به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، “تدبر در قرآن” کلیدواژه فهم کلام‌الله است که خداوند بارها در خود قرآن، ما را به آن فراخوانده است؛ اما برای اینکه دریابیم چگونه این مهم برای ما ممکن اســت، روزنامه قدس با حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی اسدی‌نسب، عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه به گفتگویی پرداخته است که از نظرتان می‌گذرد:
تدبر در آیات قرآن انجام یکی از واجبات است
حجت‌الاسلام اسدی نسب در ابتدا با تاکید بر اینکه تدبر در قرآن از خود قرآن ناشی شده است، می‌گوید: خواندن قرآن و تدبر در مفاهیم آن به دلیل اهمیت این کتاب و تاسی به سنت پیامبر(ص)، امامان(ع) و علمای مسلمان مهم‌ترین عمل برای درک مقاصد خداوند است. قرآن مسلمانان و مؤمنان را دعوت کرده و بر آنها لازم و واجب گردانیده است که در قرآن تدبر کنند. در آیه ۴ سوره نساء می‌فرماید: حداوند در آیه ۲۴ سوره محمد فرموده است: افلا یتدبرون القرآن علی قلوب اقفالها یعنی آیا در آیات قرآن تفکر نمی‌کنند یا بر قلب‌های خود قفل‌های جهل و نفاق زده‌اند. به بیانی دیگر شخصی که اهل تدبر در قرآن نیست باید در قلب او قفلی باشد در غیر اینصورت هر انسان و مسلمانی باید در قرآن تدبر کرده و از قرآن وظیفه خود را بیابد.
او اضافه می‌کند: تدبر به معنای اندیشیدن در عاقبت یک امر است. وقتی گفته می‌شود در مسئله‌ای تدبر کنید یعنی در عاقبت آن مطلب تدبر کنید. تدبر در قرآن نیز به این معناست که وقتی آیه‌ای را می‌خوانیم، یا لفظی از آیه را نگاه می‌کنیم باید بدانیم عاقبت امر چه می‌شود، یعنی خداوند از ما چه می‌خواهد و مقصود اصلی خداوند چیست؟ این همان تدبر است.
عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه تشریح می‌کند: وقتی آیه‌ای از قرآن کریم را می‌خوانیم باید درک کنیم که خداوند از ما چه چیزی می‌خواهد. ممکن است در نگاه اول از خواندن آیه معنای خاصی درک نشود اما وقتی این خواندن با دقت و تدبر همراه شود باید بیندیشیم که مقصود خداوند در این آیه چیست. به طور نمونه چندین مرتبه در شبانه‌روز و در نمازهای یومیه سوره حمد را خوانده و بیان می‌کنیم الحمدالله رب العالمین… ظاهر آیه این است که حمد از آنِ خدایی است که ربِ عالمین است. اما انسان باید دقت کند و به نکات مهم و فراوانی از این آیه دست پیدا کند.
رهبر انقلاب پیوسته در ارتباط با قرآن دستور به تدبر می‌دهد
عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه در ادامه توضیح می‌دهد: یکی از نکات این آیه، وقتی که خداوند می‌فرماید تمام حمدها و ستایش‌ها برای خداوندی است که رب العالمین است یعنی هر خوبی که در عالم وجود دارد و هر برکتی که وجود دارد از آنِ خداست. بنابراین در هر پدیده‌ای باید خدا را بنگریم و برکت و نعمت او را مشاهده کنیم. اگر برکت می‌خواهیم باید از طرف خدا باشد. اگر دنبال زیبایی‌ها، تعالی روحی، نعمت های مادی و معنوی هستیم باید به طرف خداوند برویم.
او می‌افزاید: در معنای رب العالمین نیز باید تدبر کرد. در ربوبیت الهی دقت کنیم که ربوبیت چه معنایی دارد. ربوبیت الهی به قدری مصادیق مختلف دارد که در هر کدام بیندیشیم متوجه می‌شویم خداوند می‌خواهد بیان کند ای انسان‌ها دنیا و آنچه در دنیاست توسط خداوند اداره و مدیریت می‌شود. مراحل تکامل جنین یا وجود حیوانات بسیار ریزی که در جهان هستند و بسیاری موارد دیگر همه نمونه‌هایی از قدرت و اداره خداوند متعال هستند. با دقت در هر موجود و یا رخدادی در می‌یابیم به قدری ریزه‌کاری در خلقت آنها وجود دارد که انسان متوجه می‌شود باید دست ربوبیتی در کار بوده که آنها را پرورش داده و مدیریت کند.
پژوهشگر قرآنی بیان می‌کند: با تدبر در همین آیه به این نتیجه می‌رسیم که خلقت‌ها کار دست انسان‌ها نیست و معلول هم بی‌علت نیست لذا وقتی به کلمه رب می‌رسیم باید اینچنین بیندیشیم و متوجه شویم که خداوند وقتی می‌گوید او رب‌العالمین است یعنی هیچ موقع نباید مأیوس شویم و باید بدانیم که خداوند است که خداوندی می‌کند، اوست کشتی‌بان عالم و با او هیچ دری بسته نیست و او سبب ساز و سبب سوز است.
دکتر اسدی نسب به سخنان رهبر معظم انقلاب نیز اشاره کرده و عنوان می‌کند: رهبر معظم انقلاب پیوسته در ارتباط با قرآن دستور به تدبر می‌دهد. این دستور، دستور قرآنی و عمل به آن واجب است. باید تمام انسان‌ها در قرآن تدبر کنند. زیرا قرآن نامه خداوند به انسان‌هاست. اگر انسان‌ها فقط قرآن را بخوانند و متوجه معنای آن نشوند یا متوجه معنای آن شده اما به آن معنا عمل نکنند به این معناست که به این رساله و پیام الهی عمل نکرده‌اند.
حفظ قرآن مقدمه‌ای برای تدبر است
او با بیان نمونه‌ای توضیح می‌دهد: به طور مثال اگر دوست یا آشنایی در یک کشور دیگر حضور داشته و نامه‌ای برای ما بنویسد و اعلام کرده باشد که در این نامه تکالیف و پیام‌هایی دارم اما این نامه را به زبانی غیر از زبان مادری ما بفرستد. ما هم نامه را بدون خواندن و دانستن متن مطالعه کرده و به مفاد آن عمل نکنیم. حتماً نویسنده نامه سؤال خواهد کرد که با نامه من چه کردید؟ خواندن پلی است برای فهم و فهم پلی است برای عمل و عمل وسیله و ابزاری برای ارتقای معنویت است.
عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه می‌افزاید: رهبر معظم انقلاب با صراحت می‌فرماید که اساس همه حوزه‌های علمیه یک توبیخ قرآنی است که در آیه ۱۲۲ سوره توبه فرمود: فلولا نفر من کل فرقه… در حالی که تدبر در قرآن با دو توبیخ مطرح شده است. اینکه رهبری بر خواندن و حفظ کردن قرآن تاکید دارد تنها و تنها به آن علت است که این مسئله مقدمه‌ای برای تدبر، عمل و فهم قرآن باشد.
او خاطرنشان می‌کند: اگر فردی از ابتدا تا انتهای ماه مبارک رمضان تمام قرآن را بخواند بدون اینکه آیه‌ای از آن را درک کرده و بفهمد، واضح است که رسالت الهی را نادیده گرفته است. اما اگر شخصی در تمام ماه مبارک فقط یک صفحه قرآن را بخواند اما آن صفحه را بفهمد و به آن عمل کند، نجات پیدا کرده است و قطعاً به حق نزدیک‌تر است. فردی که بدون درک قرآن تمام قرآن را خوانده پیام الهی را دریافت نکرده، با قرآن انس نگرفته و مقصود قرآن را محقق نکرده است.
حجت‌الاسلام اسدی‌نسب در پایان و برای پاسخ به این سؤال که ما فارسی زبانان برای تدبر در آیات عربی قرآن باید چه کنیم، می‌گوید: ما باید تفسیری فارسی و روان را انتخاب کنیم مانند تفسیر نمونه، تفسیر نور و تفاسیر دیگر. باید یکی از آنها را تهیه کرده و در معانی آنها تدبر کنیم. با خواندن تفسیر با ترجمه و معنای آیه آشنا می‌شویم. در آن تدبر کرده و فکر کنیم. با توجه به تجاربی که از زندگی خود، دیگران، حیوانات و تمام موجودات جهان داریم و ارتباط با خدا می‌توانیم در آیات قرآن تدبر کرده به وسیله تفسیر روان فارسی که باید همه در منازل خود داشته باشیم در آیات تدبر کنیم.
