مجمع تشخیص مصلحت و پرونده FATF
نوشتاری از دکتر محمد محمدی‌نیا عضو هیأت علمی گروه غرب شناسی پژوهشگاه
درباره پرونده FATF در مجمع تشخیص مصلحت، دو مسئله مهم وجود دارد:
- ضمانت اجرایی برای رفع تحریم‌ها و حل روابط اقتصادی ما، پس از خروج از فهرست سیاهِ FATF
- همچنان باز ماندن مسیر دور زدن تحریم‌ها
راه دیپلماسی را نباید بست، اما به‌نظر می‌رسد خروج از فهرست سیاهِ FATF در دو مسئله اساسیِ «ضمانت اجرا» و «دور زدنِ تحریم» نتیجه خاصی به نفع ما ندارد، اگر نگوییم که در این دو مسئله، بر ضد ما معماری شده است. در این رابطه، مروری بر گزارش نشریه اکونومیست، به فهم موضوع کمک خواهد کرد.
موضوع گزارش، سوء استفاد سیاسی از FATF است. نگرانی اکونومیست، طبعا سوء استفاده سیاسی از این نهاد توسط آمریکا علیه ایران نیست. محل نگرانی، سوء استفاده «دولت‌های -به‌اصطلاح- خودکامه» از این نهاد برای «سرکوب مخالفان» است. در اثنای این ابراز نگرانی، حقایق مهمی بیان شده است. به نوشته اکونومیست، تبعیت از مقررات FATF به معنی اعمال اقداماتی نظیر رصد تراکنش‌ها، بلوکه کردن اموال و حتی حبس افراد است. اما اعتراف بسیار مهم اینجاست: «کشورها برای متهم کردن قربانیان خود، نیازی به ارائه شواهد زیادی ندارند. خودکامه‌ها متوجه این حفره شده‌اند و از FATF برای ممانعت از فعالیت‌های مالی مخالفان در تبعید، روزنامه‌نگاران و فعالان حقوق بشر که اغلب بیگناه هستند، استفاده می‌کنند.
اتهاماتی که ریشه سیاسی دارند، به دیتابیس‌هایی ختم می‌شود که بانک‌های غربی برای ارزیابی و غربال مشتریان خود استفاده می‌کنند». اکونومیست اضافه میکند: «بانک‌ها نیز نمی‌توانند جلوی این سوء استفاده را بگیرند. بانک‌هایی که در کشورهای متخلف مستقر هستند، باید از قوانین داخلی تبعیت کنند… قربانیان، راه‌های محدودی برای به چالش کشیدن اتهامات غیرمنصفانه علیه خود را دارند؛ چه از طریق دادگاه‌های داخلی چه مجامع جهانی». پس نتیجه اینکه یک دولت خودکامه، به راحتی می‌تواند از ظرفیت FATF برای ممانعت از فعالیت‌های مالی مخالفان خود در خارج از کشور استفاده نماید.
یاسر جبرئیلی درباره گزارش فوق، سوال مهمی را مطرح میکند: اجازه بدهید در این گزارش به جای «حکومت‌های خودکامه»، دولت‌های غربی، و بجای «روزنامه نگاران»، شرکت‌های ایرانی یا طرف‌های تجاری ایران را بگذاریم. آیا دشمنان ایران از ظرفیت این نهاد برای ممانعت از فعالیت‌های مالی اشخاص ایرانی یا طرف‌های تجاری آنها سوء استفاده نخواهند کرد؟ آیا وقتی دولت‌های غربی علیه اشخاص ایرانی یا طرف‌های تجاری ایران ادعایی مطرح کردند، این موضوع به بلوکه شدن اموال این اشخاص در بانک ها منجر نخواهد شد؟ آیا این امر، مسیر دور زدن تحریم را نخواهد بست؟ آیا فلسفه اجبار ایران برای الحاق به دو کنوانسیون CFT و پالرمو، ایجاد تعهد بین المللی برای اجرای توصیه های FATF و چیدن میوه آن که «بسته شدن مسیر دور زدن تحریم است»، نیست؟ (سیدیاسر جبرئیلی، ۱۴۰۳)
یکی از استدلال‌های موافقان FATF در مجمع تشخیص، جلوگیری از مکانیسم ماشه است. با توجه به اینکه سیاست‌خارجیِ دولت بر راه‌حل مذاکره با سه طرف اروپایی استوار شده، این استدلال، کسانی را در مجمع همراه خواهد کرد، زیرا به تاریخ انقضای برجام ( اکتبر ۲۰۲۵) مدت زیادی نمانده و واضح است که اکنون طرف غربی با رویکرد تهاجمی‌تر به پس از انقضای برجام نگاه میکند. موافقانِ استدلالِ فوق را به ملاحظهِ‌ی معماری چهارلایه‌ی ۱۰۰روزه زیر، دعوت می‌کنم. مکانیسم ماشه و تشدید تحریم‌های مالی و بستن بانک‌های ایرانی و… (در محور اقتصادی و دریایی) «با هم» معماری شده‌اند، نه «علیه هم»:
«سازمان متحد علیه ایران هسته‌ای» (UANI) در طرح سیاستی ۱۰۰روزه ( ژانویه ۲۰۲۵)، چهار محور اصلی به دولت جدید ترامپ در قبال ایران پیشنهاد می‌دهد:
- اقدامات دیپلماتیک:
– ایراد سخنرانی مهم درباره استراتژی ایران
– همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای صدور قطعنامه‌های توبیخی
– فعال کردن مکانیسم ماشه در سازمان ملل
– تشکیل ائتلاف‌های جدید بین‌المللی علیه ایران
– محدود کردن تردد مقامات ایرانی در سازمان ملل
- عملیات اطلاعاتی:
– عملیات روانی به زبان فارسی
– تلاش برای مقابله با سانسور و افزایش دسترسی مردم ایران به اطلاعات
– مقابله با کمپین‌های اطلاعات نادرست ایران
– تقویت دیپلماسی عمومی آمریکا
- عملیات نظامی:
– سیاست روشن در مورد استفاده از نیروی نظامی
– انتقال تسلیحات پیشرفته به اسرائیل
– افزایش ارسال تسلیحات به شرکای عرب
– حملات هدفمند علیه دارایی‌های سپاه در صورت آسیب به نیروهای آمریکایی
– تشویق نیروهای امنیتی ایران به فرار
- اقتصادی و دریایی:
– تشدید تحریم‌های مالی
– بستن بانک‌های ایرانی در کشورهای متحد
– مبارزه با فساد و هدف قرار دادن دارایی‌های ایران
– اجرای تحریم‌های دریایی
– برنامه‌هایی برای مقابله با “ناوگان شبح” ایران که برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌شود
منابع:
- The Economist (2024) How to prevent strongmen from hijacking the fight against dodgy money: Egypt, India and Turkey are regular abusers, Retrievable at the link below:
- United Against Nuclear Iran (2025) UANI’s full plan on Iran for President-elect Trump’s first 100 days in office, Retrievable at the link below:
- سیدیاسر جبرئیلی (۱۴۰۳) چرا لیبرال‌ها برای مذاکره به FATF محتاج‌اند، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://eitaa.com/syjebraily/4432
