به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی ترویجی گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی با موضوع «تقسیم بندی ادبیات جنگ و ادبیات ضدجنگ» با ارائه حجت الاسلام و المسلمین مهدی جهان، منتقد و پژوهشگر ادبی، و نقد ناقدین آقای دکتر علیرضا کمره‌ای و خانم فرانک جمشیدی، در حضور اهالی ادب و نظر، ۷ تیر درمحل پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
در ابتدای نشست حجت الاسلام جهان با اشاره به اینکه این نشست، در قالب مباحث نظریه ادبیات جای می گیرد، سخن گفتن از ادبیات جنگ را ورود به وادی مباحث نظری دانست و گفت: برای تعریف جنگ باید آراء مختلفی که در باب «جنگ» مطرح است دیده شود. در بین مسلمین ابن خلدون، فارابی و در غربی‌ها نیز تحت عنوان «جنگ و صلح» بسیاری سخن گفته اند. اما در این میان ما به آراء دو نفر توجه می کنیم: یکی از وجه نظامی، کلاوزووتیس که چندین اثر از او در باب نظریه جنگ ترجمه شده است؛ و دیگری از وجه اجتماعی آن و با نگاه جامعه شناسی؛ پیتر مه پر است.
وی با اشاره به نگاه کلاوزوتیس، نظامی نظرپرداز، افزود: جنگ؛«عملی جمعی مبتنی بر زور است تا دشمنان را مجبور به انجام خواسته مان کنیم.» است. پیتر مه پر، جامعه‌شناس می گوید: «مجموعه کنش ها و واکنش‌های جمعی و گروهی ناشی از مقتضیات زندگی اجتماعی که متکی به قدرت است.» تعریفی که در ادبیات اسلامی از جنگ می کنیم متفاوت است. اگر خدای تو می خواست همه مردم را یک امت قرار می داد ولی غیر از مردمی که مورد رحمت خدا قرار گرفته‌اند، دیگر مردمان در حال اختلاف هستند (سوره هود آیه ۱۱۸- ۱۱۹)
حجت الاسلام جهان اصل دیدگاه اسلام را بر مصالحه و سازش دانست و از توسل به زور و جنگ به عنوان حالتی اضطراری نام برد و تاکید کرد:طبق آیه ۶۱ سوره انفال، که به جنگ بدر اشاره دارد، مسلمانان در صورت تمایل دشمن، به پذیرش صلح مکلف شده اند، همچنین خداوند به مسلمانان دستور داده است که با فراهم آوردن نیرو و اسلحه، که موجب ترس دشمنان می شود، از جنگ پیش گیری کنند و از سوی دیگر پیامبر اکرم را رحمت برای جهانیان خوانده و از او خواسته که مردم و اهل کتاب را به بهترین شیوه، یعنی با بحث و گفتگو و حکمت و موعظه نیکو، به راه خدا (سبیلِ ربِّک) دعوت نماید.
این پژوهشگر درباره جنگ مشروع خاطرنشان کرد: پس از هجرت، که مشرکان آزار مسلمانان را از حد گذراندند، خدا به مسلمانان اجازه جهاد داد تا از حقوق مشروع خویش دفاع کنند و از انواع جنگ، تنها جنگ در راه خدا مشروع اعلام شد؛ یعنی، جنگ با انگیزه های خداپسندانه مانند دفاع از مظلومان، سرکوب کردن فتنه ظالمان و دفاع از سرزمین اسلامی نه برای رسیدن به اهدافی چون کشورگشایی، انتقام، ستم و برتری جویی.
وی با اشاره به عروهًْ الوثقی و تحریرالوسیله امام خمینی، بیان کرد: «جنگ اسلامی» از نظر شیعه در سه مورد انحصار شده است.
۱- فتنه: فتنه انگیزی میان مسلمانان حرام و از گناهان کبیره است پس هر عملی که موجب فتنه انگیزی و اختلاف میان مؤمنین شود محاربه است.
۲- ظلم: قرآن کریم در حدود ۲۹۰ آیه در مورد جنگ با ظالم و دفاع از مظلوم به صراحت بیان فرموده است.
۳- دفاع: دفاع از اسلام و سرزمین هاى اسلامى و نفس و مال و ناموس در برابر دشمنى که موجودیت این ها را تهدید مى‌کند و یا قصد استیلا بر بلاد اسلام و ناموس و اموال مسلمانان دارد، بر هر مکلف، واجب است و شرط آن حضور امام (علیه السّلام) یا نایب وى نیست.
حجت لاسلام جهان ادامه داد: «جنگ مشروع» یا جنگی که مورد پذیرش عموم واقع می شود نه مشروع به معنای دینی! به معنای مقبول تلقی شده، بنده حداقل شش دلیل استقرایی در آثار غربی ها و غیرمسلمانان یافتم.
۱- کشورگشایی: نظر سن طوماس آکویناس
۲- انتقام: نظر آگوستین قدیس
۳- برتری جویی: یهودیت
۴- شمشیر خدا: شارلمانی
۵- گسترش دین: کشورگشایی های خلیفه های عثمانی
۶-اعتقادات مذهبی: ارهاب عربی
این پژوهشگر «جنگ اسلامی» را در مقابل «جنگ مشروع» دانست و با مذموم و ناپذیرفتنی دانستن جنگ مشروع، متذکر شد: نه انتقام، نه کشورگشایی و برتری جویی، کفایت برای آغاز جنگ نمی کند. «جنگ اسلامی» چهار وجه دارد. تحت عنوان «جهاد اسلامی» در کتاب آیت‌ا… جوادی آملی، در کتاب جهاد در اسلام آیت‌ا… مظاهری و دیگر بزرگان هم مورد اشاره رفته است: جهاد ابتدایی، جهاد دفاعی، خودسازی، تبلیغ اسلام. جهاد ابتدایی را اکثر فقها متفق هستند که در زمان غیبت امام و بدون حکم امام مجاز نیست.
وی در توضیح این چهار وجه، گفت: جهاد دفاعی که در مقابل تعرض و ستم است و به حکم ولی فقیه ممکن است.خودسازی نیز با تعبیر جهاد اکبر مورد اشاره رفته است.تبلیغ اسلام را هم بسیاری از جمله آیت ا… مظاهری در کتاب اصول و فروع دین اسلام تعبیر جهاد را برای تبلیغ اسلام به کار می برند. آن چنان که فرمودند مسلمانان باید در راه اعتلای توحید، ترویج شعائر ایمان و برافراشتن پرچم اسلام با تمام امکانات خود حتی با گذشتن از جان و سلامت خویش مبارزه و کوشش کنند.
حجت الاسلام جهان با تاکید بر این موضوع که براساس مباحث نظری ارائه شده در باب جنگ، «ادبیات جنگ» را به سه شکل می توان فرض کرد و درباره این فرضیات تصریح کرد: فرض اول ادبیات به مثابه خاطره؛ روایتی از عمل جمعی مبتنی بر زوراست که دشمن مجبور به انجام خواسته‌ای شده است این روایت از عملکرد یا شکل جنگی یا روایتی از راهبرد جنگی است.که خصوصاً در غرب مرسوم است.فرض دوم ادبیات به مثابه اعتراض اجتماعی؛ روایتی ازمجموعه کنش ها و واکنش های جمعی و گروهی ناشی از مقتضیات زندگی اجتماعی که متکی به قدرت است.
این پژوهشگر در تکمیل سخنانش افزود: داستان هایی که غربی ها برای ما روایت می کنند خیلی از این جنس است و مثلاً وقتی آمریکای لاتین می بیند در نگاه واقع‌گرایانه، او حقیقی را نمی توان دید یا نمی توان از آن سخن گفت، رو به رئالیسم جادویی می آورد که البته با مبانی دینی هم همخوانی ندارد. فرض سوم ادبیات به مثابه زیبایی: روایتی از تلاش و کوشش انسانی برای شناخت، اراده کردن و رسیدن به نقطه دوم که تعالی است.که در آن «شناخت»، «اراده» و «تعالی» نقطه ثقل است. قدری تفاوت هم بین «تعالی» که در ادب دینی ما بسامد لفظی و مفهومی دارد با «آرمانگرایی» که بسیاری از جمله هایدگر بر آن اشاره دارد، هست این فرض سوم می‌تواند در تعریف «ادبیات دفاع مقدس» مبنا واقع شود.
وی تلقی از ادبیات جنگ را بر اساس این سه فرض بر سه گونه دانست و یادآور شد: اول ادبیات جنگ، ادبیاتی است که در جنگ و پیامدهای آن خلق می شود و شامل ادبیات طرفین جنگ یعنی مهاجم و مدافع، خواص و عوام (ادبیات فاخر و ادبیات مردم عادی) است. پس ارزش گذاری ادبیات جنگ مبتنی بر ارزش های معنوی، اخلاقی و انسانی نیست و مبتنی بر شاخصه های ادبی خواهد بود.دوم ادبیات مقاومت (پایداری) ادبیاتی است که رنگ و نشانی از ادبیات حماسی دارد.سوم ادبیات دفاع مقدس به مجموعه آثاری گفته می‌شود که درون مایه و بن مایه آنها به مسایل هشت سال جنگ و دفاع مقدس و پیامدها و تبعات آن می پردازد.
حجت الاسلام جهان با اشاره به این موضوع که این سه گونه تفاوت های اساسی با هم دارند، خاطرنشان کرد: به عنوان مثال در تلقی اول، ادبیات جنگ و ضد جنگ می توان داشت، اما در ادبیات در تلقی سوم اساساً نمی توان ادبیات ضدجنگ داشت.
در ادامه این جلسه ناقدان درباره سخنان حجت الاسلام و المسلمین جهان نکاتی را ایراد کردند که گزارش تفصیلی این سخنان به زودی در همین پایگاه اطلاعاتی در دسترس علاقمندان قرار خواهد گرفت.
