به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه سلسله نشست‌های قرارگاه جهادی اندیشه، نشست علمی با موضوع «حوزه و مرجعیت و دفاع مقدس دوم» سه شنبه ۳۱ تیرماه ماه جاری توسط گروه سیاست پژوهشگاه با همکاری انجمن مطالعات سیاسی حوزه برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد ملک‌زاده، عضو هیئت علمی گروه سیاست پژوهشگاه و دبیر علمی این نشست در ابتدا ضمن تسلیت ایام سوگواری آقا اباعبدالله حسین(ع) گفت:
حوزه‌های علمیه و نهاد مرجعیت شیعه همواره یکی از ارکان اصلی حیات دینی و اجتماعی جامعه ایران بوده‌اند. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، این نهاد مذهبی بار دیگر رسالت تاریخی خود را در میدان عمل اثبات کرد. علمای بزرگ و مراجع تقلید با صدور فتواها و بیانیه‌های پرشور، حضور خود در عرصه حمایت معنوی و فکری از جبهه‌های دفاع مقدس را نشان دادند. ایشان هم در هدایت و بسیج مردم و رزمندگان و هم در تقویت روحیه فداکاری، ایثار و مقاومت، نقشی بی‌بدیل ایفا کردند. در این دوران تاریخی، حوزه‌های علمیه نه تنها به پرورش نیروهای مخلص و مجاهد پرداختند، بلکه با حضور طلاب و اساتید در خطوط مقدم جبهه، پیوند علم و عمل را به زیبایی به نمایش گذاشتند. مرجعیت شیعه با حمایت‌های همه‌جانبه از دفاع مقدس و تبیین جایگاه جهاد و شهادت، پشتوانه‌ای مستحکم برای ملت ایران ایجاد کرد و روحیه ایستادگی را در برابر تهدیدها و تهاجمات دشمن تقویت نمود. بدین ترتیب حوزه و مرجعیت، با ایفای نقش فعال و الهام‌بخش خود در دوران دفاع مقدس، جایگاه بی‌نظیری در تاریخ معاصر ایران کسب کردند و الگویی ماندگار از پیوند دین، رهبری و مقاومت را رقم زدند.
در جریان جنگ اخیر اسرائیل و آمریکا علیه ایران که به‌عنوان «دفاع مقدس دوم» در تاریخ معاصر کشور شناخته می‌شود، بار دیگر اهمیت و جایگاه حوزه‌های علمیه و مرجعیت شیعه در هدایت فکری و معنوی جامعه ایرانی به منصه ظهور رسید. حوزه‌های علمیه، به عنوان قلب تپنده اندیشه دینی و پایگاه راهبری اجتماعی، با تحلیل‌های عالمانه و مواضع روشنگرانه، مسئولیت خطیر خود را در شرایط جنگی به‌خوبی ایفا کردند. مراجع عظام تقلید و بزرگان حوزه، ضمن محکومیت تجاوزات و تبیین ابعاد ظلم و استکبار در این تقابل، با صدور پیام‌ها و فتاوای راهبردی، اصل جهاد، ایستادگی، مقاومت و وحدت را به عنوان وظیفه ملی و دینی یادآور شدند. همزمان، حوزه‌های علمیه در فضای رسانه‌ای و اجتماعی با تشریح اهداف دشمنان و تقویت بصیرت عمومی، مانع از نفوذ گفتمان تسلیم و شکاف داخلی شدند. در نتیجه، حوزه و مرجعیت در دومین دوره دفاع مقدس نه تنها به هدایت جامعه و روحیه‌بخشی به رزمندگان و مردم پرداختند، بلکه با نقش‌آفرینی فعال در صحنه‌های فکری، سیاسی و فرهنگی، بنیان‌های هویتی و دینی جامعه را در برابر شدیدترین تهدیدات، مستحکم ساختند و نشان دادند که دین همچنان رکن اقتدار ملی و مقاومت در برابر سلطه‌جویی قدرت‌های جهانی است.
در ادامه دکتر محسن طباطبایی‌فر به عنوان سخنران اول نشست، در بخش اول سخنان خود ضمن مقایسه بیانیه های علمای قم و نجف به ورود هماهنگ هر دو نهاد در صدور بیانیه اشاره کرد. وی افزود تفاوت این دو بیانیه در چند نکته است: در بیانیه علمای قم بیشتر تاکید بر انتقام از متجاوز و دفاع از خون شهدا قرار داشت اما در بیانیه های نجف با تاکید بر ادبیات قواعد بین الملل بر غیر قانونی بودن حملات و کشته شدن غیر نظامیان و ضرورت برقراری فوری صلح از راه دیپلماتیک اشاره شد.
انسجام‌بخشی حوزه و ضرورت مدیریت تفرقه در شرایط تهدید
دکتر طباطبایی‌فر در بخش دوم سخنان خود با نگاهی تحلیلی، به ضرورت واکاوی زمینه‌های تفرقه در مقاطع حساس تاریخی پرداخت و نقش حوزه و مرجعیت را در تبیین فضای تهدید و مقابله با سردرگمی اجتماعی «حیاتی» دانست. در شرایطی که دشمن از ادبیات ملی و دینی و آخرالزمانی برای توجیه تجاوز و جنگ افروزی های خود بهره می‌گیرد و جنگ را یک مسئولیت تاریخی و دینی خود می داند، وظیفه علما تقویت بخش نظری دفاع و مقابله با این ادبیات دشمن از طریق روشنگری و تبیین حقایق تاریخی است.
او تصریح کرد: «در وضعیت تهدید، باید تصمیمات بر اساس وقت و مکان و شرایط واقعی سنجیده شود. نمی‌توان با پیش‌فرض و بدون تحلیل دقیق رفتار کرد، چراکه کوچک‌ترین اشتباه می‌تواند زمینه تفرق و کاهش سرمایه اجتماعی را فراهم کند.»
وی افزود: مسئله مهم این است که آیا امروز واقعا تفرقه وجود دارد یا نه و اگر هست، پاسخ حوزه و مرجعیت باید روشمند و دقیق باشد. او تاکید کرد نقش علما در روشنگری افکار عمومی، جلوگیری از ظهور شکاف‌های جدید و تعمیق ارتباطات مردمی، همواره کلیدی بوده است.
طباطبایی‌فر با اشاره به دوره‌های بحران، گفت: «در بزنگاه‌های ملتهب، برخی بر ابعاد امید و برخی بر جنبه تهدید تمرکز می‌کنند؛ اما این حوزه و مرجعیت هستند که با هدایت‌گری متعالی، انسجام و قوت اراده ملی را تقویت می‌نمایند.»
وی در پایان یادآور شد، انسجام، بازاندیشی و تکیه بر مبانی دینی و عقلانی، سه اصل اساسی برای عبور از بحران و تحقق هدایت اجتماعی-دینی است.
رسالت حوزه و مرجعیت در معماری اجتماعی دفاع مقدس دوم
دکتر عبدالوهاب فراتی به عنوان سخنران دوم نشست نیز در بخش اول سخنان خود به دسته بندی اقسام مختلف بیانیه پرداخت و آنها را در سه دسته قرار داد: دسته اول ناظر به محکومیت متجاوز، دسته دوم علاوه بر محکومیت به پیامدهای آن هم پرداختند و دسته سوم صدور فتوا یا حکم مبنی بر محارب خواندن تهدید کننده رهبر معظم انقلاب.
عضو هیئت علمی گروه سیاست پژوهشگاه اظهار داشت: حوزه علمیه علاوه بر اینکه منبع اصلی صدور هنجارهای دینی و فتاوا بوده، در کالبد جامعه نقش ستونی ایفا می‌کند؛ به‌ویژه در دوران‌هایی که کشور با تهدیدهای امنیتی و تهاجم‌های نرم و سخت مواجه می‌شود.
فراتی بیان داشت: «حوزه، نه فقط ناظر ایمانی جامعه است، بلکه نقشی پویا در هدایت فکری، بازتولید سرمایه اجتماعی و تقویت اعتماد عمومی دارد.»
الزامات راهبردی مرجعیت؛ از مواجهه با تهدید تا طراحی آینده جامعه
در ادامه بحث، دکتر فراتی در بخش دوم سخنان خود با ذکر اهمیت «مدیریت تهدید و برون‌رفت از بحران‌ها»، تحلیل خود را معطوف به الزامات راهبردی مرجعیت و حوزه علمیه کرد.
عضو هیئت علمی گروه سیاست پژوهشگاه گفت: «در شرایط خطیر تهدید، که روابط اجتماعی و انسجام ملی را در معرض تلاطم قرار می‌‌دهد، در اینجا صدور فتاوا ضرورت می یابد.»
فراتی بر لزوم «پایش دقیق فضای روانی جامعه»، تبیین تولیدی و منطقی نسبت به رخدادها، و گفتگوی مکرر با نخبگان و جوانان کشور تأکید کرد. او همچنین گفت: «در عصر دفاع مقدس دوم، حوزه نباید صرفاً به نقش سنتی اکتفا کند بلکه باید با تحلیل آینده‌نگرانه و بازتولید معنای مقاومت، سرمایه اجتماعی را احیا و جهت‌دهی کند.»
وی در پایان، راهبرد اساسی حوزه را «تحکیم هویت دینی، ارتقاء معنویت اجتماعی و فعال‌سازی قوا برای عبور هوشمندانه از بحران‌ها» برشمرد و یادآور شد: نقش حوزه، امروز بیش از همیشه، در تثبیت امید و عقلانیت انقلابی جامعه برجسته است.
