته هایی مبانی قریب باشد که در این متن دیده نمی شود. همچنین نکته دیگر که برای ما هم دغدغه مهمی است این است که برداشت ما از تفسیر باید به روشنی صورت بگیرد و براساس قواعد تفسیری انجام شود.
گفتنی است نشست علمی استلزامات مبانی خداشناسی در ساحت سیاست روز دوشنبه ۱۰ خرداد ماه جاری با سخنرانی حجج اسلام محمد عابدی، سید سجاد ایزدهی و محمد علی اسدی نسب در شهر مقدس قم برگزار شد.
