نسبت سبک زندگی، سلامت معنوی و امنیت
نوشتاری از دکتر مهدی عباس‌زاده عضو هیأت علمی گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
سبک زندگی، سلامت معنوی و امنیت، نسبت و ارتباطی وثیق و عمیق با هم دارند. سبک زندگی سالم با الگوی اسلامی-ایرانی، بر بنیاد سلامت معنوی استوار است و مایه تأمین امنیت در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌شود.
سبک زندگی، در وظایف و مسئولیت‌های زیست دنیوی انسان تجلی می‌یابند. انسان در اسلام دارای چهار نوع رابطه و وظیفه است. روابط چهارگانه انسان مبتنی بر حدیث «اصول المعاملات» (در: مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه، منسوب به امام صادق علیه السلام) عبارت‌اند از: رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با خود، رابطه انسان با خلق خدا (دیگران) و رابطه انسان با دنيا.
در سبک زندگی اسلامی، روابط و وظایف انسان در قبال خود، دیگران و دنیا باید در امتداد با رابطه و وظیفه انسان در قبال خدا قرار گیرند و با محوریت آن دنبال شوند. بدین‌سان، سبک زندگی اسلامی، سطحی‌ترین لایه‌های زندگی را به عمیق‌ترین لایه‌های آن پیوند می‌زند.
سبک زندگی اسلامی، وصول به سعادت و شیوه زندگی پایدار مبتنی بر باور قلبی به خدا، جهان آخرت و آموزه‌های وحیانی و به عبارتی روش زندگی توحیدمحور، فطرت‌گرا و هماهنگ با نظام و آهنگ آفرینش است.
همچنین منبع اصلی معنویت در اسلام، وحی‌نامه الهی (قرآن مجید) است که آموزه‌های آن با عقل سلیم نیز همسو هستند. معنویت اسلامی توحیدمحور، جامع، پیوسته و هدفمند است و برخلاف بسیاری از مکاتب معنویت‌گرایِ بشرساخته، تنها به بُعد فردی محدود نمی‌شود، بلکه بعد اجتماعی انسان را نیز در بر می‌گیرد. در واقع، معنویت اسلامی برخلاف آموزه‌های انزواگرایانه، جامعه‌محور نیز است و مردم به جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی دعوت می‌کند. این معنویت، روحیه زاهدانه را تأیید می‌کند، اما با معنویت‌های فرد‌گرا و جامعه‌گریز تفاوت گوهری و ماهوی دارد و به انسجام اجتماعی و رشد فردی و جمعی بنحو توأمان توجه ویژه‌ای نشان می‌دهد. این معنویت، بطور پیوسته در حال رشد و تعالی است یا باید چنین باشد. در این معنویت، معرفت و شهود درونی همراه با سلوک و عمل انسانی بنحو توامان برقرار هستند و معرفت و عمل، پیوسته و بنحو دیالکتیکی یکدیگر را تکمیل و اصلاح می‌کنند. معنویت اسلامی یک امر پراکنده یا منحصر در بخشی خاص از حیات انسانی نیست، بلکه یک نظام فکری و عملی کامل و جامع است که از عمق و گستردگی بالایی برخوردار است و ظرفیت آن برای تحقق سلامت معنوی بی‌بدیل است.
تعابیر خاصي در قرآن مجید وجود دارند كه با موضوع سلامت معنوي کاملاً درهم‌تنیده‌اند؛ ازجمله «قلب سلیم»، «حیات طیبه»، «نفس مطمئنه» و … اما به‌نظر مي‌رسد تعبیر نخست (قلب سلیم)، نزديک‌ترين تعبیر به اصطلاح سلامت معنوي است. در واقع، مهمترین شاخص سلامت معنوی قرآن‌بنیاد، دارابودن قلب سلیم است. در نهایت، حیات طیبه، غایت مطلوب و آرمانی انسان بر اساس آموزه‌های قرآنی است.
سلامت معنوی اسلامی، همانند یک الگواره (پارادایم)، بر دیگر ابعاد سلامت (جسمی، روانی و اجتماعی) و همه ساحات تعلیم و تربیت انسانی احاطه و اشراف دارد. مصادیقی فراوانی از آموزه‌های قرآنی، متناسب با ابعاد مختلف زندگی سالم و ساحات متنوع تعلیم و تربیت، قابل استنباط و عرضه هستند.
سبک زندگی سالم با الگوی اسلامی-ایرانی، با تأکید بر اصول و ارزش‌های اسلامی و نیز آداب و سنن اصیل فرهنگی ایران، نقش مهمی در ایجاد، تقویت و دوام امنیت در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی دارد. این سبک زندگی با ترویج اخلاق اسلامی، نظم، و روابط و وظایف سالم فردی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی، به ایجاد و ابقای جامعه‌ای امن و با‌ثبات مدد می‌رساند.
پایبندی به آموزه‌های اسلامی و آداب معتبر و اصیل فرهنگی ایران، موجباب دستیابی به دو نعمت مهم الهی که بر طبق احادیث قدرشان ناشناخته است، یعنی «امنیت» و «عافیت» (سلامت) را در جامعه فراهم می‌سازد.
