به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شصت و دومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی ذهن منتشر شد.
فصلنامه ذهن با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سر دبیری حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر علیرضا قائمی نیا به شماره شصت و دوم خود رسید.
در ذهن ۶۲ مقالاتی به شرح زیر می خوانیم؛
– کارکردهای معنایی و توان منظوری جملات استفهامی قرآن کریم با توجه به نظریه « کنش گفتاری»/ الخاص ویسی، غلامحسن اورکی
چکیده
قرآن کریم که سرچشمه معارف بشری است، از جملات استفهامی (پرسشی) به عنوان یکی از پرکاربردترین و رساترین شیوههای بیان حقایق، آگاهیدادن به مخاطبان و اقناع آنان بهره جسته است. ساختار استفهام و کاربرد آن از دیرباز مورد توجه پژوهشگران در حوزههای گوناگون بوده است. پژوهش حاضر برآن است کارکرد نظریه «کنش گفتاری» جان آستین را در شناساندن نقشهای معنایی و توان منظوری جملات استفهامی قرآن کریم از متن عربی آن در نیمه دوم (۱۵ جزء دوم، ازآیه شریفه ۷۵ سوره کهف تا پایان سوره مبارکه ناس) ارزیابی کند. برای دستیابی به این هدف، اطلاعات و دادههای مورد نیاز به صورت کتابخانهای جمعآوری و به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده‌اند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که خداوند حکیم با بهرهگیری از قابلیتهای زبانی در زمینه القای اندیشههای متعالی، تأثیر و تقویت کلام وحی در ذهن و اندیشه مخاطبان و ایجاد آمادگی ذهنی آنان برای فهم آموزههای اخلاقی قرآن از قالب استفهام با کارکردهای گوناگون از قبیل انکار، نفی، نهی، تحقیر، ترغیب و تهدید بهطورحکیمانه بهره جسته است.
– مبادی ادبی دلالت فرا سیاقی قرآن/علی راد، محمد خطیبی
چکیده
برخی از آیات قرآن کریم افزون بر معنایی که در ضمن فضای سیاقی و بافت زبانی افاده می‌کنند، قابلیت دلالت بر معانی دیگری با چشم‌پوشی از سیاق متنی را نیز دارا هستند که از این معانی در این پژوهه به مدلول فراسیاقی یاد میشود. کشف چنین دلالت‌هایی در کنار پایبندی به اصول و ضوابط تفسیری، در سایه جداسازی و تقطیع گزاره‌های قرآنی یا فرانگری از تنگناهای سیاق متنی آیات امکانپذیر است. شیوه بیانی بی‌بدیل قرآن به دلیل برخورداری از شاخصه‌ها و مؤلفه‌هایی چون ذووجوهبودن، جامعیت دلالی در قالب ساختارهای موجز، قابلیت چند معنایی و تکرار گزاره‌های یکسان در مجموعه‌ها و سیاق‌های معنایی متفاوت که جملگی برخاسته از ماهیت زبانی و ساختار خاص ادبی آیات قرآن کریم است، اعتبارمندی استنباط‌های فراسیاقی را فراهم می‌آورد. در این پژوهش کوشش بر آن است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی بر پایه ویژگی‌های زبان‌شناختی و ادبی آیات قرآن با تکیه بر منابع اصیل علوم قرآن و مصادر ادبی ضمن ارائه نمونه‌ها و شواهدی عینی از آیات قرآن به اعتبارسنجی این رویکرد معناشناختی در تبیین آیات پرداخته شود. نتیجه پژوهش نشان داد که در روایات تفسیری اهل بیت(ع) نیز مدلول فراسیاقی قرآن معتبر شناخته شده است.
– سرشت مقوله بندی؛ اصول حاکم بر مقوله بندی منطقی، شباهت خانوادگی و پیش نمونه ای / شعبان نصرتی، محمد رکعی
چکیده
مقولهبندی از اساسیترین و کارآمدترین تواناییهای ذهن بشر در شناخت پدیدهها به شمار میرود. مقولهبندی به معنای قراردادن پدیدههای مشابه در گروههای کلی به منظور شناخت مصادیق آنها با سهولت بیشتر است. مقولهبندی را میتوان با سه رویکرد بررسی کرد. مقولهبندی ارسطویی یا منطق کلاسیک قدیمیترین روش مقولهبندی است که بر پایه اصول ذهنگرایی، لزوم عنصر مشترک در مصادیق، تمییز حداکثری، سادهسازی، تعین مقولات، درجهبندی یکسان بنا نهاده شده است. رویکرد دوم مقولهبندی بر اساس شباهت خانوادگی ویتگنشتاین است. این روش عینگرایی را به جای ذهنگرایی، شباهت خانوادگی را به جای ماهیت مشترک، فازیبودن را به جای تمییز حداکثری، نفی تعین خارجی مقولات و رتبهبندی مصادیق را به جای درجهبندی یکسان اصول خود قرار داده است. بدیعترین روش مقولهبندی را باید مقولهبندیِ شناختی دانست که با تأکید بر عنصر پیشنمونه در فرایند مقولهبندی با دو روش پیش از خود در اصول تجربهگرایی در مقابل ذهنگرایی و عینگرایی و پیشنمونه به جای ماهیت مشترک متمایز است
– مبانی معرفت شناختی اخلاق از دیدگاه خواجه افضل الدین کاشانی/ محمد ربیع میرزایی ، علیرضا قائمی نیا
چکیده
در نظام معرفتی خواجه افضل‌الدین، هم به چیستی معرفت پرداخته شده و هم به امکان شناخت یا بُعد حکایتگری معرفت اشاراتی شده است. به عقیده وی واقعیت‌هایی اخلاقی وجود دارد که قابل دستیابی و شناخت است و دستیابی به این احکام و اصول اخلاقی می‌تواند قطعی و یقینی باشد. ابزارهای شناخت اصول و قواعد اخلاقی نیز مختلف است؛ برخی از آنها ابزارهای حسی و مادیاند و برخی دیگر، درونی و عقلانی و برخی نیز وحیانی. علاوه بر اینها ممکن است نوع دیگری از شناخت واقعیات اخلاقی نیز رخ دهد که مستقیماً و بدون نیاز به ابزارهای فوق باشد که شناخت حضوری یا شهودی نامیده میشود.
– تاثیر عوامل غیرمعرفتی بر معرفت در فلسفه اشراق/ مهدی عباس زاده
چکیده
شهاب‌الدّین سهروردی (شیخ اشراق) در آثار خویش برتأثیر گسترده، عمیق و مستقیم عمل- یا ساحت رفتاریِ- انسان بر نظر (معرفت) تأکید دارد. او همة مراتب معرفت انسان را «شهودی» و بدون وساطت صورت ذهنی و لذا یک‌سره از سنخ «علم حضوری» می‌داند و چنین معرفتی را مستقیماً تحت تأثیر عوامل غیرمعرفتی، بهویژه عمل انسانی قرار می‌دهد. اَعمال انسانیِ مؤثر بر معرفت به دو دستة کلّی تقسیم می‌شوند: اعمال ارزشی و اعمال ضدّ ارزشی. مهم‌ترین عوامل غیرمعرفتی و ارزشیِ موثّر بر معرفتِ شهودی از منظر او، عبارتاند از: ترک تعلّق به دنیا و امور حسّی،ریاضت و مجاهدت و خدمت اهل مشاهده، تجرید نفس از بدن به منظور آمادگیِ تابش انوار برین،اطاعت از قیّم بر اشراق (قطب)و… . نوشتار حاضر در صدد تبیین و بررسیِ این مطلب است که در تفکّر سهروردی، ساحت عمل و ساحت نظر- به مثابه دو بُعد مهم از ابعاد وجودی و هویّتِ نوریِ نفس ناطقة انسانی- از یکدیگر جدا نیستند و با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند؛ تا آن‌جاکه حتّی تأثیر عوامل غیرمعرفتی و ارزشی بر معرفت شهودی، بیشتر از عوامل نظری و شناختیِ محض است. بدین‌سان معرفتِ محض- یعنی معرفتی که از عوامل غیرمعرفتی و ارزشی تأثیر نپذیرفته است- لزوماً نمی‌تواند به یقین بینجامد؛ زیرا معرفت صرفاً امری منطقی و معرفت‌شناختی نیست، بلکه مرتبه و ساحتی از وجود انسان و شاید بتوان گفت اساساً عین آن است.
– درنگی بر گونه شناسی تحویل گرایی/ مهدی غیاثوند
چکیده
در این مقاله تلاش شده است نمونه‌ها و الگوهای گوناگون تحویل در یک طرح جامع دسته‌بندی شوند. این نمونه‌ها به تحویل‌گرایی سنخ‌شناختی، جوهری، ساختاری، توصیفی، نظریه‌ای و روش‌شناختی تقسیم شده‌اند. آنگاه نخست ادعا شده است که تحویل سنخ‌شناختی را باید از تحویل جوهری جدا داشت. دوم آنکه تحویل‌های سنخ‌شناختی و روش‌شناختی مستلزم یکدیگر و هیچ یک از انواع تحویل نیستند. سوم تحویل‌های جوهری و ساختاری مستلزم یکدیگر و سایر انواع تحویلاند. چهارم تحویل توصیفی که به دشواری می‌تواند فارغ از تحویل تحویل‌های سه‌گانة هستی‌شناختی قابل تحقق باشد، آشکارا مستلزم تحویل نظریه‌ای بوده و مستلزم تحویل روش‌شناختی نیست. پنجم تحویل‌های نظریه‌ای و روشی مستلزم هیچ یک از انواع تحویل نیستند.
علاقمندان می توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهیه این فصلنامه به سایت http://zehn.iict.ac.ir/و یا سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نشانیhttp://poiict.ir مراجعه کنند.
