به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست «نقد دانشنامه فاطمی» عصر شنبه ۱۶ اسفندماه با حضور آیت الله سید مصطفی محقق داماد- عضو فرهنگستان علوم ایران و استاد فلسفه دانشگاه شهید بهشتی- آیت‌الله محمد هادی یوسفی غروی، آیت الله علی اکبر رشاد- رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی- صادق آیینه وند- رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی- حجت‌الاسلام والمسلمین حسن طارمی و حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی، رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
آیت الله رشاد در ابتدای این مراسم توضیحاتی را درباره تدوین دانشنامه امام علی (ع) ارائه کرد و گفت: در سالی که به نام مبارک حضرت علی (ع) از سوی مقام معظم رهبری نامگذاری شد، پیشنهادی مبنی بر جمع‌آوری مجموعه مقالات درباره ایشان از سوی آیت‌الله جوادی آملی مطرح شد که بر این اساس ۱۰۰ مقاله از ۱۰۰ دانشمند عرضه شود.
وی ادامه داد: پس از آن پیشنهاد، تالیف دانشنامه امام علی (ع) از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به بنده داده شد و به خاطر آنکه دغدغه این کار را داشتم با حمایت این شورا وارد کار شدم که البته در آغاز نام این اثر «اندیشنامه امام علی (ع)» بود و تا جایی پیش رفت که برخی اندیشمندان تأکید کردند نام آن به «دانشنامه امام علی(ع)» تغییر پیدا کند.
وی افزود: دانشنامه امام علی (ع) طی ۲۲ ماه در ۱۳ جلد تدوین شد و با عنایت خاص حضرت علی (ع) همراه با امکانات محدود و در فقر مطلق کار به سرانجام رسید.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه اشاره کرد: پس از آنکه نسخه اولیه این اثر به آیت‌الله جوادی آملی تحویل داده شد، ایشان پس از مشاهده دانشنامه، ضمن مقایسه آن با مجموعه الغدیر تعابیر مبالغه آمیزی در سخنرانی‌های متعدد خود بیان کرد که البته بیان آن تعابیر برای ما سخت است. پس از آن ایشان پیشنهاد تدوین دانشنامه‌ای درباره حضرت زهرا (س) را مطرح کردند. اما به دلایلی امکان ورود در کار میسر نبود. در نهایت کار به جایی رسید که با سفارش مقام معظم رهبری جرقه تولید این کار زده شد.
وی در ادامه برخی مشکلات موجود در تألیف دانشنامه حضرت زهرا (ص) را برشمرد و گفت: فقدان منابع علمی کافی درباره حضرت زهرا (ص)، فراوانی اختلافات کلامی، فقر مطالعاتی در جهان اسلام، رسوخ عادات غلط درباره زنان میان متشرعین، رواج و رونق نگرش‌های فمنیستی و تعدد جریانات و مراکز ناکارآمد از جمله مسائل پیش روی تدوین این اثر بود که در نامه خود به رهبر معظم انقلاب به این موارد اشاره کردم.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان سخنانش اظهار کرد: دانشنامه فاطمی اثری فاخر و ارزشمند و نتیجه ۱۰ سال تلاش است. در این اثر به نحوی غیر مستقیم سبک زندگی حضرت زهرا (ص) تبیین و ارائه شده و به همین دلیل عنوان آن در ابتدا «فرهنگ فاطمی (س)» انتخاب شده بود که پس از مدتی نام آن به «دانشنامه فاطمی (س)» تغییر یافت که سه جلد از این اثر به شخصیت و حیات آن حضرت و سه جلد دیگر به مباحث مربوط به زن و خانواده- به پیشنهاد آیت الله جوادی آملی- اختصاص یافته است.
در ادامه نشست، ناقدان جلسه( آیت الله محقق داماد، دکتر آیینه وند و حجت الاسلام و المسلمین طارمی) به برخی از کاستی های در اثر اشاره کردند.
آیت الله محقق داماد به عنوان نخستین ناقد با اشاره به این نکته که نگارش دانشنامه دارای مشقات فراوان است، از دانشنامه فاطمی(س) به عنوان یک اثر کمیاب و ارزشمند یاد کرد و نقد آن را در جهت تعالی اثر دانست. وی همچنین این اثر را در تقویت ادبیات تشیع در باره صدیقه کبری(س) بسیار مؤثر دانست و آن را اثری بین المللی خواند.
وی در ادامه با اشاره به برخی کاستی های دانشنامه، گفت: به نظر من بهترین نقد دانشنامه را خود آیت الله رشاد در نامه ای که به مقام معظم رهبری نوشتند، انجام داده اند. همان موانع در دانشنامه خود را نشان داده است.
وی برخی نکات مهم در نگارش هر دانشنامه ای را گوشزد کرد و دانشنامه فاطمی (س) را فاقد برخی قوانین دانشنامه نگاری خواند و افزود: برخی از مطالبی که در دانشنامه وجود دارد، خطابه است و اگر به زبان دیگری برگردانده شود، دچار مشکل فهم خواهد بود، زیرا این دانشنامه اثری بین‌المللی است.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این موضوع که مشکل دوم که قابل رفع است، الحاق خطبه های حضرت فاطمه(س) به دانشنامه است، خاطرنشان کرد: شما مقاله درباره خطبه نوشته اید، اما خطبه ای نیست تا بدان رجوع شود، آن هم خطبه ای مصحح که به نظر بنده خطبه مرحوم عطاردی مناسب است.
آیت الله محقق داماد به نکته سوم اینچنین اشاره کرد: در برخی از مقالات شبهات بسیار خوب بیان شده اما پاسخ خوبی بدان داده نشده است که ممکن است، خود موجب افزایش شبهات مخاطبان باشد.
نکته چهارم از دیدگاه این منتقد، تفاوت نوع نگارش در دانشنامه بود، همچنین تقویت برخی از منابع در برخی مقالات و تضعیفشان در مقاله‌ای دیگر، پنجمین نکته مورد اشاره ایشان بود. وی در مورد ششمین کاستی تاکید کرد: پلان کلی که بر اساس آن دانشنامه تنظیم شده است مناسب نیست و اگر بنده بودم شاید از پلان دیگری پیروی می کردم.
وی به سه جلد پایانی این دانشنامه به عنوان مجموعه ای غیر مرتبط اشاره کرد و درنهایت با اذعان به این نکته که علی رغم برخی نقصان ها این مجموعه کار شایسته ای است، بر نحوه معرفی منابع و درج برخی از وقایع تاریخی در زمان حضرت فاطمه(س) تأکید کرد.
دیگر سخنران این نشست، دکتر آیینه وند، ابتدا به بیان نقاط قوت دانشنامه پرداخت. وی به مقدمه قدرتمند دانشنامه با نگارش آیت الله رشاد، از آن به عنوان نقطه قوت اثر یاد کرد. همچنین مستند بودن مطالب بیان شده در دانشنامه در اکثر مقالات و به خصوص در بخش سیره را از دیگر نقاط قوت دانشنامه دانست.
دکتر آیینه وند نیز در ادامه سخنان خود از بخش خانواده و زن را به عنوان مجلداتی که هر چند بسیار ارزشمند هستند اما می‌توانند به صورت مجزا منتشر شوند، یاد کرد.
وی با اشاره به اینکه زندگی سیاسی حضرت در دانشنامه نیامده است تأکید کرد: اگر زندگی خانم صدیقه کبری(س) ۶ ماه تا یکسال دیگر ادامه می یافت برای خلیفه اول مشکل پدید می آمد و ادامه خلافت برایش ممکن نبود.
آیینه وند در پایان با تأکید بر برخی ویرایش ها که باید رخ دهد در مجموع این دانشنامه را اثری ارزشمند دانست.
حجت الاسلام طارمی به عنوان آخرین منتقد نشست ضمن اشاره به قوت دانشنامه و جلسه نقد آن گفت: جناب آیت الله رشاد بسیار شجاعت دارند که به عنوان متولی دانشنامه برای اثر خود جلسه نقد برگزار کرده اند و این خود شایسته تقدیر است.
وی ضمن تأکید بر ارزشمند و بزرگ بودن کار و سختی تدوین دانشنامه اشاره کرد: در دانشنامه از افراد برجسته ای مقاله درج شده است که دریافت مقاله از این افراد بسیار دشوار است و این نشان از تلاش بسیاری دارد که در تدوین دانشنامه انجام شده است.
طارمی در ادامه به برخی مقالات دانشنامه اشاره و آنها را از قوت بالایی برخوردار دانست.
وی همچنین ساختار الفبایی را در نوشتار دانشنامه بهتر دانست و تأکید کرد البته بنده می‌دانم که متولیان دانشنامه ساختار موضوعی را با اهداف و انگیزه هایی انتخاب کرده اند و البته انتخاب ساختار موضوعی برای دسته بندی دانشنامه بلا مانع است..
حجت الاسلام طارمی نیز سه مجلد انتهایی دانشنامه را غیر مرتبط با عنوان دانشنامه دانست و درباره مقالات سه جلد اول افزود: شبکه ارتباطی خوبی میان مقالات ایجاد شده است که این نشانگر ارتباط و نظم حاکم بر ساختار نگارشی دانشنامه است و درخور توجه و ستایش است.
وی با اشاره به اینکه برخی از مدخل ها غیر ضروری هستند، در مقابل برخی از مقالات دانشنامه را بسیار خوب ارزیابی کرد و با تأکید بر نام مقالاتی که خوانده بود آنان را بسیار چشمگیر و قابل قبول دانست.
این منتقد شکل صفحه آرایی کتاب را نیز قابل تصحیح خواند و بهتر آن دیدکه از تک ستون به دو ستون تغییر یابد.
آیت الله یوسفی غروی آخرین سخنران این نشست، ضمن تأکید بر ارزش و قوت دانشنامه، سخن منتقدان را درباره تفکیک سه جلد نخست از سه جلد دوم بجا دانست و آن را قابل تأمل دانست.
وی در ادامه ضمن تأکید بر این موضوع که عناوین تکثیر شده است، در خصوص برخی موارد مطرح شده توسط منتقدان پاسخ گفت. وی در نهایت با بحثی علمی در باب تاریخ شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)، به سخنان خود پایان داد.
در پایان این نشست، حجت‌الاسلام مقیمی حاجی-معاون علمی دانشنامه فاطمی (س) و دبیر علمی جلسه- توضیحاتی را درباره این دانشنامه ارائه کرد و افزود: از سال ۱۳۸۸ پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به دنبال تدوین چنین اثری بود. دانشنامه فاطمی در ۶ جلد تدوین شده است، سه جلد اول، ۶۸ مقاله را در برمی‌گیرد که جلد نخست آن از تولد تا شهادت حضرت را شامل می شود، جلد دوم معرفی فضائل و شخصیت حضرت و سیره ایشان از نگاه دیگران است و جلد سوم آثار برجای مانده، اعم از خطبه‌ها، ادعیه، اشعار، احادیث و حکمت‌های علمی و نظری برگرفته از آثار ایشان را در بر می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه سه جلد دوم نیز به مباحث حقوقی و اجتماعی زن و خانواده می‌پردازد گفت: در شورای علمی دانشنامه نیز توافق شده تا در ویراست‌های بعدی دانشنامه، این سه جلد به صورت مجزا منتشر شود.
حجت‌الاسلام مقیمی حاجی در بخش دیگری از سخنانش از تدوین دانشنامه علوم قرآن خبر داد و گفت: نگارش ۶ جلد اول این مجموعه نیز به پایان رسیده و در حال بازنگری برای انتشار است.
لازم به ذکر است نشست نقد دانشنامه فاطمی (س) روز شنبه ۱۶/۱۲/۹۳ در محل پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
