از بانوی منزل تا اسوهی زندگی
نوشتاری از حجت الاسلام و المسلمین محمدصفر جبرئیلی عضو هیأت علمی گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
درباره حضرت صدیقه کبری سلاماللهعلیها سخن بسیار گفته و نوشته شده است؛ از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله تا امیرمؤمنان علیهالسلام، از عالمان و متفکران تا شاعران و مداحان، از مسلمانان تا شرقشناسان. با این همه، شاید بهترین منابع برای شناخت حضرت زهرا سلاماللهعلیها، عملکرد رفتاری و بیانات گفتاری آن حضرت باشد. اجمال این حقیقت، در فرازی از بیانات رهبر فرزانه انقلاب بهخوبی تبیین شده است:
«فضایل و مناقب و برجستگیهای این بانوی الهی و عرشی چیزی نیست که ما بتوانیم آن را در اظهاراتمان بیان کنیم؛ خیلی فوق فهم ما و تصوّر ما و درک ما است؛ امّا میتوان اینجور گفت که او اسوه بود. مگر نمیخواهیم عمل کنیم؟ مگر نمیخواهیم فاطمی زندگی کنیم؟ او اسوه بود؛ باید بر طبق رفتار اسوه و حرکات اسوه رفتار کرد و حرکت کرد. اسوهی دینداری بود، اسوهی عدالتخواهی بود، اسوهی جهاد بود. جهادی که فاطمهی زهرا (سلاماللهعلیها) کرد، جزو دشوارترین جهادها است. اگر انسان بخواهد مقایسه کند، شاید همهی غزوات پیغمبر یک طرف و جهاد فاطمهی زهرا (سلاماللهعلیها) یک طرف. اسوهی جهاد بود. اسوهی تبیین بود؛ آن خطبهی غرّاء مسجد مدینه یک تبیین فوقالعاده، بینظیر، روشن و درسآموز بود. اسوهی وظایف زنانگی بود؛ شوهرداری، فرزندداری، زینبپروری و بسیاری دیگر از ارزشهای اسلامی. اینها مقولات ظاهری و قابل فهم و قابل دید ما است؛ مقولات باطنی و عرشی از دید ما بالاتر است و قابل توصیف نیست.»
(خامنهای، بیانات در مراسم جشن میلاد حضرت زهرا سلاماللهعلیها، ۲۰ / ۹ / ۱۴۰۴)
فیلسوف مسلمان و متفکر نامدار جهان معاصر، علامه اقبال لاهوری، نیز به دعوت بانوان کشورش در هند، در جمعی باشکوه سخن گفت. او زنان را از الگوگیری از غرب و غربیان برحذر داشت و با صراحت، حضرت زهرا سلاماللهعلیها را اسوه و الگوی بانوان مسلمان معرفی کرد. فرازهایی از اشعار آن مرد حکیم در وصف حضرت زهرا، خواندنی و شنیدنی است:
مریم از یک نسبت عیسی عزیز
از سه نسبت حضرت زهرا عزیز
نور چشم رحمةللعالمین
آن امام اولین و آخرین
آنکه جان در پیکر گیتی دمید
روزگار تازه آیین آفرید
بانوی آن تاجدار «هل أتی»
مرتضی مشکلگشا، شیر خدا
مادر آن مرکز پرگار عشق
مادر آن کاروانسالار عشق
سیرت فرزندها از امهات
جوهر صدق و صفا از امهات
مزرع تسلیم را حاصل بتول
مادران را اسوه کامل بتول
بهر محتاجی دلش آنگونه سوخت
با یهودی چادر خود را فروخت
نوری و هم آتشی فرمانبرش
گم رضایش در رضای شوهرش
آن ادبپرورده صبر و رضا
آسیاگردان و لب قرآنسرا
گریههای او ز بالین بینیاز
گوهر افشاندی به دامان نماز
اشک او برچید جبرئیل از زمین
همچو شبنم ریخت بر عرش برین
اقبال در بخش بعدی، خطاب به مادران، چنین توصیه میکند:
فطرت تو جذبهها دارد بلند
چشم هوش از اسوهٔ زهرا مبند
تا حسینی شاخ تو بار آورد
موسم پیشین به گلزار آورد
(ر.ک: اقبال لاهوری، کلیات دیوان فارسی، رموز بیخودی، بخش ۲۶–۲۷)
گزارش مستندی از زندگی کوتاه آن بانوی کرامت و شیوه تعامل او با پدر، همسر، فرزندان، همسایگان و شهروندان، کموبیش در دسترس است. همچنین مواضع فکری، فرهنگی و سیاسی آن حضرت در مدت کوتاه پس از رحلت پدر بزرگوارشان به دست ما رسیده است. هرچند برخی زوایای تعاملات رفتاری و تهاجمات قهریِ ناصواب و بهدور از عدل و انصافِ رقیب فکری و سیاسی او، دچار تحریف و انحراف شده و هنوز ابهامات آن بهطور کامل روشن نشده است. شاید قصه پرغصه شهادت مظلومانه این نخستین انقلابیِ تفکر اسلام ناب محمدی و اولین مبارز عرصه جهاد تبیین، از جمله دفن شبانه و قبر مخفی آن حضرت، با وجود همه تلاشها و کوششهای اهل حق، همچنان در سایهای از ابهام باقی مانده باشد.
