به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آنچه در ادامه خواهید خواند، برشی از مقاله مبسوط «شهادت حضرت فاطمه(س)» جلد اول دانشنامه فاطمی است. این مقاله با اتکا به منابع معتبر شیعه و اهل‌سنّت، مفهوم «شهادت»، گزارش‌های تاریخی پس از رحلت رسول خدا(ص)، و شواهد مربوط به آسیب‌ها و مظلومیت حضرت زهرا(س) را بررسی کرده است.
شهادت، اسمِ مصدر از مادّه «ش‌ه‌د» است که معانی لغوی گوناگونی برای آن ذکر کرده‌اند؛ ازجمله: حضور، علم، خبر قاطع، سوگند، آشکار، و اِخبار از آنچه مشاهده شده است.
با دقت در کاربردهای این مادّه، به نظر می‌رسد شهادت در لغت دو معنا دارد: حضور؛ همچون آیة «فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْه»، و گواهی‌دادن؛ همچون آیة «حَتَّی إِذَا مَا جَاؤُهَا شَهِدَ عَلَیْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصَارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ».
در معنای نخست، فعل بدون حرف جرّ به مشهود تعلق می‌گیرد و در معنای دوم، با حرف جرّ «ب»؛ همچون آیة «وَ مَا شَهِدْنَا إِلَّا بِمَا عَلِمْنَا»، یا با حرف جرّ «علی»؛ مانند آیة «وَ شَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ عَلَی مِثْلِهِ».
دیگر معانی شهادت یا از لوازم یکی از این دو معناست، یا مفادی است که در سیاق خاص از مجموع جمله استفاده می‌شود، یا نوعی کاربرد مجازی، یا گسترش معنایی و وضع تعیّنی این واژه است.
یکی از معانی شهادت، کشته‌شدن در راه خداست. برخی این معنا را اصطلاحی شرعی دانسته‌اند؛ اما به نظر می‌رسد این معنا نیز از معانی لغوی است؛ با این تفاوت که همانند معانی پیش‌گفته، معنایی ثانوی است که به تناسب یکی از دو معنای اصلی (حضور یا گواهی)، بر اثر توسع معنایی و وضع تعیّنی پدید آمده است.
در باب ارتباط این معنا با دیگر معانی لغوی این واژه، وجوه بسیاری گفته شده است. واژۀ شهادت و شهید به این معنا در قرآن به کار نرفته، ولی در روایات فراوان استعمال شده است و در این مقاله نیز همین معنا مراد است که بار فقهی و کلامی دارد.
مظلومیت اهل‌بیت(ع) از دیدگاه پیامبر(ص):
در آیات و احادیث بسیاری، مسلمانان به حفظ حرمت اهل‌بیت(ع) سفارش شده‌اند. از جمله آیة مودّت که طبق آن، اجر رسالت، دوست‌داشتن خویشاوندان پیامبر(ص) است. در حدیث ثقلین نیز بر لزوم تمسک به اهل‌بیت(ع) و عترت پیامبر(ص) در کنار کتاب خدا تأکید شده است.
بااین‌حال، احادیث فراوانی از پیامبر(ص) نقل شده است که از مظلومیت اهل‌بیت(ع) و ستمی که پس از پیامبر(ص) بر آنان روا می‌شود، خبر می‌دهد. در برخی احادیث، به ستمی که بر حضرت زهرا(س) وارد می‌شود اشاره شده و آن حضرت(س) «مظلومه» خوانده شده و از بی‌احترامی به ایشان یاد شده است.
به نظر می‌رسد احادیثی که در آنها از آزار اهل‌بیت(ع) نهی شده و کیفر شدید آن گوشزد گردیده، یا حدیث معروف پیامبر(ص) که در آن فاطمه(س) را «پاره تن خود» معرفی کرده و آزار او را آزار خود دانسته است، تنها بیانگر حکم شرعی کلی و توصیه اخلاقی نیست، بلکه اشاره‌ای اجمالی به حوادث آینده است.
بر اساس همۀ منابع تاریخی و حدیثی، حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، مدت کوتاهی زندگی کرد و همان‌گونه که پیامبر(ص) خبر داده بود، نخستین کسی از اهل‌بیت(ع) بود که به پیامبر(ص) پیوست.
در این مدت کوتاه، حوادث ناگوار بسیاری برای ایشان رخ داد که موجب آزردگی روحی شدید و لطمه‌های جسمانی گردید؛ به‌گونه‌ای که بر اثر آن حوادث بیمار شد و از دنیا رفت.
برخی منابع اهل‌سنّت، بدون اشاره به سبب بیماری، تنها به بیماری حضرت فاطمه(س) و نیز به اذن‌خواستن ابوبکر برای عیادت و تلاش او برای راضی‌کردن حضرت(س) اشاره کرده‌اند.
حضرت(س) در وصیت خود، به‌صراحت خواستار عدم حضور برخی افراد در تشییع و نماز بر پیکرشان شد و از ظلم آنان، هجوم به خانه، آتش‌زدن در و وارد آوردن ضربت بر ایشان شکوه کرده است.
با توجه به این مطالب درباره شهادت حضرت فاطمه(س)، در اصل شهادت ایشان تردیدی نیست. در صحیحة علی‌بن‌جعفر از امام‌کاظم(ع)، از حضرت فاطمه(س) با وصف «صدیقة شهیده» یاد شده است.
جهت مطالعه جامع، مقایسه روایات و مشاهده منابع، به نسخه کامل مقاله مراجعه کنید.
مقاله «شهادت فاطمه(س)، کشته‌شدن حضرت فاطمه(س) بر اثر صدمات وارده پس از رحلت پیامبر(ص)» جلد اول دانشنامه فاطمی
حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم
